9th International Congress of Turcology Proceedings Book
Some Previously Unknown Copies of Muqaddimat Al-Adab with Interlinear Translations into Khwarezm Turkish
Gülser ErsoyMukaddimat al-Adab is accepted as an important source in terms of Turkish vocabulary with its interlinear translations and is known to be a work Jaarullah Abul Qasım Mahmud b. Umar az-Zamakhshari al-Khwarizmi (d. 1144) wrote to teach Arabic to Atsız, the sultan of the Khwarazmshahs. This work has many interlinear translations into Persian, the old Iranian language of Khwarazm, Khwarazm Turkish, Mongolian, Chagatai, Azerbaijani Turkish, Old Anatolian Turkish, and Classical Ottoman Turkish. This shows this work to have been used extensively for the purpose of teaching Arabic for some time. This paper first talks about the interlinear translations of Mukaddimat al-Adab into different languages followed by copies of it involving the interlinear translation into Khwarazm Turkish and studies related to these. The article discusses the studies on the subject from Zeki Velidi Togan and Nuri Yüce in this context, then introduces four copies that were not mentioned in these studies. The previously unknown copies introduced in this paper are registered at Cambridge University Library Dd. 10. 6, Paris Bibliothéque Nationale Arabe 4304, Iran Meclis-i Şura Library 78699, and Köprülü Kütüphanesi Fazıl Ahmet Paşa 1517 in Istanbul. While introducing these copies, the article first describes their physical characteristics and then discusses their specific linguistic features. The Paris copy is understood to only possess the translation of verbal parts, while the other copies contain translations of both nominal and verbal parts. The article’s conclusion underlines that the new copies contain valuable data in terms of the historical vocabulary of the Turkish language and should definitely be taken into account in future studies.
Mukaddimetü’l-Edeb’in Harezm Türkçesine Satır Altı Çevirili Bilinmeyen Bazı Nüshaları
Gülser ErsoySatır altı tercümeleri ile Türkçenin söz varlığı bakımından önemli kaynaklarından biri olarak kabul edilen Mukaddimetü’l-Edeb (ME), Zemahşerî diye şöhret bulmuş olan Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer b. Muhammed el-Harezmî (ö. 1144) tarafından Harezmşahlar padişahı Atsız’a Arapça öğretmek için yazılmış olan bir eserdir. Bu eserin Farsça, eski bir İran dili olan Harezmce, Harezm Türkçesi, Moğolca, Çağatayca, Azerbaycan Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesi, Klasik Osmanlı Türkçesine çok sayıda satır altı tercümesinin bulunması, bir dönem Arapça öğretmek maksadı ile ondan çokça istifade edildiğini gösterir. Bu bildiride öncelikle Mukaddimetü’l-Edeb’in farklı dillere yapılan satır altı çevirilerinden bahsedilmiştir. Akabinde ME’nin Harezm Türkçesine satır altı çevirisi bulunan nüshalar ve bunlarla ilgili çalışmalara değinilmiştir. Bu bağlamda Zeki Velidi Togan ve Nuri Yüce’nin konu ile ilgili çalışmalarına temas edilmiştir. Bütün bunların ardından konu ile ilgili çalışmalarda değinilmeyen dört nüsha tanıtılmıştır. Bu nüshalar Cambridge Kütüphanesinde Dd. 10. 6, Paris Bibliothéque Nationale’de Arabe 4304, İran Meclis-i Şûrâ-yı Millî Kütüphanesi 78699 ve Köprülü Kütüphanesi Fazıl Ahmet Paşa 1517 numarada kayıtlıdır. Nüshalar tanıtılırken önce bunların fiziki tavsifi yapılmış daha sonra belli başlı dillik özelliklerinden bahsedilmiştir. Paris nüshasının sadece fiiller kısmının tercümesini ihtiva ettiği, diğer nüshaların ise hem isimler hem de fiiller kısmını ihtiva ettiği ve zengin bir içeriğe sahip olduğu vurgulanmıştır. Sonuç kısmında Türkçenin tarihî söz varlığı açısından son derece kıymetli verileri ihtiva eden nüshaların bundan sonraki çalışmalarda muhakkak göz önünde bulundurulması gerektiğinin altı çizilmiştir.
