Engellilik Tarihi Yazıları

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/B/AA09.2020.007.10   IUP :10.26650/B/AA09.2020.007.10    Tam Metin (PDF)

Osmanlı Devleti’nde Deliliğin Tıbbileştirilmesi ve 1876 Bimarhaneler Nizamnamesi

Fatih Artvinli

Osmanlı Devleti’nde modern anlamda psikiyatri ve profesyonel anlamda ruh sağlığı uzmanının (alienist/ psikiyatrist) ortaya çıkışı 19. yüzyıl ortalarında gerçekleşmiştir. Dr. Luigi Mongeri’nin (1815-1882) önce Süleymaniye Bimarhanesi’nde ardından Toptaşı Bimarhanesi’nde uygulamaya çalıştığı reformlar, bir yandan bu kurumların içinde bulunduğu şartları ve hasta bakımını iyileştirmeye diğer yandan ise deliliğin diğer hastalıklar gibi ele alınması ve geniş anlamıyla tıbbileştirilmesi sürecine katkıda bulunmuştur. Osmanlı Devleti’nin ve tıbbi otoritenin deliliğe bakışındaki ciddi dönüşümlerden biri de Mongeri’nin kaleme aldığı ve 15 Mart 1876 tarihinde yürürlüğe giren Bimarhaneler Nizamnamesi’dir. Kurum olarak bimarhanelerin ruhsat, idari işleyiş, idari sorumlulukları, taşradan merkezlere sevkle ilgili süreçleri, hastaların giriş, çıkış, kayıt ve tedavi süreçlerini ayrıntılandıran toplam 22 maddeden oluşan Bimarhaneler Nizamnamesi, büyük ölçüde Fransa’daki 30 Haziran 1838 tarihli Akıl Hastaları ile ilgili Kanun’un çevirisidir. Nizamname ile birlikte hazırlanan 20 soruluk form ile bimarhaneye gönderilen kişinin sosyal ve tıbbi durumunu, daha özel olarak da deliliğinin türünü ve belirtilerini aydınlatmaya yönelik bilgiler elde edilmek istenmiştir. Bu makalenin amacı, Osmanlı Devleti’nde deliliğin tıbbileştirilmesi sürecinin önemli bir aşamasını temsil eden 1876 Bimarhaneler Nizamnamesi’ni incelemek; nizamname ve eklerinin hazırlanma gerekçelerini, içerdiği maddeleri, getirdiği değişiklikleri ve uygulamaları ele almaktır.


Anahtar Kelimeler: Bimarhaneler Nizamnamesi, delilik, deliliğin tıbbileştirilmesi, Luigi Mongeri, Süleymaniye Bimarhanesi, Toptaşı Bimarhanesi
DOI :10.26650/B/AA09.2020.007.10   IUP :10.26650/B/AA09.2020.007.10    Tam Metin (PDF)

The 1876 Regulation on Mental Asylums, and the Medicalization of Madness in the Ottoman Empire

Fatih Artvinli

The emergence of psychiatry as a modern discipline, and of the psychiatrist (alienist) as a professional mental health specialist, in the Ottoman Empire dates back to mid-19th century. While the reforms of Dr. Luigi Mongeri (1815–1882) implemented at Süleymaniye Mental Asylum, and later at Toptaşı Mental Asylum, improved conditions and patient care, they also paved the way to approaching madness as another disease, and to its further medicalization. A significant transformation in the mentality of the Ottoman state and medical authorities regarding madness is embodied in the Regulation on Mental Asylums, prepared by Mongeri, which took effect on March 15, 1876. The Regulation is an abridged version of a French Law of 1838 (Loi des aliénés) with only minor changes and adaptations. It consisted of twenty-two articles that elaborated on permits, administrative processes, and responsibilities; rules regarding transfers from the provinces to the centers; the admission and discharge of asylum patients, their records, and treatment processes. The patient questionnaire attached to the Regulation included twenty questions, and aimed to collect information on social and medical conditions, concerning especially the type of madness and the patient’s symptoms. The aim of this article is to examine the Regulation on Mental Asylums, its important role in the medicalization of madness in the Ottoman State, and to discuss the background, articles, changes, and practices it brought about.


Anahtar Kelimeler: Regulation on Mental Asylums, madness, medicalization of madness, Luigi Mongeri, Süleymaniye Mental Asylum, Toptaşı Mental Asylum

Referanslar

  • Arşiv Belgeleri (Başkanlık Osmanlı Arşivi, BOA) google scholar
  • BOA, Cevdet Sıhhiye (C.SH.), 25/1234. google scholar
  • BOA. Dâhiliye Mektubî Kalemi (DH.MKT.), 1372/56. google scholar
  • BOA. İrade Dâhiliye (İ.DH.), 87/4379; 186/10386; 341/22460. google scholar
  • BOA. İrâde Şûrâ-yı Devlet (İ google scholar
  • .ŞD.), 46/2484. google scholar
  • BOA. İ.ŞD 65/3816. google scholar
  • BOA. İ.ŞD 30/1453. google scholar
  • BOA. Şûrâ-yı Devlet (ŞD.), 1282/10. google scholar
  • BOA. ŞD. 858/50. google scholar
  • Araştırma Eserleri google scholar
  • Arpacı, Murat. “Foucault, Biyopolitika ve Biyotarih: Tarihsel Çalışma Alanları Olarak Tıp, Beden ve Nüfus”. ViraVerita 3 (2016): 80-98. google scholar
  • Artvinli, Fatih. “Pinel of İstanbul: Dr Luigi Mongeri (1815–82) and the Birth of Modern Psychiatry in the Ottoman Empire”. History of Psychiatry 29/ 4 (2018): 424-437. google scholar
  • Artvinli, Fatih. “Sorma Birader! Dehşet, Cinnet, Felaket!: Geç Osmanlı Dönemi Edebiyatında Tımarhanenin Temsili”. Edebiyatın İzinde: Delilik ve Edebiyat. Haz. Banu Öztürk, Didem Arda Büyükarman, Seval Şahin. 13-36. İstanbul: Bağlam Yayınları, 2017. google scholar
  • Artvinli, Fatih. Delilik, Siyaset ve Toplum: Toptaşı Bimarhanesi (1873-1927), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2013. google scholar
  • Artvinli, Fatih ve Şeref Etker. “Bimarhaneler ve Mecanin Yönetimi: İki Taslak ve Süregelen Tartışma”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 14/2 (2013): 1-40. google scholar
  • Bayat, Ali Haydar. Tıp Tarihi. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi, 2016. google scholar
  • Bilir, Merve Kardelen. “Mental Health Care Policy Reform in Turkey: User Group Perspectives”. Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2018. google scholar
  • Cantay, Gönül. Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 1992. google scholar
  • Castro, Avram de. Biographie du Docteur Louis Mongeri. İstanbul: Imp. de Castro, 1882. google scholar
  • Conrad, Peter. “Medicalization and Social Control”. Annual Review of Sociology 18 (1992): 209-232. google scholar
  • Düstur, Tertip I, III: 545-550. google scholar
  • [Ergin], Osman Nuri. Mecelle-i Umur-ı Belediyye. VI. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1995. google scholar
  • Erkoç, Şahap ve Fatih Artvinli. “Osmanlı Devleti’nde Modern Psikiyatrinin Öncüsü: Dr. Luigi Mongeri”. Hayat Sağlık 4 (2011): 58-61. google scholar
  • Erkoç, Şahap ve Fatih Artvinli. “Yabancılaşmak mı Delirmek mi? Psikiyatriden Ödünç Bir Kavram: Alienation”. Psikeart 17 (2011): 7-11. google scholar
  • Foucault, Michel. Kliniğin Doğuşu: Tıbbi Algının Arkeolojisi. Çev. İnci Malak Uysal. Ankara: Epos Yayınları, 2016. google scholar
  • Illich, Ivan. Sağlığın Gaspı. Çev. Süha Sertabiboğlu. İstanbul: Ayrıntı, 2014. google scholar
  • Mahmud, Avni. Muhtasar Emraz-ı Akliye. İstanbul: Ahmed İhsan ve Şurekası Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 1326 (1910). google scholar
  • Mongeri, Louis (Luigi). Le régime des aliénés. İstanbul: Typo-lithographie centrale, 1877. google scholar
  • Mongeri, Louis (Luigi). Notice Statistique sur l’asile des Aliénés Solimanié à Constantinople. Constantinople: Imprimerie M. De Castro, 1867. google scholar
  • Piddock, Susan. A Space of Their Own: The Archeology of Nineteenth Century Lunatic Asylums in Britain, South Australia and Tasmania. New York: Springer, 2007. google scholar
  • Sakatlık Çalışmaları: Sosyal Bilimlerden Bakmak. Der. Dikmen Bezmez, Sibel Yardımcı, Yıldırım Şentürk. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2011. google scholar
  • Sami, Şemseddin. Kâmûs-i Türkî. İstanbul: Kapı Yayınları, 2004. google scholar
  • Shorter, Edward. A Historical Dictionary of Psychiatry. Oxford: Oxford University Press, 2005. google scholar
  • Taşkıran, Nimet. “Türkiye Hizmetinde Büyük Bir Hekim: Süleymaniye Bimarhanesi’nin Son, Toptaşı’nın İlk Başhekimi Louis Mongeri”. Haseki Tıp Bülteni 11/1 (1973): 1- 18. google scholar
  • Uzman, Mazhar Osman. Tababet-i Ruhiye. 3. Basım. İstanbul: Kader Basımevi, 1941. google scholar
  • Ünver, Süheyl. “Süleymaniye Külliyesi’nde Darüşşifa, Tıp Medresesi ve Darül’akakire Dair”. Vakıflar Dergisi 2 (1942): 195-207. google scholar
  • White, Charles. Three Years in Constantinople or Domestic Manners of the Turks in 1844. I. London, 1846. google scholar
  • Yıldırım, Nuran. “Darüşşifalardan Modern Hastanelere”. Tarihi Sağlık Kurumlarımız Darüşşifalar. Ed. Nil Sarı. II: 92-149. İstanbul: Ajansfa, 2010. google scholar
  • Yıldırım, Nuran. “Klasik Dönemde İstanbul Dârüşşifaları”. Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. Ed. Coşkun Yılmaz. IV:138-145. İstanbul: İBB Kültür AŞ., 2015. google scholar
  • Online Kaynaklar google scholar
  • Timuçin Oral, “Ruh Sağlığı Yasamız: Bir Kez Daha Bir Başka Bahara mı Kalacak?”. Erişim 7 Haziran 2019, http://www.timucinoral.com/PDF/ruh-sagligi-yasasi.pdf google scholar
  • “Loi sur les aliénés n 7443 du 30 juin 1838”. Erişim 29 Haziran 2019, http://psychiatrie.histoire.free.fr/legisl/ intern/1838txt.htm google scholar
  • “Ruh Sağlığı Kanunu Teklifi”. Erişim 29 Haziran 2019, https://www2.tbmm.gov.tr/d27/2/2-0858.pdf google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.