9th International Congress of Turcology Proceedings Book
Studies Conducted on the Crimean Tatar Language in the Late XIX - Early XX Centuries
Koroglu Lenura AblamitovnaAfter the capture of Crimea by Russia in 1783, the stagnation in the field of science and culture was ended with the publication of the newspaper Tercüman in 1883. Afterward, the Education Period started in Crimea and brought about the revival of many branches of science and art. Apart from the first printing house opened in Crimea, newspapers and magazines published many works and prepared bibliographies for each branch of Crimean Tatar science and art. Among the publications of the time were the books and alphabets prepared for the first mekteb-i cedids [new schools] opened by İsmail Gaspıralı, the first short-term publications that formed the basis of the Crimean Tatar journalism, the first stories that enriched the Crimean Tatar literature, theatrical plays, and literary genres such as novels. The language, which was accepted as the writing tool during the examined period and had the characteristics of the southern (yalıboyu) dialect of the Crimean Tatar language, very closely resembled Ottoman Turkish. This language had traditionally only been used in writing and had to be simplified due to being so different from the common language. 1883, 1905, and 1917 can be cited among the important years in the history of the simplification of the Crimean Tatar language. This process was completed with the language and spelling conferences held in the first half of the 20th century, with the written language of Crimea losing its characteristics of Ottoman Turkish and being accepted as the official language of Crimea, namely the middle (orta yolaq) dialect. The Arabic alphabet was replaced by the Latin alphabet, and Arabic and Persian terms and phrases were translated into Turkish or completely removed from the language, and Russian loanwords began flooding the language. The language that emerged at that time became the modern official language still used by the Crimean Tatars. This paper lists the features of the Crimean Tatar language used in this period and discusses the causes and consequences of the language’s simplification, emphasizing the individuals who worked for the emergence of the modern Crimean Tatar language, as well as their works and short-term publications.
XIX. Asrın Sonu – ХX. Asrın Başında Kırım Tatar Dili Üzerinde Yapılan Araştırmalar
Koroglu Lenura AblamitovnaKırım’ın Rusya tarafından 1783 tarihinde zapt edilmesinden sonra, ilim ve kültür alanında yaşanan durgunluğa 1883 tarihinde Tercüman Gazetesi’nin neşri ile son verilmişti. Bundan sonra Kırım’da başlayan Maarif Devri birçok ilim ve sanat dalının canlanmasını sağlamıştı. Kırım’da açılan ilk matbaa, gazete ve dergilerin dışında çok sayıda eserin neşrini yapmış ve Kırım Tatar ilim ve sanatının her bir dalı için kaynakça hazırlamıştı. Dönemin yayınları arasında İsmail Gaspıralı tarafından açılan ilk mekteb-i cedidler için hazırlanan kitaplar ve elifbeler, Kırım Tatar gazeteciliğinin temelini oluşturan ilk kısa süreli yayınlar, Kırım Tatar edebiyatını zenginleştiren ilk hikâye, tiyatro oyunları, romanlar gibi edebi türler yer almaktadır. İncelenen devrin yazım aracı kabul edilen ve Kırım Tatar dilinin güney ağzının (cenup/yalı boyu şivesi) özelliklerini taşıyan dil, Osmanlı Türkçesine çok yakındı. Sadece yazıda geleneksel olarak kullanılan bu dil, halk dilinden uzak olduğu için sadeleştirilmeye mecburdu. Kırım Tatar dilinin sadeleştirilme tarihçesinin önemli tarihleri arasında 1883, 1905, 1917 seneleri gösterilebilir. XX. asrın ilk yarısında yapılan dil ve imla konferansları ile bu süreç tamamlanır ve Kırım’ın yazı dili Osmanlı Türkçesinin özelliklerini kaybederek Kırım’ın resmî dili olarak orta ağzı (orta yolak şivesi) kabul edilir. Arap alfabesinin yerini Latin alfabesi alır; Arapça ve Farsça terim ve tamlamalar Türkçeleştirilir veya tamamen dilden çıkartılır; Rus alıntıları dile akın etmeye başlar. O devirde şekillenerek ortaya çıkan dil, hâlâ Kırım Tatarları tarafından kullanılan modern resmî dildir. İşbu bildiride sözü geçen devirde kullanılan Kırım Tatar dilinin özellikleri sıralanarak dilde sadeleştirmenin sebep ve neticeleri ele alınmıştır. Çağdaş Kırım Tatar dilinin ortaya çıkması için faaliyet gösteren şahıslar, bu şahısların eserleri ve kısa süreli yayınlar üzerinde durulmuştur.
