The 1st International Prof. Dr. Fuat Sezgin Symposium on History Of Science in Islam Proceedings Book
Modern Astronomy in the 19th Century in the Ottoman Empire: On the Works of Quyūjaqlī and Qunawī
Orhan GüneşThe introduction of the telescope into the service of astronomy as an observation tool in the early 17th century radically changed the perception of the universe. Since the 18th century, with the increase of technical possibilities in the West, significant progress has been made in telescope and related observation methods. As a result, by the mid-19th century two new planets, around a dozen asteroids and dozens of satellites were added to the five planets observed by the naked eye and known since the ancient times. It is unthinkable that the Ottomans, who are in close relation with the West due to their location, remained indifferent to these developments in science. The generally accepted view of the period in question is that transfer of information was mainly carried out by modern educational institutions and that this did not happen very quickly. In the case of classical educational institutions, the prevailing opinion is that the speed of transfer of information was even slower. It is stated in the literature that the first book about the planets Uranus and Neptune written by the madrasah in the Ottoman period was Tanqih al-ashkal which was written by Qunawī at a date after 1857. However, the first work that mentions Uranus is the work called Teshil ul-idrak written by Quyūjaqlī in 1831. Based on the works in question, this study examines how much of current scientific knowledge was obtained by Ottoman scholars, even if there was a delay in its being transferred. In addition, knowledge of modern cosmology in these two works is compared with western sources of the period in terms of their modern cosmology knowledge.
Kuyucaklı ve Konevî’nin Eserleri Bağlamında 19. Yüzyıl Osmanlı’sında Modern Astronomi
Orhan Güneş17 Yüzyılın başlarında teleskobun bir gözlem aracı olarak astronominin hizmetine girmesi evren algısını kökten değiştirdi. 18. Yüzyıldan itibaren Batıda teknik imkânların artışı ile teleskop ve buna bağlı olarak gözlem yöntemlerinde önemli ilerlemeler meydana gelmiştir. Bunun sonucu olarak 19. Yüzyılın ortalarına gelindiğinde kadim dönemlerden beri bilinen ve çıplak gözle gözlenebilen beş gezegene iki yeni gezegen, bir düzine civarı asteroid ve onlarca uydu eklenmiştir. Konumu gereği Batı ile yakın ilişki içinde olan Osmanlıların bilimdeki bu gelişmelere kayıtsız kalması düşünülemez. Söz konusu döneme dair genel kabul bilgi aktarımının esasen modern eğitim kurumları tarafından yapıldığı ve hızının da çok yüksek olmadığı yönündedir. Klasik eğitim kurumları söz konusu olduğunda bu hızın daha da düştüğü kanısı hakimdir. Literatürde Osmanlılarda Uranüs ve Neptün gezegenlerinden bahseden medrese çevresince yazılmış ilk kitabın Abdullah Şükri el-Konevî’nin 1857’den sonra bir tarihte yazdığı Tenkih el-Eşkâl olduğu ifade edilmektedir. Ancak Uranüs’ten bahseden ilk eser Kuyucaklızâde Muhammed Âtıf’ın 1831’de kaleme aldığı Teshîlü’l-idrâk adlı çalışmadır. Bu çalışmada söz konusu eserlerden yola çıkarak güncel bilimsel bilginin Osmanlı uleması tarafından, şayet varsa, ne kadarlık bir gecikme ile elde edildiği araştırılmıştır. Ayrıca, iki eserin modern kozmolojiye dair malumatı dönemlerinin batılı kaynaklarıyla mukayese edilmiş ve içerdikleri modern kozmoloji bilgisi bakımından karşılaştırılmışlardır.
