Research Article


DOI :10.26650/TUDED2022-1169288   IUP :10.26650/TUDED2022-1169288    Full Text (PDF)

Some Notes on Words Görürce and Tutarca

Gamzegül Kılıç

This article examines the grammatical structure and meaning of the words görürce and tutarca. The use of these words was notably mentioned as organ names in my master’s thesis titled “Firûz-i Cihângîr Story Language Analysis-Text-Dictionary (Folios 71r-140r).” This prose story of Fîrûz-i Cihângîr is an original Persian work on bravery and adventure. It was translated into Turkish in by Celalzâde Salih Çelebi upon the behest of Suleiman the Magnificent. The words examined in this article, occur in the 3rd volume of the work which is found in the Pertevniyal Section of the Süleymaniye Manuscript Library. Upon encountering the two Turkish words mentioned above in the transcription of the text, various texts with the term dictionaries were scanned within the scope of this article. As a result of the research, these words appear to have occurred in Turkish between the 14th -21st centuries in Turkey, but they were not used for organ names. This article discusses the structure of the words görürce and tutarca that are formed with a common morpheme (-ArcA/-(I)rcA), by taking into account morphemes with similar functions (-DIkCA, -IncA/-sIncA, -mAcA, -lIcA). The article has identified words derived from this suffix and has attempted to evaluate its functions and meanings.

DOI :10.26650/TUDED2022-1169288   IUP :10.26650/TUDED2022-1169288    Full Text (PDF)

Görürce ve Tutarca Kelimeleri Üzerine

Gamzegül Kılıç

Bu çalışmada görürce ve tutarca kelimelerinin yapı ve anlamları üzerinde durulmuştur. Tarafımca hazırlanan “Fîrûz-i Cihângîr Hikâyesi Dil İncelemesi-MetinSözlük (Vr.71a-140a)” adlı yüksek lisans tezinde söz konusu kelimelerin organ adı karşılığında kullanılması dikkat çekmiştir. Fîrûz-i Cihângîr Hikâyesi aslı Farsça olan mensur hikâye türünde yiğitlik ve macera konulu bir eserdir. 16. yüzyılda Kanuni Sultan Süleyman’ın isteği üzerine Celâlzâde Salih Çelebi tarafından Türkçeye tercümesi yapılmıştır. Bu çalışmaya konu olan kelimeler eserin Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Pertevniyal bölümündeki 3. cildinde geçmektedir. Metnin transkripsiyonunda yukarıda bahsi geçen iki Türkçe kelime ile karşılaşılması üzerine bu makale kapsamında dönem sözlükleri ile çeşitli metinler taranmıştır. Araştırma neticesinde Türkiye Türkçesinin 14-21. yüzyılları arası tarihsel sürecinde görürce ve tutarca kelimelerinin organ adı yerine kullanılmadığı görülmüştür. Makalede ortak bir biçimbirimle (-ArcA/-(I)rcA) türetilmiş olan görürce ve tutarca kelimelerinin yapısı, benzer işlevli biçimbirimler (-DIkCA, -IncA/-sIncA, -mAcA, -lIcA) de dikkate alınarak ele alınmış ve bu ekle türetilen kelimeler tespit edilerek ekin işlev ve anlamları değerlendirilmeye çalışılmıştır.


EXTENDED ABSTRACT


The story of Fîrûz is the Turkish translation of the 45 volume work of Muhammed Tahirî-i Bîgamî, known as “Fîrûzşâh-nâme” or “Dârâb-nâme” in Persian literature. In the sources, it is mentioned with various names such as Fîrûz-nâme, Tercüme-i Fîrûz-nâme, Kıssa-i Fîrûz Şâh, Menâkıb-i Fîrûz Şâh, Hikâye-i Fîrûz Şâh, Hikâye-i Fîrûzşâh, Kıssa-i Bahmen Şâh bin Fîrûz Şâh. It was translated into Turkish in eight volumes by Celalzâde Salih Çelebi (b. 910/1504-1505 d. 973/1565) upon the behest of Suleiman the Magnificent. Many copies under various names can be found in libraries in Turkey and abroad. In the current article, I study the third volume of the manuscript titled Fîrûz-i Cihângîr Hikâyesi [Story of Firuz-i Cihangir] in the Suleymaniye Library’s Pertevniyal Collection no. 862. This volume consists of 354 folios in prose with some verse sections. The volume concerns the heroism and adventures of the Iranian ruler Melik Darab’s son, Firuz Shah, and his warrior wrestlers. The characters face a moral and physical test, and this volume of the story has two main groups: the God of Zarathustra and the fire-worshipper. The heroes of these two groups fight in a large square. In the fights, one hero from each of the two groups face off to one another, and the fight between the two heroes ends with the death or injury of one or the other. The victorious hero starts a new fight with another brave man from the opposite group. The work generally uses a simple, understandable language. While the work has an extensive vocabulary, it was enriched by using the features of spoken language, and the characters are often the ones narrating the story. Sometimes the work is seen to use exaggerated forms of language such as reduplications when telling the story, and the fight scenes are additionally narrated using vivid descriptions.

This article concerns the words görürce and tutarca as seen in the text titled Fîrûz-i Cihângîr Hikâyesi, which was likely written in 16th century. My master’s thesis titled “Firuz-i Cihângîr Story Language Analysis-Text-Dictionary (Folios 71r-140r)” described the use of the words görürce and tutarca as denoting organ names, with görürce being seen to mean “the organ that enables sight; the eye” and tutarca meaning “the organs that enable movement, such as the hands, feet, and legs.” (Kılıç, 2022, s. 158) Thereupon, within the scope of the article, Tarama Sözlüğü, Derleme Sözlüğü and various texts were scanned, and it was determined that these words in Western Turkish were not used instead of organ names.

As a result of the research, these words appear to have occurred in Turkish during the 14th-21st centuries in Turkey, but they weren’t used for organ names. This article discusses the structure of the words görürce and tutarca as derived from a common suffix (-ArcA/-(I)rcA). The study has identified words derived from this suffix and attempted to evaluate the functions and meanings of the suffix. The words derived from the suffix –ArcA/-(I)rcA are seen to have been used as nouns or adjectives, with sample sentences used for the words being present in the sources. 29 example words have been identified for the use of this suffix as a noun and six example words for its use as an adjective. The following variations were observed in the use of the nouns classified according to their meanings: disease, animal, plant, tool, object, drug, organ, geography, and essence. Among these categories, 10 examples were used for disease names, four for abstract names, four for animal names, two for geographical names, two for object names, and one example each for a drug, a plant, and an action name.  


PDF View

References

  • Acıduman, A. (2009). Şânîzâde Mehmed Atâullah Efendi ve Mi’yârü’l-Etibbâ adlı eserinde çocuk hastalıkları. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 42-52. google scholar
  • Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: At the Clarendon Press. google scholar
  • Çelebi, H. (2019). Derleme Sözlüğü’nde yapım eklerinin sıklık derecesi. 532. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. google scholar
  • Çimen, Y. (2019). Emir Çelebi, Enmüzecü’t-Tıbb. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. google scholar
  • Deighton, H. (1999). Eski Roma yaşantısında bir gün. (H. K. Ersoy, Çev.) İstanbul: Homer Kitabevi. Derleme sözlüğü (Cilt I-VI). (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Doğan, E. (2015). Türkiye Türkçesinde addan zarf türeten birleşik ekler üzerine. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 11-28. google scholar
  • Kılıç, G. (2022). Fîrûz-i Cihângîr hikayesi dil incelemesi-metin-sözlük (Vr.71a-140a). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. google scholar
  • Koç, A. (2010). Hastalık isimlerinde örtmece. Türk Dünyası Araştırmaları, 77-94. google scholar
  • Korkmaz, Z. (2017). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Özbilgin, A. (2014). Bir kara bulut: Şark çıbanı. National Geographic, 43-59. google scholar
  • Tarama sözlüğü. (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Tietze, A. (2016). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA). google scholar
  • Türkçe sözlük. (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Yıldırım, G. (2011). Türkçede benzerlik, eşitlik ifade eden isimden isim yapma ekleri. 52-54. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. google scholar
  • Zülfikar, H. (1991). Terim sorunları ve terim yapma yolları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • TARANAN ESERLER google scholar
  • Anıl Çelik, Terceme-i Kâmilü’s-Smâ'a (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin) (Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Bursa, 2014. google scholar
  • Ayfer Aytaç, Kitâbü’l-Felâhat Tercümesi Giriş - Metin - Dizin (Doktora Tezi), Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Çanakkale, 2015. google scholar
  • Elif Kaya, Enva-ı Emraz: İnceleme-Metin-Dizin (Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, 2009. google scholar
  • Emel Gözlü Kaya, Muhyiddin Mehî’nin Müfîd (Nazmü’t Teshil) Adlı Eseri (İnceleme-Metin- Dizin) ve Bu Eserin XV. Yüzyıl Türk Tıp Dilinin Oluşmasındaki Yeri (Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi, Sakarya, 2008. google scholar
  • Güllü Özdemir, Hekim Beşir Çelebi Mecmû'atü’l-Fevâyid (Giriş-İnceleme-Çeviri Yazılı Metin-Dizin) (Doktora Tezi), Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Sivas, 2018. google scholar
  • Gürkan Kanaatlı, Hekîm-i Dendânî Mehmed bin Ahmed’in “Terceme-i Muhtasar-ı Müfîd Fî ‘İlmi’t-Tıbb” Adlı Eseri (Vr. 4b-28b) (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım) (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2018. google scholar
  • Hamdi Üngör, Hayatîzâde Mustafa Feyzî’nin Risale-İ Maraz-ı Efrenc Adlı Eseri Vr. (50b-102b) (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım) (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, İstanbul, 2016. google scholar
  • Hilal Başak Eroğlu, Tabîbnâme Adlı Tıp Eserindeki Bitkilerle Divan Şiirinde Geçen Bitkilerin Mukayesesi (Yüksek Lisans Tezi), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Kırıkkale, 2018. google scholar
  • Merve Günan, Şeyhî Dîvânı’nda Tıbbî Unsurlar (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, İstanbul, 2018. google scholar
  • Musa Şengün, ‘Alî bin İshâk Müfredât-ı Mükellef Giriş, Söz Varlığı Üzerine Bir İnceleme, Metin, Sözlük (Yüksek Lisans Tezi), Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı, Bolu, 2017. google scholar
  • Osman Özer, Tervihü’l-Ervah Giriş-İnceleme-Metin (Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, 1995. google scholar
  • Selim Önler, Balıkesirli Râsih Ahmed Bey-Bülgatü’l-Ahbâb (Metin-Dil İncelemesi-Sözlük) (Doktora Tezi), Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Bursa, 2021. google scholar
  • Şamil Çan, “Ümmü’l-Gazâ” ve “Fenn-i Humbara ve Sanâyi '-i Âteş-Bâz}” (İnceleme-Metin-Dizin) (Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Bursa, 2016. google scholar
  • Yıldız Çimen, Emir Çelebi, Enmuzecü’t-Tıbb (İnceleme-Metin 1b-173a) (Yüksek Lisans Tezi), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Antalya, 2019. google scholar
  • Zafer Önler, Celalüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahab-ı Şifa - İnceleme-Metin-Dizinler, (Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, 1981. google scholar

Citations

Copy and paste a formatted citation or use one of the options to export in your chosen format


EXPORT



APA

Kılıç, G. (2022). Some Notes on Words Görürce and Tutarca. Journal of Turkish Language and Literature, 62(2), 423-434. https://doi.org/10.26650/TUDED2022-1169288


AMA

Kılıç G. Some Notes on Words Görürce and Tutarca. Journal of Turkish Language and Literature. 2022;62(2):423-434. https://doi.org/10.26650/TUDED2022-1169288


ABNT

Kılıç, G. Some Notes on Words Görürce and Tutarca. Journal of Turkish Language and Literature, [Publisher Location], v. 62, n. 2, p. 423-434, 2022.


Chicago: Author-Date Style

Kılıç, Gamzegül,. 2022. “Some Notes on Words Görürce and Tutarca.” Journal of Turkish Language and Literature 62, no. 2: 423-434. https://doi.org/10.26650/TUDED2022-1169288


Chicago: Humanities Style

Kılıç, Gamzegül,. Some Notes on Words Görürce and Tutarca.” Journal of Turkish Language and Literature 62, no. 2 (Sep. 2024): 423-434. https://doi.org/10.26650/TUDED2022-1169288


Harvard: Australian Style

Kılıç, G 2022, 'Some Notes on Words Görürce and Tutarca', Journal of Turkish Language and Literature, vol. 62, no. 2, pp. 423-434, viewed 11 Sep. 2024, https://doi.org/10.26650/TUDED2022-1169288


Harvard: Author-Date Style

Kılıç, G. (2022) ‘Some Notes on Words Görürce and Tutarca’, Journal of Turkish Language and Literature, 62(2), pp. 423-434. https://doi.org/10.26650/TUDED2022-1169288 (11 Sep. 2024).


MLA

Kılıç, Gamzegül,. Some Notes on Words Görürce and Tutarca.” Journal of Turkish Language and Literature, vol. 62, no. 2, 2022, pp. 423-434. [Database Container], https://doi.org/10.26650/TUDED2022-1169288


Vancouver

Kılıç G. Some Notes on Words Görürce and Tutarca. Journal of Turkish Language and Literature [Internet]. 11 Sep. 2024 [cited 11 Sep. 2024];62(2):423-434. Available from: https://doi.org/10.26650/TUDED2022-1169288 doi: 10.26650/TUDED2022-1169288


ISNAD

Kılıç, Gamzegül. Some Notes on Words Görürce and Tutarca”. Journal of Turkish Language and Literature 62/2 (Sep. 2024): 423-434. https://doi.org/10.26650/TUDED2022-1169288



TIMELINE


Submitted31.08.2022
Accepted21.11.2022
Published Online30.12.2022

LICENCE


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


SHARE




Istanbul University Press aims to contribute to the dissemination of ever growing scientific knowledge through publication of high quality scientific journals and books in accordance with the international publishing standards and ethics. Istanbul University Press follows an open access, non-commercial, scholarly publishing.