9th International Congress of Turcology Proceedings Book
The Poems of the Karakalpak Poet Berdak in the Turkish Yaşname Tradition
Elmira Memmedova KekeçYaşname is a genre specific to Turkish oral and written literature, with the first written examples being found in Ahmed Yesevi’s works Divan-ı Hikmet and Fakrname, as well as Yusuf Has Hacib’s mathnawi [poem written in couplets] titled Kutadgu Bilig. In general, yaşname works describe human life in terms of its different stages and were written in later periods as both poetry and prose. These texts are encountered in the entire Turkic world geography. They have also been transferred from written literature to âşık [minstrel] poetry and become one of the important texts of the minstrels of Azerbaijan, Anatolia, Uzbekistan, Turkmenistan, Kazakhstan, and Kyrgyzstan. In this context, the yaşnames of the Karakalpak poet and bard Berdak (Berdimurat Ğarğabay Ulı) are also included among his poems. Berdak was one of the founders of Karakalpak literature, and his yaşnames are based on the Turkish yaşname tradition. The poems “Ömirim” and “Yespim Menin” in Berdak’s book Tanlamalı Şuğraları were destroyed due to Islamic reasons, as his writings were written in the Arabic alphabet during the Soviet period. These two poems told about the life of the famous poet and are a continuation of one another. Singing, “Berdimurat-this is me / Listen to me, oh my folk / I turned pale in negligence / My life ended with longing, the poet describes his life in the mortal world using the traditional yaşname patterns. Another pattern famous in the Turkestan geography is also used in his yaşname. The word günlerim (which means my days in the target language) in this pattern is the repeated word which is peculiar to the yaşnames that appear in the Eastern variants of the Köroğlu epic and to the well-known yaşname of the famous Turkmen poet Mahtumkulu Feraki. The 19thcentury poet Berdak was a bard in the Turkestan tradition and used the 10 texts that were known as a source while describing his life from the ages of 1-73.
Türk Yaşname Geleneğinde Karakalpak Şairi Berdak’ın Şiirleri
Elmira Memmedova KekeçYaşname, Türk sözlü ve yazılı edebiyatına özgü bir türdür ve Ahmed Yesevî’nin “Divan-ı Hikmet” ve “Fakrname” eserlerinde, aynı zamanda Yusuf Has Hacib’in “Kutadgu Bilig” mesnevisinde ilk yazılı örneklerine rastlanılır. Genelde insan ömrünü yaşlar üzre anlatan bu tür eserler daha sonraki dönemlerde hem şiir hem de nesir şeklinde kaleme alınır. Bütün Türk dünyası coğrafyasında karşımıza çıkan bu metinler yazılı edebiyattan âşık şiirlerine de aktarılır ve Azerbaycan, Anadolu, Özbekistan, Türkmenistan, Kazakistan, Kırgızistan saz şairlerinin ele aldıkları önemli metinlerden birine dönüşür. Bu bağlamda Karakalpak şair ve ozanı Berdak’ın (Berdimurat Ğarğabay Ulı) da şiirlerinde yaşnamelere yer verilir. Karakalpak edebiyatının kurucularından olan Berdak’ın yaşnameleri, Türk yaşname geleneğine dayanmaktadır. Sovyet Dönemi’nde yazmaları Arap alfabesiyle olduğu için İslami nedenlerle şiirleri yok edilen Berdak’ın halk hafızasından derlenerek yayınlanmış eserlerinden olan “Tanlamalı Şığarmaları” kitabında bulunan “Ömirim” ve “Yespim Menin” şiirleri ünlü ozanın yaşamı üzerine anlatılmış şiirleridir. İki şiir birbirinin devamı niteliğindedir. “Berdimurat benim özüm / İşitin halkım, aytkan sözüm / Sarardı gaflette yüzüm / Öttü ermanda ömrüm” söyleyen ozan, fani dünyada ömür sürmesini geleneksel yaşname kalıplarıyla anlatmaktadır. Yaşnamede Türkistan coğrafyasında ünlü olan bir kalıp da kullanılmıştır. Bu kalıp Köroğlu Destanı’nın doğu varyantlarında karşımıza çıkan yaşnamelere ve ünlü Türkmen şairi Mahtumkulu Feraki’nin bilinen bir yaşnamesine özgü “günlerim” redifidir. 19. yüzyıl şairi Berdak da Türkistan geleneğine bağlı bir ozan olarak bir yaşından yetmiş üç yaşına kadarki ömrünü betimlerken ona kadar ulaşan metinleri bir kaynak olarak kullanmıştır.
