The City: Literary Encounters
Determining the Elements of Educated Urban Turkish of Istanbul in Music During the Tanzimat Period: Persian Vocabularies, Phrases, and Phonetic Features in the Lyrics of Sevki Bey’s Compositions
Fikret TuranIn the Ottoman State the Persian language was viewed as a significant requirement for art and scholarship. For this reason, many Persian words and grammar units were used in Turkish on various levels by the educated classes. A member of the educated urban class and a leading composer, Şevki Bey was one of the most productive composers of the romantic period of classical Ottoman music, which developed in the second part of the 19th century and has had a long-lasting influence. Şevki Bey mostly preferred the şarkî genre that featured predominantly sad, melancholic, and somber tunes and corresponding lyrical qualities. Persian loanwords, phrases, and expressions constituted an important part of the diction and syntax of the lyrics of Şevki Bey’s şarkî compositions. He often reinvented and reinterpreted the nominal and adjectival lexemes and phrasal units that had been widely used as poetic and musical calques for centuries. Similarly, Persian frozen expressions that are coined in phrasal structures also constituted an important set of artistic locutions in his lyrics. Various images, statements, and utterances are often expressed with set Persian phrases such as baht-ı siyâh (“black-fortuned”), baht-ı sitemkâr (“oppressive life”), ehl-i dil (“humble man”), and esîr-i zülf (“captive of love lock”). Persian-style repetitive word groups are significant parts of his diction as well. These are the word groups that predominantly include two nouns in a phrasal set that create emphatic expressions. Moreover, Persian compound words also played a strong role in the overall diction of Şevki Bey’s lyrics. These compounds are often made of certain nouns, adjectives and particles, which included bed ‘bad, wrong’ (bed-kâr ‘bad deed’), hem ‘alike, also’ (hem-reng ‘same color’), hoş ‘nice and pleasant’ (hoş-bû ‘pleasant smell, perfume’), pür ‘full, satiated’ (pür-keder ‘full of grief’) and hâne (mey-hâne ‘wine house’), misâl ‘like, as, similar,’ (vîrâne-misâl ‘ruin like’), and peyker ‘face’ (perî-peyker ‘fairy-faced’). Thus, these Persian elements functioned in Şevki Bey’s compositions as a special linguistic representation of the educated and refined urban classes of the Ottomans.
Tanzimat Döneminde Şehirli İstanbul Türkçesinin Müziğe Yansıyan Belirleyici Unsurları: Şevki Bey Şarkılarının Güftelerinde Farsça Kelimeler, Terkipler ve Ses Unsurları
Fikret TuranOsmanlı Devleti’nde Farsça, sanat ve bilim alanlarında önemli bir gereklilik olarak görülmüştür. Bundan dolayı eğitimli şehirli sosyal çevreler Türkçede çeşitli düzeylerde pek çok Farsça kelime ve gramer birliği kullanmıştır. Aynı çevreden olan Şevki Bey, 19. yüzyılın ikinci yarısında uzun süreli bir etkiye sahip olacak klasik Osmanlı müziğinin romantik döneminin en üretken ve öncü bestecilerinden birisi olarak hüzünlü, melankolik ve kasvetli ezgiler ile buna uygun lirik unsurlar içeren şarkı türünü tercih etmiştir. Farsça kelime, deyim ve mazmunlar Şevki Bey’in bu türden şarkı güftelerinin kelime repertuarı ile sözdiziminin de önemli unsurlarından olmuştur. Kendisi, şiir ve musiki tabirleri olarak yüzyıllardır kullanılan kelime, deyim ve terkipleri bu yeni tarz sanatında yeniden yorumladı. Bu bağlamda Farsça tamlama ve kelime grupları şeklinde görülen geleneksel kelime birlikleri onun güftelerinin önemli müzik dili unsurları oldu. Bunlar arasında baht-ı siyâh ‘kara-talih,’ baht-ı sitemkâr ‘zalim kader,’ ehl-i dil ‘gönül adamı,’ esîr-i zülf ‘saçının esiri’ gibi iki kelimeli terkipler öne çıksa da Farsça birleşik kelimeler de güçlü bir role sahiptir. Bu yapılar genellikle bed ‘kötü’ (bed-kâr ‘kötü davranışlı’), hem ‘aynı’ (hem-reng ‘aynı-renk’), hoş ‘güzel ve hoş’ (hoş-bû ‘hoş koku, parfüm’), pür ‘dolu’ (pür-keder ‘keder dolu’), hâne ‘ev’ (mey-hâne ‘şarap evi, meyhane’), misâl ‘gibi’ (vîrâne-misâl ‘harabe gibi’), peyker ‘yüz’ (perî-peyker ‘peri yüzlü’) gibi isim ve sıfatlardan oluşur. Bu Farsça unsurlar Şevki Bey’in bestelerinde incelikli sanat duyarlılığına sahip eğitimli şehirli çevrelerin dilsel tercihlerinin ve beğenilerinin müzikteki temsili olarak işlev görür.
