Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/oba.1179803   IUP :10.26650/oba.1179803    Tam Metin (PDF)

Hıfzıssıhha Umum Başmüfettişi Charles Bonkowski Paşa’nın Osmanlı Türkiye’sinde Başgösteren 1893-1895 Kolera Salgını Sırasında Aldığı Sağlık Önlemleri

Hikmet Çil

Kolera, bir enfeksiyon hastalığıdır ve salgına dönüşebilme özelliği nedeniyle insanlık tarihi boyunca çok fazla can kaybına sebep olmuştur. Osmanlı İmparatorluğunda ilk kolera salgını 1822 yılında görülmüş, bu tarihten sonra da salgınlarla karşılaşılmıştır. Osmanlı yöneticileri, kolera başta olmak üzere diğer salgın hastalıklarla mücadele amacıyla 1838’de Meclis-i Umur-ı Sıhhiye’yi teşkil etmiştir. Devlet, bu kurumun yanı sıra salgınla mücadele için geniş yetkilerle donatılmış bazı uzmanları da görevlendirmiştir. Bu uzmanlardan birisi aslen Polonyalı (Leh) bir mülteci olan kimyager-eczacı Charles Bonkowski Paşa (1841-1905)’dır. 1892’de Hıfzıssıhha Umum Başmüfettişliği unvanı verilen Bonkowski Paşa, maiyetinde yer alan görevliler ile başta İstanbul olmak üzere Edirne, Bursa, Trabzon, İzmir, İzmit ve civarında başgösteren 1892-1895 kolera salgınında aktif görev almıştır. Gittiği yerlerde sadece teftiş yapmamış, bir amir sıfatıyla sağlık görevlilerini organize etmiş, çeşitli direktifler vererek onları yönlendirmiştir. Ayrıca teftiş ettiği yerlerde hastalığın nasıl ortaya çıktığına, yayıldığına ve kontrol altına alınabilmesi için nelerin yapılması gerektiğine dair görüşlerini Sadarete raporlar halinde sunmuştur. Bonkowski Paşa, önerdiği ve uygulamaya koyduğu sağlık önlemlerini Sadaret ve Meclis-i Umur-ı Sıhhiye ile eş güdümlü olarak yürütmeye çalışmıştır. Bu makale, ağırlıklı olarak Bonkowski Paşa’nın hazırladığı ve Osmanlı Arşivi’nde (İstanbul) bulunan raporlara dayanılarak hazırlanmıştır.  

DOI :10.26650/oba.1179803   IUP :10.26650/oba.1179803    Tam Metin (PDF)

Sanitary Measures Taken by the Inspector-in-Chief of Public Hygiene Charles Bonkowski Pasha During the 1893-1895 Cholera Epidemic in Ottoman Turkey

Hikmet Çil

Cholera is an infectious disease that has caused many deaths throughout human history due to its ability to turn into an epidemic. The first cholera epidemic in the Ottoman Empire broke out in 1822, with epidemics being encountered after this date. Ottoman administrators formed the Meclis-i Umur-ı Sıhhiye [Council of Health Affairs] in 1838 to fight epidemic diseases, especially cholera. Moreover, the empire also appointed experts to combat epidemics. One of these experts was the chemist-pharmacist Charles Bonkowski Pasha, a refugee of Polish origin. Appointed as General Inspector-in-Chief of Public Hygiene in 1892, Bonkowski Pasha worked actively during the 1893-1895 cholera epidemic with his team in various cities of the Ottoman Empire such as Istanbul, Edirne, Bursa, Trabzon, Izmir, Izmit, and their surrounding areas. Bonkowski Pasha not only inspected the places he visited, but he also supervised the organization of sanitary officers and guided them with directives. He additionally presented his views to the Grand Vizier through his reports dealing with the emergence and spread of the disease in the places he’d inspected and the measures to be taken to bring it under control. Bonkowski Pasha attempted to maintain the sanitary measures he’d implemented in coordination with the Office of the Grand Vizier and the Council of Health Affairs. The present article is essentially based on the sanitation reports Bonkowski Pasha wrote that are kept in the Ottoman Archives in Istanbul.


GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


Throughout history, societies have experienced various disasters, one of these being cholera, an infectious disease that originated in India. Due to its ability to turn into an epidemic, cholera has caused great damage to many states including the Ottoman Empire. The first cholera epidemic in the empire broke out in 1822, with epidemics having ravaged the country since then at various intervals. The 1865 epidemic in particular caused great losses that urged the Ottoman administrators to take greater measures against its spread. The Meclis-i Umur-ı Sıhhiye [Council of Health Affairs] was established in 1838 in order to combat epidemics using modern medical methods. When a cholera epidemic broke out in Hamburg, Germany in 1892, Sultan Abdul Hamid II, worried about its spread to Istanbul, additionally decreed the establishment of an inspectorate of public hygiene in 1892. The chemist and pharmacist Charles Bonkowski Pasha, a Polish refugee who had previously studied the sewers of Istanbul and analyzed the drinking water of the city, was appointed as the chief inspector. This administration was first entrusted with the sanitary problems of Istanbul, as is indicated by the name Inspectorate for Hygiene for Dersaadet and Galata, Üsküdar, and Eyüp. In the same year, the inspectorate’s mission was expanded to include the entire territory of the empire, and its name was changed to the General Inspectorate for Public Hygiene.

As inspector-in-chief of public hygiene, Bonkowski Pasha along with his team composed of doctors and disinfection officers, worked effectively against cholera epidemics in Edirne, Bursa, Trabzon, Izmir, Izmit, and especially Istanbul between 1892-1895. He was first given information about the state of infected cities, and he and his team would then visit these cities in line with this information to conduct inspections. During these inspections, Bonkowski Pasha would receive support from the governors, local administrators, military units, and other prominent people. Additionally, Bonkowski Pasha would form a health commission consisting of local people to discuss the measures to be taken against the epidemic. However, he was forced to face some hinderances from the Mayor Rıdvan Pasha in Istanbul, especially for the work to be done in the sewers of the city. In the end, though, the Sultan backed Bonkowski Pasha regarding this situation.

Bonkowski Pasha had large-scale disinfections performed in the houses where cholera had broken out. He would have some items burned and immovable objects disinfected effectively. He also would have the remaining items washed and ventilated and the interior walls whitewashed. Streets and market places were cleaned, open toilets were whitewashed, sewers were covered, and rats were exterminated. Work was done to prevent contaminated water from being mixed with the drinking water.

Bonkowski Pasha also attempted to prevent the spread of the disease by implementing large-scale quarantines. He ordered the belongings of passengers staying in the quarantine houses located on the important transit routes of the empire to be disinfected, which was important because passengers could spread the disease to other places after leaving the quarantine houses. Bonkowski Pasha provided detailed reports on the epidemic for the places he visited. He would send these reports directly to Abdul Hamid II, in which he detailed the problems he’d encountered and the work he’d done.

The pasha sometimes acted in unison with the Council of Public Health when working in places where he’d been assigned. However, he mentioned in his reports that the Council did not always send the required officials to contaminated places, or if they were sent, their number was insufficient. Still, Bonkowski Pasha established good relations with the local peoples, took care to not disturb the people with the precautions he took, and tried to reduce the quarantine period in unaffected localities. The steps he took did sometimes cause problems between him and the Council of Public Health, and the council did not hesitate to warn Bonkowski Pasha about obeying the sanitation laws.

The present article is essentially based on the sanitation reports Bonkowski Pasha had written that are kept in the Ottoman Archives in Istanbul. These reports show the hygiene conditions in the Empire to have been poor, with open sewers, non-sanitary toilets, contaminated water being mixed with drinking water, and the unhealthiness of market places and streets being the main factors that paved the way for the spread of the cholera epidemic and that undoubtedly made Bonkowski’s mission difficult. These reports also provided information about the Ottoman administrators’ struggle against the cholera epidemic of 1893-1895. 


PDF Görünüm

Referanslar

  • Arşiv Kaynakları / Archival Sources google scholar
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar
  • Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.) 104/7757, 127/9498, 134/10031, 134/9991, 135/10066, 145/18325, 165/12321, 245/18318, 245/18319, 245/18326, 246/18397, 246/18442, 249/18631, 255/19054, 260/19428, 265/19827, 42/3133, 43/3201, 445/ 33336, 67/5000, 69/5168, 135/10066, 565/16. google scholar
  • Bab-ı Asafi Name-i Hümayun Defteri (A.) DVNSNMH. d.) 14/96. google scholar
  • Dahiliye (DH.) 1296/47. google scholar
  • Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.) 2049/39, 2055/85, 264/24, 316/58, 428/80. google scholar
  • İrade-i Askeri (İ.AS.) 3/36, google scholar
  • İrade-i Dahiliye (İ.DH.) 1326/10, 1307/15. google scholar
  • İrade-i Hariciye (İ.HR.) 344/1. google scholar
  • İrade-i Hususi (İ.HUS.) 1/7, 29/ 5,15/30, 17/118, 17/73, 18/48, 24/46, 30/57, 30/90, 30/95, 32/94, 1/20, 12/1, 14/24, 14736, 15/20, 15/78, 15/90, 16/ 63, 16/151, 16/82, 16/82, 17/129/ 17/67, 18/49, 26/73, 26/78, 27/ 95, 27/41,27/46, 28/76, 29/ 33,3/94, 30/94, 30/94,33/112, 41/63, 5/43, 5/53, 7/13, 15/72, 1/12. google scholar
  • İrade-i Taltifat (İ.TAL.) 34/15. google scholar
  • Sadaret Muhimme Kalemi Evrakı (A.)MKT.MHM.) 553/43, 554/69, 554/69, 559/ 33, 559/ 33,593/ 7, 593/13, 596/5, 711/13. google scholar
  • Yıldız Askeri Elçilik ve Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y.PRK. EŞA.) 20/ 7. google scholar
  • Yıldız Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK.) 88/ 103, 88/ 107. google scholar
  • Yıldız Dahiliye Nezareti Maruzatı (Y. PRK. DH.) 8/12. google scholar
  • Yıldız Hususi Maruzat (Y.A.HUS.) 304/34, 304/57, 312/86, 315/22, 318/35, 330/ 43, 336/33, 279/69, 314/114, 309/102, 336/97, 324/93. google scholar
  • Yıldız Mabeyn Erkanı ve Saray Görevlileri Maruzatı (Y.PRK.SGE.) 6/40. google scholar
  • Yıldız Mütenevvi Maruzatı (Y.MTV.) 104/ 49, 81/84, 110/ 73, 81/84, 81/85, 94/37, 117/7, 118/5, 74/ 35. google scholar
  • Yıldız Sıhhiye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.SH.) 4/9. google scholar
  • Yıldız Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye Dairesi (Y.PRK.MYD.) 15/48. google scholar
  • Basılı Kaynaklar / Printed Sources google scholar
  • Arik, Sabire. “Z historii tureckiej farmacji. Bonkowski Pasza - pierwszy chemik palacu osmanskiego (From the History of Turkish Pharmacy Bonkowski Pasha - the First Chemist of the Osman Palace.” Rocznik google scholar
  • Filozoficzny Ignatianum (The Ignatianum Philosophical Yearbook) 25, 1 (2019): 55-70. google scholar
  • Atar, Zafer. “İzmit ve Çevresinde Kolera Salgını 1894.” Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-II içinde 839-847. Kocaeli: Kocaeli Belediyesi, 2016. google scholar
  • Ayar, Mesut. “Osmanlı’nın Rumeli Topraklarında 1892-1895 Kolera Salgını.” Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi sayı 17 (2014): 19-39. google scholar
  • -----------. Osmanlı Devletinde Kolera İstanbul Örneği (1892-1895). İstanbul: Kitabevi Yayınları, İstanbul: 2007. google scholar
  • Günergun, Feza. “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Kimyager-Eczacı Bonkowski Paşa (1841-1905).” I. Türk Tıp Tarihi Kongresi- İstanbul 17-19 Şubat 1988-Kongreye Sunulan Bildiriler içinde, 239-254. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1992. google scholar
  • Kumaş, Nursal. “Bursa’da Kolera Salgını ve Alınan Karantina Önlemleri (1890-1895).” Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 12, 21 (2011): 213-242. google scholar
  • Menekşe, Metin. “Eskişehir’de Kolera Salgını: Etkileri ve Alınan Önlemler,” Tarih ve Gelecek Dergisi 6, 1 (2020): 52-88. google scholar
  • -----------. “İzmir’de Kolera Salgını ve Etkileri(1893).” Tarih Araştırma Dergisi 39, 67 (2020): 385-435. google scholar
  • Nikiforuk, Andrew. Mahşerin Dördüncü Atlısı- Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi. Çev. Selahattin Erkanlı, 8. Bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2001. google scholar
  • Sarıyıldız, Gülden. “Karantina Meclisi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri.” Belleten 58, 222 (1994): 329-376. google scholar
  • Ürekli, Fatma. İstanbul’da 1894 Depremi. 2. Bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2000. google scholar
  • Yaşayanlar, İsmail. “Sinop, Samsun ve Trabzon’da Kolera Salgınları, Karantina Teşkilatı ve Kamu Sağlığı Hizmetleri (1876-1914).” Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2015. google scholar
  • Yıldırım, Nuran. “Edirne’de Kolera Salgını-1894,” I. Edirne Tıp Tarihi Günleri Bildirileri 3-4 Ekim 2001 Dr. Rıfat Osman’ın Anısına (1874-1933)içinde 61-69. Edirne: Trakya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları 2002. google scholar
  • -----------. “Büyük Kolera Salgını (1865) ve Mabeyn-i Hümayun Eczacısı Vincent Peche ile Robert Kolej’den Cyrus Hamlin’in Kullandıkları Antikolerik Terkipler.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 3, 2 (2022): 55-78. google scholar
  • -----------. “Kolera Salgınlarında Şehir Hijyeni: İstanbul’da Kanalizasyonlar, Su Şebekesi ve Tebhirhaneler.” Arredamento Mimarlık sayı 342 (2020): 87-95. google scholar
  • ------------. “Tersane-i Amire Fabrikaları’nda Tebhir Makinası/Etüv Üretimi ve Kullanımı.” Dünü ve Bugünü ile Haliç Sempozyumu Bildirileri, 22-23 Mayıs 2003. Editör Süleyman Faruk Göncüoğlu içinde, 421-431. İstanbul: Kadir Has Üniversitesi Yayınları, 2004. google scholar
  • ------------. “Osmanlı Devleti’nin Modern Tıp Kurumlarından Gedikpaşa, Tophane ve Üsküdar Tebhirhaneleri.” Prof. Dr. Ali Haydar Bayat Anısına Düzenlenen Osmanlı Sağlık Kurumları Sempozyumu 2 Haziran 2007. Editör Bülent Özaltay, Nuran Yıldırım ve Murat Çekin içinde 199-217. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, 2008. google scholar
  • Yıldırım, Nuran ve Hakan Ertin. “1893-1895 İstanbul Kolera Salgınında Avrupalı Uzmanlar ve Osmanlı Devleti’nde Sağlık Modernizasyonuna Katkıları.” Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi 25, 1 (2020): 85-101. google scholar
  • Yılmaz, Özgür. “Veba, Kolera ve Salgınlar: Trabzon’da Halk Sağlığı ve Sağlık Kurumları (1804-1895).” Mavi Atlas 5, 1 (2017): 172-200. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Çil, H. (2023). Hıfzıssıhha Umum Başmüfettişi Charles Bonkowski Paşa’nın Osmanlı Türkiye’sinde Başgösteren 1893-1895 Kolera Salgını Sırasında Aldığı Sağlık Önlemleri. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 24(1), 105-137. https://doi.org/10.26650/oba.1179803


AMA

Çil H. Hıfzıssıhha Umum Başmüfettişi Charles Bonkowski Paşa’nın Osmanlı Türkiye’sinde Başgösteren 1893-1895 Kolera Salgını Sırasında Aldığı Sağlık Önlemleri. Osmanlı Bilimi Araştırmaları. 2023;24(1):105-137. https://doi.org/10.26650/oba.1179803


ABNT

Çil, H. Hıfzıssıhha Umum Başmüfettişi Charles Bonkowski Paşa’nın Osmanlı Türkiye’sinde Başgösteren 1893-1895 Kolera Salgını Sırasında Aldığı Sağlık Önlemleri. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, [Publisher Location], v. 24, n. 1, p. 105-137, 2023.


Chicago: Author-Date Style

Çil, Hikmet,. 2023. “Hıfzıssıhha Umum Başmüfettişi Charles Bonkowski Paşa’nın Osmanlı Türkiye’sinde Başgösteren 1893-1895 Kolera Salgını Sırasında Aldığı Sağlık Önlemleri.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 24, no. 1: 105-137. https://doi.org/10.26650/oba.1179803


Chicago: Humanities Style

Çil, Hikmet,. Hıfzıssıhha Umum Başmüfettişi Charles Bonkowski Paşa’nın Osmanlı Türkiye’sinde Başgösteren 1893-1895 Kolera Salgını Sırasında Aldığı Sağlık Önlemleri.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 24, no. 1 (Mar. 2024): 105-137. https://doi.org/10.26650/oba.1179803


Harvard: Australian Style

Çil, H 2023, 'Hıfzıssıhha Umum Başmüfettişi Charles Bonkowski Paşa’nın Osmanlı Türkiye’sinde Başgösteren 1893-1895 Kolera Salgını Sırasında Aldığı Sağlık Önlemleri', Osmanlı Bilimi Araştırmaları, vol. 24, no. 1, pp. 105-137, viewed 29 Mar. 2024, https://doi.org/10.26650/oba.1179803


Harvard: Author-Date Style

Çil, H. (2023) ‘Hıfzıssıhha Umum Başmüfettişi Charles Bonkowski Paşa’nın Osmanlı Türkiye’sinde Başgösteren 1893-1895 Kolera Salgını Sırasında Aldığı Sağlık Önlemleri’, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 24(1), pp. 105-137. https://doi.org/10.26650/oba.1179803 (29 Mar. 2024).


MLA

Çil, Hikmet,. Hıfzıssıhha Umum Başmüfettişi Charles Bonkowski Paşa’nın Osmanlı Türkiye’sinde Başgösteren 1893-1895 Kolera Salgını Sırasında Aldığı Sağlık Önlemleri.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, vol. 24, no. 1, 2023, pp. 105-137. [Database Container], https://doi.org/10.26650/oba.1179803


Vancouver

Çil H. Hıfzıssıhha Umum Başmüfettişi Charles Bonkowski Paşa’nın Osmanlı Türkiye’sinde Başgösteren 1893-1895 Kolera Salgını Sırasında Aldığı Sağlık Önlemleri. Osmanlı Bilimi Araştırmaları [Internet]. 29 Mar. 2024 [cited 29 Mar. 2024];24(1):105-137. Available from: https://doi.org/10.26650/oba.1179803 doi: 10.26650/oba.1179803


ISNAD

Çil, Hikmet. Hıfzıssıhha Umum Başmüfettişi Charles Bonkowski Paşa’nın Osmanlı Türkiye’sinde Başgösteren 1893-1895 Kolera Salgını Sırasında Aldığı Sağlık Önlemleri”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 24/1 (Mar. 2024): 105-137. https://doi.org/10.26650/oba.1179803



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim24.09.2022
Kabul25.11.2022
Çevrimiçi Yayınlanma06.01.2023

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.