Konferanslarının tercümesini okuyacağınız Sir Frederic Barlett yalnız memleketinin değil, bütün dünyanın sayılı psikoloji âlimlerinden biridir. İngiltere’nin ananelerine bağlı, felsefî düşünme temayülünün çok kuvvetli olduğu iki Üniversitesinden birinde psikolojiyi laboratuvar çalışmaları yapabilecek müstakil bir ilim halinde yerleşmesini ve tanınmasını temin etmiş, şahsî araştırmalar ile de bu ilmin muhtelif sahalarında yeni bir çığır açmağa muvaffak olmuştur. Onun sayesinde psikoloji İngiltere’de kısa bir zamanda fevkalâde inkişaf ederek İçtimaî faaliyetlerin muhtelif sahalarında rehberlik seviyesine erişmiştir. Hele psikolojinin birinci, bilhassa ikinci Dünya Harplerinde oynadığı rol çok mühim olmuştur. Hakikatte son harpte, bu ölüm kalım mücadelesinde İngilizlerin: «Britanya meydan muharebesini bize psikologlarımız kazandırdı.» demelerinde onun büyük bir rolü olduğu muhakkaktır. Nitekim bu çalışmalarının bir mükâfatı olmak üzere harbi müteakip kendisine asalet ünvanı tevcih edilmiştir.
Bu muharebelerde avcı uçaklarının oynayacakları mühim rolü önceden kestirebilen İngilizler, pilotlar gibi diğer tehlikeli ve zor vazifelerde çalışacak personeli seçmeye yarayan en iyi psikoloji testlerini hazırlamaya muvaffak olmuşlardır. Bunun gibi gerek personelin yetiştirilmesinde gerek silâhların en uygun şekilde imalinde ve kullanılmalarında da Sir Frederic’in nezareti altında çalışan psikologların birinci derecede tesiri olmuştur.
Memleketinde orijinal bir ilim adamı olarak tanınan Barlett, bu şöhretini kırka yakın müstakil veya yardımcılar ile beraber neşrettiği araştırmaların yanında bilhassa şu iki eserine borçludur: «Remembering» (Hatırlama) ile «Psikoloji ve İptidaî Kavimlerin Kültürü». Bunlardan birincisinde bu vakte kadar tamamı ile ferdî diye kabul edilen idrak, öğrenme, tekrar tanıma, hatırlama, tahayyül etme gibi tanımaya matuf psikolojik hâdiselerde İçtimaî tesirlerin rollerini göstermek ve yeni metotlar kullanmak suretiyle öğrenme, ve umumî olarak ferdî psikolojide yeni ve çok verimli bir çığır açmıştır. Aynı şekilde «Psikoloji ve İptidaî Kavimlerde Kültür» adlı ikinci kitabında da çok defa yanlış anlaşılan iptidaî insanın hususiyetlerini izah ederken evvelce ileri sürülen birçok hatalı fikirleri de tasrih etmektedir. Yine bu eserinde kültür değişmeleri üzerine tesir eden psikolojik faktörlerle, değişmelerin mekanizması ve neticelerini çok orijinal bir tarzda izah eder. Onun bu kitabında kullandığı bazı izah tarzları ile terimler ve ileri sürdüğü faraziyeler sosyal psikoloji mensupları gibi kültür antropologları tarafından da benimsenerek literatüre geçmiştir.
Genç meslekdaşları, mesaî arkadaşları ve yardımcılarının, «Baba» lâkabını taktıkları Sir Frederic’in tevazu ile sevimlilik, şahsiyetinin en bariz vasıflarıdır. Onun için gerek şahsiyeti, gerek İlmî kudreti sayesinde, etrafında daima kalabalık bir meslekdaş gurubu toplanmaktadır. 1952 de emekliye ayrılır ayrılmaz, «Tıbbî Araştırma Gurubu» (Medical Research Unit) ismi altında, Üniversitedeki laboratuvarından daha büyük, daha kalabalık, ve İlmî çalışmalar bakımından daha verimli bir enstitü kurmuş ve bunun başına geçmiştir. Buradaki araştırmalar kısa bir zamanda, bilhassa Tatbikî Psikoloji bakımından büyük bir şöhret kazanmıştır. Yakında tabının biteceğini sevinçle haber aldığımız düşünmeye dair kitabı, oradaki çalışmalarının bir mahsulü olmak üzere ömrünün belki de en kıymetli yadigârını teşkil edecektir.
1886 senesinin 20 Ekim’inde İngiltre’de Stow-on-the-Wold’da doğmuş olan Sir Frederic 1909 senesinde Londra Üniversitesinden A. B. derecesini, 1917 senesinde de Cambridge Üniversitesi St. John’s Kolejinden A. M. derecesini almıştır. O tarihten itibaren Cambridge Üniversitesi tedris heyetine intisap ederek 1931 den itibaren Psikoloji Profesörü ve Laboratuvar şefi olarak tekaüt olduğu 1951 senesine kadar bu vazifeye devam etmiştir. 1932 senesinde «British Royal Society» nin âzâlığına kabul edilmiş ve birçok cemiyetlere de âzâ olmuş, «British Journal of Psychology» ve «Mind» gibi birçok İlmî dergi çıkarmıştır ve hâlâ da çıkarmaktadır. Yukarda bahsedilen eserlerinden maada «Psychology and the Soldier» ve «Political Propaganda» gibi birçok değerli eserlerin de müellifidir.
Dr. Mümtaz Turhan
Tecrübî Psikoloji Profesörü |
