9th International Congress of Turcology Proceedings Book
Armenian Authors of Educational and Other Textbooks During the Tanzimat: The Case of Mihran Apikyan
Yıldız Deveci BozkuşWhen one considers the basis of the modernization efforts that started in the Ottoman Empire since the 18th century, important steps can be said to have first been taken in the military field. The effects of these efforts were first seen in the social, cultural, and educational fields over time and were also reflected in the books that were taught in the schools of the period. When preparing these books, the intellectuals who’d been sent abroad for educational purposes in particular made important contributions. Non-Muslims who went abroad for educational purposes tried to reflect the innovations they’d seen in many fields in Western countries onto Turkish society, sometimes through translations and other times through the works they wrote. Non-Muslims in particular were known to have played an important role among the intellectuals who prepared these works. Both the dominance of non-Muslims with regard to foreign languages and their relations with foreign missions in the Tanzimat played an important role in their travel to Western countries. For this reason, the works written by non-Muslims in the field of education have an important place among the works in which the developments of the period can be most closely followed. As such, this study will first generally evaluate the steps the Ottoman Empire had taken within the scope of its modernization efforts, especially in the field of education. Next, the study will emphasize the role of non-Muslims in the Ottoman Empire’s adventure toward Westernization. It will also examined the types of studies the Armenians had conducted on Turkish language, grammar, literature, and philology, especially in the 19th-century Ottoman Empire. General information will be given in this context about the studies Mihran Apikyan (also known as Mihrî in the literature) did regarding the Turkish language, textbooks of the period, grammar books, and dictionaries. These works were written in Ottoman Turkish by an Armenian intellectual, and the study will focus on the clues they contain about the period and how they should be interpreted. This study seeks the traces of Westernization and modernization in Apikyan’s works by providing comprehensive information about how the textbooks and their contents had been prepared in the Ottoman Empire, something not much emphasized these days.
Tanzimat Döneminde Eğitim ve Ders Kitapları Kaleme Alan Ermeniler: Mihran Apikyan Örneği
Yıldız Deveci BozkuşOsmanlı İmparatorluğu’nda XVIII. Yüzyıldan itibaren başlayan modernleşme çabalarının temeline bakıldığında ilk etapta askeri alanda önemli adımların atıldığı söylenebilir. Zamanla sosyal, kültürel ve eğitim alanlarında da etkileri görülmeye başlanan bu çabanın yansımaları dönemin okullarında okutulan kitaplarına da yansımıştır. Söz konusu kitapların hazırlanmasında ise özellikle de yurtdışına eğitim amaçlı gönderilmiş olan aydınların önemli bir katkısı olmuştur. Yurtdışına eğitim amaçlı giden gayrimüslimler Batılı ülkelerde pek çok alanda gördükleri yenilikleri bazen çeviriler bazen da kaleme aldıkları eseler ile Türk toplumuna yansıtmaya çalışmışlardır. Bu eserleri hazırlayan aydınlar arasında özellikle de gayrimüslimlerin önemli bir rol oynadığı bilinmektedir. Gayrimüslimlerin gerek yabancı dile olan hâkimiyetleri gerekse de söz konusu dönemde yabancı misyonlarla olan ilişkileri Batılı ülkelere gitmelerinde önemli bir rol oynamıştır. Bu nedenle söz konusu alanda gayrimüslimlerin kaleme almış oldukları eserler döneme dair gelişmeleri en yakından takip edebileceğimiz eserler arasında önemli bir yere sahiptir. Bu vesileyle bu çalışmada ilk etapta Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme çabaları kapsamında özellikle de eğitim alanında atmış olduğu adımlar genel hatlarıyla değerlendirilecektir. Daha sonra Osmanlının Batılılaşma serüveninde gayrimüslimlerin rolü üzerinde durulacaktır. Özellikle XIX. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermenilerin Türk dili, grameri, edebiyatı ve filoloji konularında ne tür çalışmalar yürüttükleri de incelenerek bu kapsamda literatürde Mihrî mahlasıyla da bilinen Mihran Apikyan’ın Türk dili, dönemin ders kitapları, gramer kitapları ve sözlükler konusunda yapmış olduğu çalışmalar hakkında genel bilgiler verilecektir. Bu noktada Ermeni bir münevverin Osmanlı Türkçesi ile kaleme almış olduğu bu eserlerin döneme dair sunmuş olduğu ipuçlarının neler olduğu ve nasıl yorumlanması gerektiği üzerinde de durulacaktır. Bu çalışmayla günümüzde pek de fazla üzerinde durulmayan bir husus olarak Osmanlı İmparatorluğu’nda ders kitaplarının nasıl hazırlandığı, içeriği ve muhteviyatına dair kapsamlı bilgiler verilerek Apikyan’ın eserlerinde Batılılaşma ve modernleşmenin izleri aranmaya çalışılacaktır.
