İstanbul Üniversitesinde dört seneden beri İçtimaiyat kürsüsünü işgal eden G. Kessler’in derslerinin tercümesini neşrederken Türkiye’de Sosyoloji tedrisatına dair birkaç kelime söylemeği faideli buluyorum.
Sosyolojinin bir başka nevi ve klâsik şekli olan Tarih Felsefesi, ilk İstanbul Üniversitesinde Ahmet Vefik Paşa tarafından (Hikmeti Tarih) ismi altında okutulmuş görülüyor. Bu tedrisat ne kadar devam etti, bilemiyor us.
Meşrutiyet inkılâbında Selâniğe gelen Ziya Gökalp, 1910 da İttihat ve Terakki komitesine Sosyolojik ilimler tedris edecek bir muallim mektebinin ihdas edilmesi hakkımda bir proje verdi. Fakat proje kabul olunmadı. Bunun ürerine Ziya Gökalp, Selanik idadisinin programına (Felsefei İçtimaiye) yi koydurdu ve okuttu. İstanbul’da da Hukuk Fakültesi muallimlerinden Ahmet Şuayip Edebiyat şubesinde bir müddet Hikmeti İçtimaiye ve “Felsefei Tarih” tedris eyledi.
Üç sene sonra İstanbul’a gelen Ziya Gökalp, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi programına, Darülhilâfe Medresesi derslerine (İlmi içtima) ı ithal etti ve bu vazifeyi üzerine aldı. Üniversitedeki tedrisatı 1919 tarihine kadar (İçtimaiyat) ismi altında sistemli bir şekilde devam eyledi.
Ziya Gökalp’ın 1919 da Malta’ya sürgün gitmesi üzerine İçtimaiyat kürsüsüne evvelce kendisine muavinlik etmiş olan Necmettin Sadık geldi. 1924 sıralarında vazifesini ifaya engel çıktığından İçtimaiyat derslerini vekâlet suretile Terbiye Profesörü İsmail Hakkı okuttu. Biraz sonra Ahlâk Profesörü. Mehmet İzzet bu vazifeyi üzerine aldı. Büyük bir muvaffakiyetle devam eden bu dersler, Üstat Mehmet İzzet’in hastalık yüzünden ayrılması ve birkaç sene sonra da hazin ölümü yüzünden boş kaldı. 1927’den 1933 -1934 ders yılına kadar İstanbul Üniversitesinin Edebiyat Fakültesi İçtimaiyat kürsüsü müstakil bir profesörden mahrum kalmış ise de o zaman Terbiye Profesörü olan İsmail Hakkı, ilâvei vazife olarak bu işi de başarmıştı.
Üniversitemizde 1933-34 yılı başında yapılan ıslahat esnasında Leipzig Üniversitesi (İçtimai basiret - Sozialpolitik) dersleri sabık profesörü Dr. G. Kessler’e içtimaiyat kürsüsü verildi. Diğer taraftan Hukuk Fakültesi programına, yeni açılan İktisat Fakültesi programlarına da içtimaiyat dersi kondu. 34 yılı İçinde Edebiyat Fakültesinin İçtimaiyat dersleri, Ahlâk He beraber bana verilmiş idi. Bugün tatbikat itibarile Edebiyat Fakültesinde müstakil içtimaitat ve ahlâk derslerine, bilerek veya bilmeyerek, yer verilmemektedir. Vaziyete göre bu derslerden ahlâk büsbütün kaldırılmış, İçtimaiyat da Hukuk ve İktisat Fakültelerine devredilmiş bulunuyor.
Dr. G. Kessler’in içtimaiyat dersleri, 1934 yılı sonunda talebenin tutuyu notlara istinaden Hukuk Fakültesi Talebe Cemiyeti tarafından bir defa neşredilmiş idi. Bu defa Profesörün ast! notlarından yapılmış bir tercüme neşrediliyor.
Bu notu tamamlamak için şunu ilâve edelim; İçtimaiyat tedrisatı aynı zamanda Mülkiye programlarına, Lise ve Muallim Mektebi dersleri anisine. da ithal edilmiştir. Orta tahsilin son sınıflarında 1925 den beri sistemli bir Sosyoloji kültürü aşılanmaktadır. Orta tahsilden yüksek tahsilin Hukuk ve iktisat kısımlarına gelen gençler bu suretle Üniversitenin. İçtimaiyat derslerine yabancı değildirler. Ancak liselerdeki içtimaiyat tedrisatı, Ziya Gökalp sosyolojisinin tesirile determinist, İlmî ve mekanik izah zihniyetini verirken, Dr. Kessler’in tedrisatı, görüleceği veçhile, rasyonalist. Hür ve gaiyetçi» bir görüş telkin ediyor. |
