9th International Congress of Turcology Proceedings Book
A Review of Kamus al-A’lam in Terms of Turkistan History and Geography Studies
Kemal Özcan, Ümmü Nur ÇiftçiKamus al-A’lam is a general encyclopedia of history, geography, and famous people. In particular, it contains many articles belonging to Islam and the East. The work is based on the French researcher Bouillet’s Dictionnaire universel d’histoire et de geographie (Bouillet,1842). Although many Western works occur among the Kamus al-A’lam’s sources, Sami Frashëri (also Şemseddin Sami) translated most of the non-Islamic articles from Bouillet’s work by translating line for line. However, Sami Frashëri’s work is clearly understood to not just be an ordinary translation, but a rather larger volume (6 volumes and 4,830 pgs.) compared to Bouillet’s work (4 volumes, 2,101 pgs.). The author removed articles that would not be of interest to the Turkish reader, while expanding other articles. This gigantic work was published in Istanbul between 1889 and 1898 and is considered the first Turkish encyclopedia. This work not only reflects the state of knowledge in the 19th century but is also extremely rich in terms of historical, geographical, and cultural data. Particular attention was paid to the Ottoman Empire, the Eastern geographies, and the Balkan Peninsula while also representing other parts of both Europe and the world with remarkable articles and information. Kamus al-A’lam is a valuable resource for obtaining information about the historical understanding and mentality of the Ottoman intellectuals of the age. Which sources were used during the preparation of Kamus al-A’lam is not exactly clear. Sami Frashëri made a general mention of Arabic sources in the preface, among these being Ḫatib-i Baghdadi’s History of Baghdad and Ibn-i Asakir’s History of Dimash, as well as works from the geographers Istakhri, Ibn Hawqal, al-Muqaddasi, al-Bakri, al-Biruni, Muhammad alIdrisi, and Abulfeda. This article aims to present very valuable and interesting information about the history and geography of Turkestan in the valuable work titled Kamus al-A’lam written in Ottoman Turkish during the reign of Abdul Hamid II and unfortunately not yet translated into modern Turkish.
Türkistan Tarihi ve Coğrafya Araştırmaları Açısından Kâmusu’l-Âlâm İncelemesi
Kemal Özcan, Ümmü Nur ÇiftçiKâmûsu’l-Alam, umumi bir tarih, coğrafya ve meşhur insanlar ansiklopedisi olup bilhassa İslam ve Doğu’ya ait çok sayıda madde içerir. Eser, Fransız araştırmacı Bouillet’nin “Dictionna universel d’historie et de geographie” adlı eseri örnek alınarak hazırlanmıştır. Kaynakları arasında pek çok Batı eseri de bulunmakla birlikte yazar, İslam sahası dışındaki çoğu maddeleri satır satır tercüme ve iktibas ile Bouillet’nin eserinden nakleder. Fakat Şemseddin Sami’nin eserinin alelade bir nakilden ibaret olmadığı Bouillet’in eserine nazaran oldukça büyük hacimli olmasından (C. 6, s. 4830) anlaşılabilir. Burada bir yandan Türk okuyucusunu alakadar etmeyecek maddeleri atarak diğer yandan bazı maddeleri genişletmiştir. 1889 ile 1898 yılları arasında İstanbul’da yayımlanan, altı cilt ve toplam 4830 sayfalık bu dev eser ilk Türk ansiklopedisi sayılmaktadır. Eser, yalnız 19. yüzyılın bilgi durumunu yansıtmakla kalmaz, tarihî, coğrafik ve kültürel veriler yönünden de son derecede zengindir. Eserde Osmanlı İmparatorluğu, şark coğrafyası ve Balkan Yarımadası’na özellikle önem verilmekte, ama Avrupa’nın ve dünyanın öbür bölgeleri de dikkat çekici maddeler ve bilgilerle temsil edilmektedir. Çağın Osmanlı aydınının dünya görüşü, tarih anlayışı ve zihniyeti üzerine bilgi edinmek için bu eser kıymetli bir kaynak niteliğindedir. Kâmûsu’l-Alam’ın hazırlanması sırasında tam olarak hangi kaynaklardan faydalanıldığı belli değildir. Sami Bey önsözünde genel olarak Arap kaynaklarının sözünü ederken önemli tarih kaynakları arasında Ḫatib-i Bağdadî’nin Bağdat Tarihi ve İbn-i Asakir’in Dimaşk Tarihi’ni, coğrafya yazarları arasında Istahrî, İbn-i Havkal, Mukaddesî, Bekrî, Bîrûnî, İdrîsî ve Ebülfidâ isimlerini anar. II. Abdülhamit Han döneminde Osmanlı Türkçesi ile yazılan ve maalesef hâlâ günümüz Türkçesine aktarılmayan bu değerli eserde Türkistan tarihi ve coğrafyasına dair oldukça kıymetli ve ilginç bilgileri sunmayı amaçlıyoruz.
