9th International Congress of Turcology Proceedings Book

EnglishTürkçe

CHAPTER


DOI :10.26650/PB/AA10AA14.2023.001.005   IUP :10.26650/PB/AA10AA14.2023.001.005    Full Text (PDF)

Mevâhib-i Aliyye’nin Doğu ve Batı Türkçesi Çevirilerindeki Bazı Anlam Kopyalamaları

Ahmet Aksu

Bir dilden başka bir dile yapılan metin çevirilerinde hedef dildeki çeviri eserin kaynak dildeki eserle karşılaştırılması, hedef dildeki çevirinin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olur. Ayrıca yapılan bu karşılaştırma mütercimin, eseri hedef dile nasıl ve hangi usulle çevirdiği konusunda bilgiler de verir. Hüseyin Vaiz-i Kaşifi’nin 15. yüzyılın sonlarında yazdığı Mevahib-i Aliyye adlı Farsça tefsir kitabının hem Doğu (Çağatay) hem de Batı (Osmanlı) Türkçesine çevirisinin olması böyle bir karşılaştırma yapılmasına imkân vermektedir. Bu sebepten bu üç eseri birlikte ele alıp karşılaştırmak, Doğu ve Batı Türkçesi sahasındaki mütercimlerin kaynak dildeki eseri (Farsça Mevahib-i Aliyye’yi) kendi lehçelerine çevirirken nasıl bir yol izlediğini gösterecektir. Bu bakış açısından hareketle bildiride, Mevâhib-i Aliyye olarak bilinen Farsça tefsir kitabının Doğu ve Batı Türkçesine yapılan iki çevirisindeki anlam kopyalamaları üzerine kısmî bir karşılaştırma yapılmıştır. Girişte karşılaştırma yapılan nüshalar hakkında ayrıntıya girilmeden bilgiler verilmiş ve anlam kopyalamasının ne olduğu açıklanmıştır. Ardından anlam kopyalamalarının geçtiği cümleler ve bu cümlelerin Farsça eserdeki karşılığı gösterilerek bu anlam kopyalamaları hakkında açıklamalar yapılmıştır. Sonuç kısmında ise Mevâhib-i Aliyye’nin Doğu ve Batı Türkçesi çevirileri arasında anlam kopyalamaları bakımından ne gibi farklılıklar olduğu açıklanmıştır.


Keywords: Mevâhib-i Aliyye, Farsça, Anlam Kopyalaması, Doğu Türkçesi, Batı Türkçesi, Karşılaştırma
DOI :10.26650/PB/AA10AA14.2023.001.005   IUP :10.26650/PB/AA10AA14.2023.001.005    Full Text (PDF)

Some Semantic Copies of Mavahib-i Aliyya in Chagatai and Its Ottoman Turkish Translations

Ahmet Aksu

When translating a text from one language to another, comparing the translated work in the target language to the work in the source language helps one better understand the translation in the target language. In addition, this comparison provides information about how and by what method the translator translated the work into the target language. The fact that the Persian tafsir book Mevahib-i Aliyya, written by Ḥusayn Va’iz Kashifi at the end of the 15th century, has translations into Chagatai Turkic and Ottoman Turkish allows such a comparison to be made. For this reason, considering and comparing these three works together will show what path the translators followed when translating the work from the source language. From this point of view, the article makes a partial comparison between the Chagatai Turkic and Ottoman Turkish translations of the semantic copies of the Persian Quranic commentary Mavahib-i Aliyya. The introduction section provides information about the compared manuscripts and explains what a semantic copying is. After the introduction, the article shows the sentences from the semantic copies and their equivalents in the Persian work. The conclusion section explains the differences between the Chagatai Turkic and Ottoman Turkish translations of Mavahib-i Aliyya in terms of semantic copying.


Keywords: Mavahib-i Aliyya, Persian, semantic copying, Chagatai Turkic, Ottoman Turkish, comparison

References

  • Aksu, A. (2019). Doğu Türkçesi Kur’an Tefsiri (Mücādele, Ḥaşr, Mümteḥine, Ṣaff, Cum‘A, Münāfiḳūn, Teġābun, Ṭalāḳ, Taḥrīm, Mülk Sureleri) (İnceleme – Tenkitli Metin – Dizin – Tıpkıbasım). (Yüksek Lisans google scholar
  • Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı. İstanbul. google scholar
  • Apaydın, H. Y. (t.y.). islamansiklopedisi.org.tr. https://islamansiklopedisi.org.tr/humus--ganimet#1 adresinden alındı. google scholar
  • Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. google scholar
  • Argunşah, M., & Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları. google scholar
  • Ata, A. (2019). Aysu Ata, Karahanlı Türkçesinde İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası, Giriş-Metin-Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Baskakov, N. A. (1963). Nogaysko-Russkiy Slovar’. Moskva. google scholar
  • Bayram, B. (2019). Çuvaş Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Birışık, A. (2004). Osmanlıca Tefsir Tercümeleri ve Hüseyin Vâiz-i Kâşifi’nin Mevâhib-i Aliyye’si. İslâmî Araştırmalar Dergisi, 17(1), 53-68. google scholar
  • Boltabayev, S. (2017). Çağatayca Mevahib-i Aliyye (Tefsir-i Hüseynî) Tercümesi (183b – 308b giriş-gramer-metin-dizin). (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, İstanbul. google scholar
  • Der guẕārden. (t.y.). dehkhoda.ut.ac.ir. https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary?DictionarySearch[word]=%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%86 adresinden alındı. google scholar
  • Deliçay, T. (2012). Harf-i Cerlerin Fiile Anlam Kazandırması: Kur’an-ı Kerim Örneği. Journal of Faculty of Theology of Bozok University,2(2), 37-61. google scholar
  • Demir, Z. (2007). Osmanlı Müfessirleri ve Tefsir Çalışmaları. İstanbul: Ensar Neşriyat. google scholar
  • Diyanet İşleri Başkanlığı (t.y.). kuran.diyanet.gov.tr. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/M%C3%BCmtehine-suresi/5154/4-6-ayet-tefsiri adresinden alındı. google scholar
  • Eckmann, J., Tezcan, S., Zülfikar, H. & Ata, A. (2014). Nehcü’l-Feradis, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Ercilasun, A. B., & Akkoyunlu, Z. (2018). Divânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Geçirmek. (t.y.). enedilim.com. https://enedilim.com/sozluk/soz/ge%C3%A7irmek adresinden alındı. google scholar
  • Geçmek. (t.y.). enedilim.com. https://enedilim.com/sozluk/soz/ge%C3%A7mek adresinden alındı. google scholar
  • Gumāşten. (t.y.). dehkhoda.ut.ac.ir https://dehkhoda.ut.ac.ir/fa/dictionary?DictionarySearch[word]=%- DA%AF%D9%85%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%86 adresinden alındı. google scholar
  • Johanson, L. (2018). Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler. (Çev. Nurettin Demir). Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
  • Kanar, M. (2013). Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları. google scholar
  • Hânlerî, P. N. (1357/1978-1979). Ferheng-e Târîhî-e Zebân-e Fârsî I: A-B. Tehran: Bonyâd-e ferheng-e Îrân. خانلری، پرویز ناتل.)۱۳۵۷- )فرهنگ تاریخی زبان فارسی - بخش اول: آ ـ ب.تهران: ببنياد فرهنگ ايران google scholar
  • Koç, K., Bayniyazov, A., & Başkapan, V. (2019). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Lane, E. W. (1865). An Arabic-English Lexicon ( book 1-part 2). London: Williams and Norgate. google scholar
  • Madvaliyev, A. (Ed.) (2006). O’zbek Tilining İzohli lug’ati (2. jild e-m). Toshkent: O’zbekistan Milliy Entsiklopediyası Davlat İlmiy Nashriyoti. google scholar
  • Necipoviç Necip, E. (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Onur S. (2017), Doğu Türkçesi Kur’ân Tefsiri (Mü’min, Fussilet, Şûrâ ve Zuhruf Sureleri) (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin-Tıpkıbasım). (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, İstanbul. google scholar
  • Öner, M. (2009). Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • ötmek. (t.y.). https://enedilim.com. https://enedilim.com/sozluk/soz/%C3%B6tmek adresinden alındı. google scholar
  • Özşahin, M. (2017). Başkurt Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Pekacar, Ç. (2019). Kumuk Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Steingass, F. J. (1963). A Comprehensive Persian-English Dictionary. London: Routledge and Kegan Paul. google scholar
  • Sökmen, İ. (2018). Harf-i Cerlerin Yeni Anlam Kazandırımı Bakımından Tarihî Sözcük Çevirileri Üzerinde Bir İnceleme. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 46, 215-227. google scholar
  • Surabadi, Ebu Bekr Atik Nişaburi. (1381). Tafsir-e Surabadi (Mucellid-e Çeharom),(Tashih: Ali Ekber Saidi Sircani). Tehran: Farhang-e Naşr-e Nov. google scholar
  • سـورآبادى، ابوبكـر عتيـق نيشـابورى )۱۳۸۱ .)تفسـير سـورآبادى تفسـير التفاسـير) بـه تصحيـح: سـعيدى سـيرجانى( مجلـد چهـارم. تهـران .: فرهنـگ نشـر نو google scholar
  • Şükûn, Z. (1984). Farsça-Türkçe Lugat Gencinei Güftar Ferhengi Ziya (Cilt III). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. google scholar
  • Tahir, B. M. (2016). Osmanlı Müellifleri 3. Cilt. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi. google scholar
  • Taş, İ. (2001). Çağatayca Kur’an Tefsiri 21a-41b (Giriş-Metin-Dizin). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, 2001. google scholar
  • Tavful, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Türk Dil Kurumu. (1996). Tarama Sözlüğü III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Uyğur, C. V. (2019). Karakalpak Türkçesi Sözlüğü. Ankara, 2019: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Ünlü, S. (2013). Doğu ve Batı Türkçesi Kur’an Tercümeleri Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi. google scholar
  • Ünlü, S. (2018). Karahanlı Türkçesi İlk Türkçe Satır-Altı Transkribeli Kur’an Tercümesi Tiem 73 (4. cilt). Konya: Konya Selçuklu Belediyesi. google scholar
  • Yudahin, K. K. (1998). Kırgız Sözlüğü (Cilt II). (Çev. Abdullah Taymas). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları google scholar


SHARE




Istanbul University Press aims to contribute to the dissemination of ever growing scientific knowledge through publication of high quality scientific journals and books in accordance with the international publishing standards and ethics. Istanbul University Press follows an open access, non-commercial, scholarly publishing.