Elimin altında ideoloji ile iktisat bilimi arasındaki ilişkiyi açıklı-yan beş tane nefis çalışma var. Tarih sırasına göre zikrediyorum: Schumpeter 1955, Robinson 1962, Lange 1962, Meek 1967, Dobb 1973. Bilindiği gibi, bu beş iktisatçıdan Schumpeter ve Robinson Marx'a sempatizan, öteki üçü de Marxist olarak tanınır. Şimdi, zikrettiğim yazarlara bakarak hemen bu önsözden, benim ideolojik-yanlı olduğumu söyleyeceksiniz. Bu doğrudur.
Peki ama, ideolojik-yanlı olmak kötü bir şey midir?
Bir iktisatçının ideolojik yönünün bulunup bulunmaması (kötü olup olmaması!), önce ideolojinin ne olduğunun bilinmesine, sonra da bunun iktisat bilimi ile olan ilişkilerinin saptanmasına bağlıdır. Bunları bilmeden, yargılamak niye?
İlkin, ideoloji nedir?
Robinson'dan aktarıyorum: «ideoloji bir noktadan çok, bir file benzer; tanımlayacağımız, tartışacağımız ve atışacağımız, var olan bir şendir, o». [Robinson 1962 a. s. 8]. Yani, nokta bir mantıksal soyutlamadır, oysa, fili biliriz, anatomik olarak tanımlayabiliriz ve üzerinde tartışabiliriz (kavga etmeden). Öyleyse, fil-ideoloji nedir? Yine açıklamayı Robinson'a bırakalım: «Günlük işlerin nasıl yürütüleceğine dair üyelerinin ortak duygusu olmadan toplum var olamaz. Bu ortak duygu ideoloji ile ifade edilir» [Robinson 1962 a. s. 9].
İdeolojinin bu tanımı yeterli olamaz. Çünkü, mantık «ortak duygu» nun arkasında olanın açıklanmasını buyurur. Gökten zembile mi inmiştir, yeryüzünde bizden mi doğmuştur?
İdeolojinin daha kapsamlı bir tanımı belki Marx ve Engels de bu-I uçabilir. Onlara göre ideoloji:
«Egemen düşünceler, egemen maddî ilişkilerden {-fikir biçiminde kavranmış egemen maddî ilişkilerden) başka bir şey değildir. Bu bir sınıfı, egemen sınıf yapan ilişkilerin yada başka bir deyişle, o sınıfın egemenlik fikirlerinin bir İfadesidir» [Marx - Ennels 1846, 1966 s. 74].
Egemen düşünce kategorisi, «bir» ortak duygu kategorisi ile özdeş olduğuna göre (akkuğular ile karakuğular aynı türdür), mantık zincirini kurabiliriz: Egemen maddî ilişkiler —► Egemen sınıf ilişkileri-* Egemen düşünceler (ortak duygular) -+ ideoloji (egemen).
Toparlarsak (Robinson - Marx); Egemen maddî ilişkiler öz, ideoloji (enemen) binim olarak karşımızdadır [Gramsci s. 75], Bu, topak üretim tarzı İçinde, üretim güçleri İle üretim ilişkilerinin, İktisadî altyapı ile üstyapının arasındaki diyalektik bağlantıların bir vargısıdır, ideolojinin ne olduğu, bir üretim tarzındaki maddî nesnel güçler ve bunların doğurduğu sınıf ilişkileri bilinmeden algılanamaz.
Hepsi bu kadar değil.
Yukardaki tanım, genellikle ideoloji, genelleşmiş egemen ideoloji için geçerlidir ve başatlığını kabul ettiren bu ideoloji de egemen sınıfa bağlıdır. Oysa, sınıflı toplamlarda, hakim sınıfın karşısında olan tabî sınıfın da kendine özgü bir ideolojisi olmak gerekir. Madem ki, toplumdaki maddî nesnel koşul ve ilişkiler hakim sınıfın egemen ideolojisinin ortaya çıkmasına önayak olmuştur, tabî sınıf içirt de özgül bir ideolojinin oluşması doğaldır. Bu ideoloji artık bir fil değil belki de bir gergedandır. Onun da varlığı bilinir, tanımlanır ve üzerinde tartışılabilir. Doğrudur, gergedan-ideoloji toplumda egemen ideoloji değildir, fakat tabi sınıfın gelişmesine paralel olarak, bazı toplumlarda gühermekte, bazı toplumlarda ise olgunlaşmaktadır. |
