Cemil Meriç, yirminci yüzyılda kaleme aldığı eserlerle Türk edebiyatı ve düşünce hayatında seçkin bir yer edinmiş isimlerden biridir. Meriç, hayatı boyunca kişisel/bireysel kimlik ve toplumsal kimlik sorununun muhatabı olmuş, bir yandan bireysel kimliğini oluştururken, yani “ben kimim?” sorusunun cevaplarını ararken, bir yandan da toplumsal kimliğin oluşumu için yani “biz kimiz?” sorusunun cevaplarını bulmak için adeta savaşmış bir Türk aydınıdır. Cemil Meriç, Dimetokalı bir ailenin çocuğu olarak 1916’da Reyhanlı’da dünyaya gelmiş, o dönemin demografik yapısının bir sonucu olarak dilini bilmediği, kendisine benzemeyen bir toplum içinde yaşamak zorunda kalmıştır. Buna, bölgenin kısa süre de olsa Fransız egemenliği altına girmesi ve bunun sonucu olarak eğitim dilinin Fransızca olmasını da eklersek, çocuk yaşta yabancılığın, yalnızlığın ve öteki olmanın sancılarıyla tanıştığını söylemek kaçınılmaz olacaktır. Esasen eserlerinde de sık sık bu gerçeğe vurgu yapar. Meriç’in kimlik arayışı daha o yaşlarda başlar. Cemil Meriç’in kimlik arayışı tek yönlü değildir. Adeta şartlar bu arayışın iki yönlü olmasını zorunlu kılmaktadır. Bireyin aynı zamanda toplumsal bir varlık oluşu gerçeğini de göz önünde bulundurarak söylemek gerekirse, o bir yandan bireysel kimliğini, bir yandan da toplumsal kimliğini aramak, oluşturmak hatta kurmak mecburiyetini erken yaşlardan itibaren yaşamaya başlamıştır. Meriç’in kimlik arayışı, hayatının neredeyse sonuna kadar devam eden bir süreci işaret eder. Başlarda kültürel birikim ve gençliğin bir sonucu olarak bu arayış içinde sağa sola savrulmuş, el yordamıyla yönünü bulmaya çalışmıştır. Bu arayışın ya da savruluşun ilk durağı Batı olmuştur. Meriç, okuduğu eserlerin de etkisiyle dikkatlerini –tabii Fransızcanın da etkisiyle- önce Batı ve Batı kavramının temsil ettiği değerlere çevirmiştir. Ancak Batı’yı ararken yine Batı’nın içinde Doğu ile karşılaşmış ve böylece öncelikle Hint edebiyatını keşfetmiştir. Xavier de Montepin’i, Alexandre Dumas’yı, Dostoyevski’yi, Victor Hugo’yu, Andre Gide’i, Chateaubriand’ı ve Balzac’ı okuyan yazar, Schopenhauer ile Schelling vasıtasıyla Hint edebiyatına, Vedalar Çağı’na yönelir. Bunun tam anlamı Doğu’yu Batı üzerinden tanımaktır. Meriç’in Doğu’yu Batı üzerinden tanımasının birden fazla anlamı vardır. Bunlardan biri rehbersiz oluşudur. İkincisi yaşadığı toplumun aydınının psikolojik durumudur. Tanzimat’tan beri Türk aydını, Batı’nın aydınlığında(!) gözleri kamaşmış bir haldedir ve ışığın şiddetinden(!) başka hiçbir şeyi görmesi mümkün değildir. Onun Hint edebiyatına büyük bir açlıkla eğilmesinin gerisinde de bütün Türk hatta Doğu’lu aydınların yaşadığı aşağılık psikolojisinden kurtulma sevinci vardır. Hint dünyasını keşfedince adeta bir rahatlama ve bir özgüven duygusuyla buluşmuştur. Artık kendi dünyasına, ait olduğu kıtaya daha bir saygı ve rahatlıkla bakabilecektir. Meriç, uzun yıllar boyunca büyük bir iştah ve hayranlıkla, kimi zamanda kompleksle düşüncesini ve edebiyatını incelediği Avrupa’nın karşısına koyabileceği bir şey bulmuştur. Bir süre Hint edebiyatı ve düşüncesinin etkisinde kalan yazar daha sonra bunun kendi kimlik arayışına bir çözüm olmadığının farkına varacaktır. Cemil Meriç, tıpkı Yahya Kemal ve aynı kaderi paylaşan diğer Türk aydınları gibi “eve dönen adam”dır. Bir Konya seyahati sırasında içinde yaşadığı ama fark etmediği bir dünyanın varlığını keşfeder. Bu sırada ilk defa kendi insanıyla temas eden yazar, bir anlamda milli kimliğin ve kültürün diriltici, yaşatıcı iksiriyle buluşur. Cemil Meriç, sonunda bir bakıma kaçtığı yere, evine, kendi kültürüne dönerek kimlik arayışını sonlandırmıştır. Yazarın bu arayışı ve yaşadığı bir süreç içinde bireysel ve toplumsal önermeler içermesi bakımından son derece önemlidir. Çünkü yazarın yaşadığı arayış süreci, hem bir aydının, hem de bir toplumun kimlik arayışına denk gelmektedir. Bir bakıma Meriç, bu arayış sürecini hem kendi, hem de toplumu adına yaşamıştır. Bu bakımdan geçirdiği süreçler ve vardığı nokta toplumsal kimlik arayışı için de bir çözüm önerisi niteliği taşımaktadır. Cemil Meriç’i edebiyatımız açısından önemli kılan hususlardan biri de bu kimlik arayışı sürecinde belirginleşir. Meriç, bu arayış boyunca sürekli edebi eserlere vurgu yapar, yazılarında sık sık onlara göndermelerde bulunur. Bunun bir anlamı da kimlik inşası ya da arayışı sürecinde edebi eserlerin önemli bir role sahip olmasıdır. Meriç, hemen bütün eserlerinde bu kimlik arayışı ve inşası sürecini konu edinmiştir. Bu süreci anlatırken ve gerçekleri dile getirirken kullandığı üslup, kendi neslini ve sonraki kuşakları çok ciddi bir şekilde etkilemiştir. Meriç, arayışıyla da, üslubuyla da başka kimseye benzemeyen bir düşünür ve edebiyatçıdır. Bu çalışma onun kimlik arayışını, bu arayışın duraklarını ve niteliğini tespit etmeyi amaçlamıştır.