Üç kıtada altı asır hüküm süren Osmanlı Devleti, hemen her konuda olduğu gibi kültür, bilim ve eğitim sahasında da önemli faaliyetler yapmıştır. Kütüphanelerimizde sayıları milyona baliğ yazma eserlerin mevcudiyeti ilim ve kültür sahasında ecdadımızın ne denli üretken olduğuna açık bir delildir. Eski harflerle ve çoğu zaman Arapça ve bazen Farsça olarak kaleme alınan bu eşsiz hazinenin günümüz insanının hizmetine sunulması başlı başına önemli bir meseledir. İşte bu hazinenin içinden keşfedip neşrettiğimiz bu eser, ilk defa tarafımızdan ilim dünyasına takdim edilen nadir eserlerden biridir. Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi 06 TBMM İA 134/1 şeklinde kayıtlı olan bu yazma eserin bütün taramalara rağmen ikinci bir nüshasına ulaşılamamıştır. Osmanlı Türkçesiyle kaleme alınmış olan bu eser tetkik edildiğinde muhtevasının geniş ve bir o kadar da derli-toplu olduğu anlaşılmaktadır. İslâm mezheplerinin sistemli bir şekilde ele alındığı ilk bölümünden sonra kelâm ilminin ana konularının da sistemli bir şekilde işlendiğini görünce, fazlasıyla ilgimizi çektiğini belirtmeliyiz. Üç yüz seksen dokuz sayfalık bu yazma nüshanın müellifinin Halil b. Ahmed el-Hayâlî, eserin adının da Miftâhu’l-felâh ve Râhatü’l-ervâh şeklinde olduğunu henüz giriş sayfasında öğrenmekteyiz. Müellif ve eseri hakkında bilgi edinmek için biyografi kaynakları imkân ölçüsünde tetkik edilmiş, ancak hemen hiçbir bilgiye ulaşılamamıştır. Böylesine düzenli ve muhtevalı bir eseri vücuda getirmiş olan Hayâlî ve eseri hakkında herhangi bir bilgiye ulaşamamış olmamız doğrusu bizleri sukût-u hayâle uğratmıştır. Bununla birlikte eserin muhtevasında müellife ve yaşadığı döneme dair bazı bilgi kırıntıları mevcuttur. Buradan hareketle az da olsa bazı bilgilere ulaştığımızı söyleyebiliriz.
Elinizdeki bu eserin tasnifi ve muhtevası dikkate alındığında milel-nihal türünde telif edildiğinde hiç şüphe yoktur. Hem mezheplerin tasnifi ve değerlendirilmesi, hem de kelâm ilminin temel konuları hakkında düzenli ve muhtevalı bilgiler vermesi, müellifin yaşadığı dönemdeki Osmanlı ulemâsının bilgi birikimini göstermesi bakımından önemlidir. Osmanlı âlimlerinin mezhepler tarihi sahasında yeterince eser ortaya koymadıkları şeklindeki iddialara bir cevap verme adına -Ya‘kûb b. Abdüllatîf’in İslam Mezhepleri ve Kelamı adlı eserini neşrettiğimiz gibi (İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019)- bu düzenli ve muhtevalı eseri neşretmeyi kendimize bir vazife telakki ettik. İlk defa tarafımızdan ilim dünyasına takdim edilen bu muhteşem eserin Osmanlı ilim ve kültür havzasının daha iyi tanınıp bilinmesine katkıda bulunmasını, akademik çevrelerde ilgi görüp üzerine ilmî çalışmaların yapılmasını temenni ediyoruz.
Son olarak çalışmamızın 18. yüzyıl Osmanlı ilim, kültür ve geleneğine ışık tutacağına ve bu konuda araştırma yapacak olanlara katkıda bulunacağına inanıyoruz. Bu vesile ile eserin yayımlanmasını kabul eden ve her daim bizlere destek veren İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü’ne ve İstanbul Üniversitesi Yayınevi’ne teşekkür ediyoruz. Gayret bizden, tevfik Allah’tandır. |
