9th International Congress of Turcology Proceedings Book

EnglishTürkçe

CHAPTER


DOI :10.26650/PB/AA10AA14.2023.001.063   IUP :10.26650/PB/AA10AA14.2023.001.063    Full Text (PDF)

On the Semantic Development of the Deverbal Noun Formative -mA in Early Turkic Periods

Musa Salan

As a language family consisting of agglutinative languages, Turkic languages naturally resort to suffixes to create new words and has been observed since the oldest written sources. Meanwhile, the subject of word formation continues to be a popular subject regarding both early and modern Turkic written languages. The most important point that word formation studies focus on has been the consistency of the root/stem and formative suffixes in the derived words. However, the semantic classification of words derived through a formative must be considered a secondary issue, as the semantic dimension is either given too primitively (e.g., abstract/concrete, noun/adjective) or the given semantic attributes are presented together in a very unsystematic manner. The same applies to the deverbal noun formative -mA under discussion here. This paper will show the development of the semantic dimension of the suffix -mA in early Turkic periods (Old, Middle and New Turkic) regarding its proposed semantic classification and apply this same classification over contemporary Kyrgyz, thus comparing the historical process with the status of a modern Turkic language. As a result of this comparison, findings have emerged regarding its use in the Middle Turkic period apart from being a verbal noun as the conceptual name of action (nomen acti) and agent of the action (nomen agentis/nomen actoris), which have yet to be seen in the oldest examples; this usage is also evidently present in modern Kyrgyz.


Keywords: -mA formative, deverbal noun formative, deverbal noun formation, semantic classification, semantic development, Kyrgyz, Kirghiz
DOI :10.26650/PB/AA10AA14.2023.001.063   IUP :10.26650/PB/AA10AA14.2023.001.063    Full Text (PDF)

Tarihî Türk Yazı Dillerinde -mA Yapım Ekinin Semantik Gelişimi Üzerine

Musa Salan

Türk dilleri sondan eklemeli dillerden oluşan bir dil ailesi olarak yeni sözcük yapımında en eski yazılı kaynaklardan bu yana gözlemlendiği şekilde doğal olarak yapım eklerine başvurmuş ve başvurmaya da devam etmektedir. Buna mukabil sözcük yapımı konusu da hem tarihî hem de çağdaş Türk yazı dillerinde teveccüh görmüş bir konu olmayı sürdürür. Sözcük yapım çalışmalarının odaklandığı en önemli nokta ele alınan türemiş sözcüklerde kök/ gövde ve türetimi gerçekleştiren yapım eklerinin birbiriyle tutarlılığı olagelmiştir. Bununla birlikte bir ekle türetilmiş sözcüklerin semantik olarak tasnif edilmeleri ikincil önemde bir konu olarak düşünülmüş olsa gerek ki semantik boyut ya çok kabaca (ör. soyut-somut, ad-sıfat) verilmiş ya da verilen semantik nitelikler çok dağınık şekilde bir arada sunulmuştur. Aynı durum ele alınacak -mA fiilden isim yapım eki için de geçerlidir. Bu bildiride -mA eki özelinde tarihî Türk yazı dillerinde (Eski, Orta ve Yeni Türkçe) söz konusu ekin semantik boyutunun gelişimi tarafımızca önerilen semantik tasnif üzerinde gösterilecek, aynı tasnif çağdaş Kırgız Türkçesi üzerinde uygulanarak tarihî süreç ile çağdaş bir Türk dilindeki durum karşılaştırılacaktır. Bu karşılaştırma neticesinde söz konusu ekin en eski örneklerde hiç görülmeyen “eylemin kavramsal adı” ve “eylemin kılıcısı” olma niteliğinin Orta Türkçeden itibaren ortaya çıkması ve adfiil olma yönü haricinde çağdaş Kırgız Türkçesinde de belirgin şekilde mevcut oluşu gibi bulgular okurla paylaşılacaktır.


Keywords: -mA yapım eki, fiilden isim yapım eki, fiilden isim yapımı, semantik tasnif, semantik gelişim, Kırgız Türkçesi

References

  • Argunşah, M.; Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yay. google scholar
  • Aşçı, M. (2019). Harezm Türkçesinde Söz Yapımı. (Doktora Tezi). Gazi Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
  • Balakayev, M. B., Baskakov, N. A., Kenesbayev, S. K., Sovremennıy Kazahskiy Yazık (Fonetika i Morfologi-ya). Alma-Ata: Akademii Nauk KazSSR. google scholar
  • Banguoğlu, T. (1974). Türkçenin Grameri. İstanbul: Baha Matbaası. google scholar
  • Bayraktar, N. (2004). Türkçede Fiilimsiler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay. google scholar
  • Berta, Â. (1996). Deverbale Wortbildung im Mittelkiptschakisch Türkischen. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. google scholar
  • Bodrogligeti, A. J. (2001). A Grammar of Chagatay. München: Lincom. google scholar
  • Brockelmann, C. (1954). Osttürkische Grammatik der Islamischen Literatursprachen Mittelasiens. Leiden: Brill. google scholar
  • Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of PreThirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press. google scholar
  • Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay. google scholar
  • Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexicon. Wiesbaden: Harrassowitz. google scholar
  • EUES = Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen Altuigurisch - Deutsch - Türkisch Eski Uygurcanın El Sözlüğü Eski Uygurca - Almanca - Türkçe. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen. google scholar
  • Gabain, A. (1950). Alttürkische Grammatik mit Bibliographie, Lesestücken und Wörterverzeichnis, auch Neutürkisch. Leipzig: Otto Harrosowitz. google scholar
  • Garkavets, A. N. (1987). Kıpçakskie Yazıki: Kumanskiy i Armyano-Kıpçakskiy. Alma-Ata: Nauka. google scholar
  • Garkavets, A. N. (2010). Kıpçakskoe Pis’mennoe Nasledie III. Kıpçakskiy Slovar’. Almatı: Kasean Baur. google scholar
  • Gülsevin, G. (1997). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay. google scholar
  • Güner, G. (2013). Kıpçak Türkçesi Grameri. İstanbul: Kesit Yay. google scholar
  • Güvenç, L. (2014). Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesinde Fiil. (Doktora Tezi). Erciyes Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri. google scholar
  • Karamanlıoğlu, A. F. (1994). Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay. google scholar
  • Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri - Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay. google scholar
  • KRS = Yudahin, K. K. (1985). Kirgizsko-Russkiy Slovar’ I-II. Frunze: Sovetskaya Entsiklopedia. google scholar
  • KTTS = Abduldaev, E., İsaev, D. (1969). Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü. Frunze: Mektep. google scholar
  • Mungan, G. (2002). Türkçede Fiillerden Türetilmiş İsimlerin Morfolojik ve Semantik Yönden İncelenmesi.İstanbul: 2002. google scholar
  • Oruzbaeva, B. Ö. (2000). Söz Kuramı. Bişkek: Mektep. google scholar
  • Özenç, T. (2020). Kırgızca Sözlük’e Göre Kırgız Türkçesinde İsim Yapım Ekleri. (Yüksek Lisans Tezi). Niğde Ömer Halisdemir Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde. google scholar
  • Pritsak, O. (1959). Armenisch-Kiptschakisch. Philologiae Turcicae Fundamenta 1. 81-87. google scholar
  • Şenyüz, F. (2017). Codex Cumanicus ve Ermeni Harfli Kıpçakçada Ekleme Yoluyla İsim Yapımı. (Doktora Tezi). Gazi Ü., Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
  • Taş, İ. (2009). Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı. Ankara: TDK Yay. google scholar
  • Tryjarski, E. (1968). Dictionnaire Armeno-Kiptchak, D’apres Trois Manuscrits Des Collections Viennoises Tome I Fascicule 2 I-K. Warszawa: Panstwowe Wydawnistwo Naukowe. google scholar


SHARE




Istanbul University Press aims to contribute to the dissemination of ever growing scientific knowledge through publication of high quality scientific journals and books in accordance with the international publishing standards and ethics. Istanbul University Press follows an open access, non-commercial, scholarly publishing.