1927’de “Milletlerarası hukukun yeni temayülleri”ne tahsis etmiş olduğum kitabın (Paris, Hachette) mazhar olduğu rağbet, 1933 Kasımında Salamanque Üniversitesinde vermekle şereflendiğim konferansların burada özünü neşretmek için bana şevk ve cesaret verdi.
Önceki gibi bu eser de milletlerarası hayatın türlü cihetlerinde halen doğmuş veya teşekkül yolunu tutmuş bulunan hukuk kaidelerini tecrübe ışığı altında ayırıp meydana çıkarmak düşüncesine uyarak te’lif edilmiştir.
Bu defa seçilen cihet, tarafsızlığa taallûk edendir. Zihnime hâkim olan, biri ârızî, öteki genel makaleden iki çeşit mütalâa beni bu intihaba sevk ve icbar etti.
Salamanque Üniversitesinde ders vermeğe çağırıldığımdan, tabiatıyla dikkatim François de Vitoria’nm on altıncı asırda bu kuruma olağanüstü bir şa’şaa ile şöhret vermiş olan eserine çekildi.
Salamanque’ın üstadı, milletlerarası mes’elelerin yalnız hukukî bakımdan incelenmemeleri lâzım geldiğini, ne metinlerin [andlaşma, sözleşme, v.s.] lâfızlarını, ne de devletlerin en yakın menfaatlerini dikkat nazarına almakla kanaat ve iktifa edilmemesi gerektiğini ispat eylemekle, kıymetinin gereği gibi takdiri imkânsız bir meziyet göstermiştir. Tetkikiyle uğraştığı maddeleri birer vicdan mes’elesi derecesine çıkarmışdır. Bunları hukukçudan ziyade ilâhiyatçı sıfatıyla incelemiştir. Beşerî adaletin en geniş fikirlerine müracaat etmek suretiyle hal edilmelerine çalışmıştır.
Bundan ötürüdür ki düşüncesi daima doğru olarak bakidir ve hâlâ zamanımızda kılavuzluk hizmetini ifaya sâlih ve lâyıkdır., Böylece, eserine zeval bulmaz bir alâmetle nişan konulmuştur. •
Ahvali pek yüksekten görebildiği cihetle, Vitoria zamanına nisbet edilmeyecek mertebede ileri idi, ilimce ve irfanca kendisine münasip ve lâyık olan asırdan önce gelmiştir. Bazı cihetlere nazaran asrımıza nisbetle de hakkında aynı hüküm verilebilir. Fakat Vitoria bir büyük fikir ekincisi idi, elediklerinin bitip yetişeceğinden, semere husule getireceğinden emin olduğu için, ne vakit filiz sürecek ve beklediği mahsulü ne zaman verebilecek olduklarını çok düşünmezdi.
Zaman, insaniyetin ilerlemesine inanmakta ne kadar haklı olduğunu ispat etti. Fikirlerinden bazısı hâlen medenî âlemin vicdanına girmiş bulunmaktadır, ve bugünkü günde mevzu hukukun temelinde kâindir. Diğerleri de yol almakta olup, onların dahi nihayet galebe edeceklerini zan ettirecek emareler vardır.
Bu fikirlerden birini, alabilmiş olduğu yolu tahkik ve teftiş etmek ve bu vesile ile Vitoria’nın ilmi mezhebi ne gibi sonuçlar husule getirmiş olduğunu göstermek için, ele almağı, merak olunacak bir keyfiyet telâkki ettim.
Hakikatte, Vitoria başka memleketler arasında cereyan eden harbe iştirak etmeyen memleketlerin durumuyla aslâ meşgul olmamıştır. Lâkin, her ne kadar tarafsız devletlerin variyetlerinden bahs etmemiş ise de onlar hakkında kıymetli, değerli, hususiyle doğurmağa müsait olduğu sonuçlar itibariyle, feyizli bir fikir beyan etmiştir. |
