Bu eserde, Prof. Dr. Selmin EVRİM, gerek sosyal psikolojinin gerek, genellikle, psikolojinin, en güç ve en önemli konularından birini ele almış bulunuyor. Yazar, bu thema'nın, karşı karşıya gelen görüşlerinin her birinin orijinalliğini, çeşitlenişini ve yekdiğerlerini tamamlayıcı yönlerini muhafaza ettiği halde, problemini cesaret, tevazu, aynı zamanda, zarafetle incelemiştir. Esasen, hayli çetin olan bu sorunla, tam mânasıyla yüzsüze gelmeye teşebbüs etmiş olan araştırıcılar, nispeten azdır. Nitekim araştırıcıların bazılarının ve, özellikle, Amerikalı sosyal psikologlar arasında, birkaçının, G. Mead’ ten beri, meseleyi azçok «kısa yollu» çözüp şahsiyeti, kişinin yüklendiği rollerin çeşitliliğine «indirgemek» yolunu tercih ettikleri görülmektedir. Bazı hâllerde de, rol ve şahsiyet başlıklarını taşıyan, eser, makale vs. gibi etütlerin özlerinin taşıdıkları başlıklara uymadıkları da, varittir. —Meselâ, bu tarzda hareket edenler, bir yandan, kişinin rollerinin yalnız belli bir yönünü (bu, genellikle, meslek rolü olur), öte yandan da, şahsiyetin gene sınırlı bir veçhesini (ekseriya zekâyı) ele alır, hiçte güçlüğe uğramaksızın, kişinin zihinsel seviyesiyle toplumsal ve meslek standing’i arasında bir bağlantı bulunduğunu ispat ediverirler. Ancak bu ispatlamalar, görünüşte dört başı mâmur tesirini uyandırmakla beraber, aslında, kolaydır. Gerçekten, daha başlangıçta, ispatlanacak şey, bilindiğinden, işlemin sonunda, beklenen, hemen elde edilir.
Bu çeşit eserler, şüphesiz ki ilgimizi uzun zaman tutamaz, zira zekâ, elbette şahsiyetin bir veçhesini temsil eder, hem de çekici ve önemli bir veçhesini, fakat (böyle söylemek caizse) kişinin en az kişisel olan veçhesini meydana getirir: Bu eserler, zekânın şeklini ya da yöneliş istikametini dikkate almazlar, halbuki kişiye en özgü olan hususları açıklığa kavuşturan, ele veren, bunlardır (G. Allport’un proprium’u hatırlansın); fakat bu yetersiz eserlerde, zekânın söz konusu olan tarafı, seviyesi, kesimi’dir ki, bu, bambaşkadır.
Oysa, bu problemde, önemli olan keyfiyet, işte, bu alanda, çoğu zaman, karşılaşılan tezatlar, çelişkilerdir. Araştırıcı, daha ziyade, psikolog açısından bakınca, kişinin, kendi rollerini, şahsiyetine göre «seçtiği» kanaatini benimser. Öte yandan, araştırıcı, daha ziyade «çevreci» ( «environnementaliste» ) olup ta, sosyolojik yorumlara bel bağlamakta ise, bu defa da, kişinin, kabullendiği, benimsediği rollere göre «şekillendiğini veya «yoğurulduğunu» ileri sürer. Birinci tezin oldukça aşın bir şekli, Szondi ile bazı psikanalistlerde görülür, ikinci nazariye ise, Amerikalı sosyal psikologların ekseri-since görülür.
İşte Prof. Dr. Selmin EVRİM, bu iki tutumu, birbirine yaklaştırmayı ve bunlardan ilginç bir sentez meydana getirmeyi başarıyla denemiştir.
Gerçekten, realite, tek görüşlere uygun düşmeyecek kadar basit olmaktan uzaktır. Karşılaşılan, müşahede edilen gerçekler, bize, kişinin şahsiyeti ile, benimsemesi gereken roller arasında, çoğu zaman beliren uyuşmazlıklar, çatışmalar olduğunu göstermektedir. Bir de kişinin oynaması lâzım gelen değişik roller arasındaki çatışmalar, inkâr edilemez durumlar yaratmaktadır. İşte bu sonuncu çatışmalar, çoğu zaman, romancılar tarafından, büyük bir maharetle ve ünlü trajedilerde tasvir edilegelir. Ancak psikologlar için, ellerindeki imkânları, çok karmaşık sitüasyonları incelemek ödevini ciddilikle kullanacakları umulabilir. Zira şahsiyetle yol arasındaki sorunun asıl düğüm noktası, bu karmaşık sitüasyonların tahlili ve çözümlenmesindedir.
Burada bir diğer önemli, nokta da psikoloğun sarfettiği çalışma gücü açısından, nazariyeci (ya da araştırıcı) ile pratisyen psikolog arasındaki durumdadır. Araştırıcı, çeşitli teknikler kullanarak ve sırasında, kantiteye dayanarak, ortadaki çelişmeleri ortadan kaldırmaya çalışır. Pratisyen ise, âdeta günlük hayatında, çelişmeler, çatışmalar, zıtlaşmalarla yüz yüze gelir ki bunları (kabil olduğu nispette) anlamaya, yorumlamaya, açıklamaya gayret eder.
İşte Prof. Dr. Selmin EVRİM’in bu çalışması, bu güç konu dahilinde, ve tabiatıyla imkân olduğu kadar, yeni ve değerli aydınlatmalar getirmek sayesinde, bu uzlaştırmayı hedeflemektedir. |
