İktisat Fakültesi öğretim programı arasında bulunan ve on dört seneden beri ilk yıllarda O. Prof. Kessler tarafından, 1941 yılından beri de tarafımdan idare edilen İçtimaiyat derslerinin her vesile ile işaret ettiğim bir vasfım burada da belirtmek istiyorum.
Memleketimizde İçtimaiyat öğretimi orta ve yüksek tahsil kademelerinde hayli zamandan beri yer almıştır. Başlı başına bir mesele olan «orta öğretimde felsefe ve sosyoloji tedrisatı» nı ve bunun yüksek öğretimde de hissedilen tesirlerini bir tarafa bırakmak iyi olur. Tedrisatında sosyoloji dersi bulunan yüksek öğretim müesseseleri ise şunlardır:
1 — Mülkiye; 2 — İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi (1913’den beri);
3 — İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (1933-1934 ıslahatından itibaren);
4 — İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi (1936 da ilk kuruluşu ile beraber);
5 — Ankara Üniversitesi Dil- Tarih - Coğrafya Fakültesi;
6 — Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi.
Bu müesseseler, gayeleri ve bu gayelerin sosyoloji tedrisatına tesiri itibariyle üç tipe ayrılabilir :
1 — 2 ve 5 numaralı müesseselerde sosyoloji öğretiminin hedefi bir taraftan dahil olduğu daha geniş bir kadro, yani felsefe çerçevesi içindeki yeri ile, öte taraftan müspet ilimler arasında mevki almağa yönelen istikameti ile anlaşılır. Bir kelime ile umumî sosyoloji kültürü vermek, sosyal realite etrafında orijinal felsefî ve İçtimaî cereyanların çıkmasına elverişli bir fikir havası yaratmak bu iki müessesenin vazifesidir.
2 — 3 ve 6 numara ile gösterilen müesseseler, işbölümüne kavuşmuş bir umumî sosyoloji içinden çıkma bir hususi sosyoloji kolu üzerinde çalışırlar veya çalışmalıdırlar. Hukuki sosyoloji, hukuk sosyolojisi, hukuki içtimaiyat hukuk meseleleri ile meşgul sosyoloji... gibi çeşitli ve hepsi aynı olan yeni tâbirler bu kolu adlandırırlar. Bir taraftan zamanımız hukukçularının diğer taraftan yeni içtimaiyatçıların başka yollardan yürüyerek birleştikleri bir noktada hukuk sosyolojisi, gittikçe gelişmekte, ayrı bir ihtisas sahası teşkil etmekte, kendi içinde de yeni bölünmelere doğru yürümektedir. Henüz bu yeni bölünmelere kültür yapısı elverişli olmayan memleketimizde, başlı başına bir hukuk sosyolojisi ihtiyacı, bilhassa son çeyrek asır boyunca şiddetli bir ihtiyacı ifade etmeğe başlamıştır. Bu ihtiyacın belirtileri oldukça çoktur.
3 — Mülkiye mektebi, idareci yetiştirme hedefi itibariyle daha ziyade amelî sosyoloji meselelerine yer veren bir sosyoloji öğretimi yapmalıdır. Bu amelî sosyoloji meseleleri içinde hangilerinin birinci derecede mühim olduklarını mevzu ile bilfiil meşgul olanlar takdir ederler.
4 — Nihayet 4 numara ile işaret edilen yeni ilim müessesemiz, Hukuk Fakültelerinde beliren ihtisasın bir başka koluna tedrisatında yer vermelidir: iktisadi sosyoloji. Henüz Avrupa ve Amerika'da da çok yeni olan, hattâ iktisat tedrisatında klâsik ve ananevi usullerden ayrılmamış muhitlerde ve zihinlerde mukavemet ile karşılaşan iktisat sosyolojisi, memleketimizde evleviyetle tamamıyla yenidir. İlk defa Birinci Dünya Harbi içinde Prof. Yusuf Kemal, Prof. Ziya Gökalp ve Prof. Mustafa Şeref gibi tanınmış iktisatçı, içtimaiyatçı ve hukukçu mütefekkirler tarafından esasları ileri sürülen, hattâ «İktisat Derneği» adlı bir teşekkülün doğmasına bile yol açmış olan bu yeni sosyoloji kolu, ancak İktisat Fakültesinin kuruluşu ile, yani 1936 da, yeniden ortaya atılmış bulunuyor. Eğer Mülkiye mektebi, uzvî bir gelişme neticesi olarak Ankara Üniversitesinin İktisat Fakültesi haline gelirse o zaman iki üniversitemizin bu iki Fakültesine Türk iktisat sosyolojisi çığırını beslemek vazifesi düşecektir.
Şu halde memleketimizdeki yüksek öğretim müesseseleri, Türkiye'deki içtimaiyatçılık hareketini tabiî olarak bir işbölümü yapmağa âdeta icbar ediyor Bu itibarla bilhassa Hukuk ve İktisat Fakültelerindeki sosyoloji tedrisatı, bu Fakültelerin umumi öğretimi içinde kendi üzerlerine düşen vazifeyi — ki bu vazife, hukuk ve iktisat öğretimine ve öğrenimine hâdiselerin sosyolojik görüş ve izahını sokmak, hukuki ve iktisadi' hâdiselerle bu hâdiselerin içinde doğduğu hukuk ve iktisat müesseselerini dar, şekilci ve ¡skolastik bir hukukçu ve iktisatçı zihniyetinden, yayılmış bir lâtince tâbirle Homo juridicus ve Homo economicus telâkkisinden uzak bir düşünme serbestliği içinde göz önüne alma melekesini teşkil etmektir — ifaya çalışmalıdırlar. İçtimaiyat derslerinin bu iki Fakültedeki hikmet-i vücudu esasen bunu icap ettirmektedir. |
