9th International Congress of Turcology Proceedings Book
The Turkmen Poet Nurmuhammad Andalib and His Poem “The story of the pharaoh”
Aynur SəfərliNurmuhammad Andalib was an educated man of his time who was fluent in Arabic and Persian. He even wrote poems in Persian. Andalib’s works were strongly influenced by the famous poets of the East, Ali-Shir Navai and Fuzuli. Andalib experienced a rich literary heritage and wrote about these poets’ ghazals. Andalib was the most productive poet of the 17th-18th centuries. In addition to Andalib’s lyrical poems, several epics and poems are also currently known. Many scientific articles have also shown the poet to have engaged in translations. The controversial moments in Nurmhammad Andalib’s life have also been studied. This article presents the reader with controversial views on the poet’s birth and death dates, his pseudonyms, a study of the poet’s poetry, and mention of some of Andalib’s other works. Four of Andalib’s works are known in the Turkmen literature are called by various literary terms as in the Eastern literature, such as saga, epistle/letter [nama], magamat [makamat], and treatise [risale]. He continued his creative work while writing poetry, maintaining the traditions of Dana Ata people’s history and social lives, future problems, and events. In Andalib’s poem which he dedicated to Nasimi, he managed to use the Turkmen traditions in accordance with the content of his work. While the poems by the poet “Səğdi Vaqqas” such as “ The story of the Pharaoh “ were traditionally used, these poems were adapted to the nature of the poet’s native language, with different syllabification occurring based on the poet’s writing style. Andalib also made the language of the verses simpler, clearer, and more distinct and characteristic than those written in other genres. According to the observations of the Polish scientist and writer Z. Kosidevsky, who studied the historical roots of biblical narrations, the narrations mentioned in Andalib’s poem “Hekayethy Firgun” is connected with history. Andalib worked on the main content of this legend, something which was not so important in the Arabic-Persian and Turkish literature that had come before him, in accordance with the Turkmen fairytale traditions. Themes in fairy tales such as a ruler dreaming of his future enemy and trying to kill him while someone else kills that ruler and ascends the throne to rule the country well are typical of Turkmen fairy tales. Even Maghrubi’s epic “Yusif and Ahmad” was written this way. Andalib also used this style in “Hekayethy Firgun,” stating the events historically. At the heart of this verse are the myths and legends. The writer reveals the atrocities the Pharaoh had committed for the throne, with the vein of the verse focusing on good as a critique of evil.
Türkmən Şairi Nurməhəmməd Əndəlib və Onun “Hekayəti Firon” Poeması
Aynur SəfərliNurməhəmməd Əndəlib dövrünün savadlı adamı olmuşdur. O, ərəb, fars dillərini mükəmməl bilmişdir. Hətta o, fars dilində şeirlər də yazmışdır. Əndəlibin yaradıcılığına Şərqin məşhur şairləri – Nəvai, Füzuli güclü təsir etmişdir. Şair onların qəzəllərinə təxmislər yazmışdır. Şairin zəngin ədəbi irsi vardır. Əndəlib XVII-XVIII əsrlər şairləri arasında ən məhsuldar yaradıcılığa malikdir. Hal-hazırda şairin lirik şeirlərindən başqa, bir neçə dastan və poemaları məlumdur. Bir çox elmi məqalələrdə şairin tərcümə ilə məşğul olduğu da göstərilir. Nurməhəmməd Əndəlibin həyatının mübahisəli məqamları tədqiq edilmişdir. Şairin doğum və vəfat tarixləri, təxəllüsü barədəki mübahisəli fikirlər oxucuya təqdim olunmuşdur. Şairin poema yaradıcılığından bəhs olunmuşdur. Əndəlibin yaradıcılığında da qarşımıza çıxan mənzumə növündə əsərlərdən söz açılıb. Əndəlibin Türkmən ədəbiyyatı elminə məlum olan dörd mənzuməsi, Şərq ədəbiyyatında olduğu kimi “dastan”, “namə”, “hekayə”, “risalə” kimi müxtəlif ədəbi terminlərlə adlandırılmışdır. “Oğuznamə” əsərini “namə”, “Hekayəti firqun (Firon)” əsərini “hekayə”, “Nəsimi” mənzuməsini isə “məqamat” termini ilə təyin etmişdir. O poemalarını yazanda özündən əvvəlki Dana Atanın, şair Əhmədin ənənələrini, davam etdirərək xalqın tarixi-ictimai həyatı, gələcəyilə bağlı mövzuları, hadisələri yaradıcılıq ələyindən keçirmişdir. Nəsimiyə həsr etdiyi poemasında türkmən dastançılıq ənənələrindən əsərin məzmununa uyğun şəkildə istifadə etməyi bacarmışdır. Şairin “Səğdi Vəqqas” və “Hekayəti firon” poemalarında ənənələşmiş mövzular işlənsə də, bu poemaları şəkil və yazı üslubuna görə ana dilinin təbiətinə uyğun və onun qaydalarına söykənən heca vəznində işləmişdir. Bu da poemalarının dilini digər janrlarda yazdığı əsərlərlə müqayisədə daha sadə, aydın, xəlqi, xarakterli olmasına gətirib çıxarmışdı. İncil rəvayətlərinin tarixi köklərini araşdıran Polşa elm adamı və yazıçı Z.Kosidevskinin müşahidələrinə əsasən Əndəlibin “Qisseyi Firqun” poemasında bəhs olunan rəvayətin tarixlə əlaqəsi var. Əndəlib özündən öncəki ərəb-fars və türk ədəbiyyatında bir o qədər də əhəmiyyət verilməyən bu rəvayətin əsas məzmununu türkmən nağıl ənənələrinə əsasən işləmişdir. Nağıllarda olan (hökmdarın gələcək düşmənini yuxusunda görməsi, onu öldürmək üçün səy göstərməsi, ancaq başqasının o hökmdarı öldürərək taxtına çıxması və ölkəni yaxşı şəkildə idarə etməsi kimi) mövzular Türkmən nağıllarına xasdır. Hətta Məğrubinin “Yusif və Əhməd” dastanı da bu mövzuda yazılmışdır. Əndəlib də bu poemasında həmin üslubdan istifadə etmişdir. Poemada hadisələr tarixdə olduğu kimi bəyan edilmişdir. Bu mənzumənin təməlində də ortaya atılan əfsanə və rəvayətlər var. Ədib fironun taxt tac-üçün etdiyi zalımlıqları gözlər önünə sərir. Mənzumənin mayası yaxşılığa diqqət çəkilməsi, pisliyin tənqididir.
