Bu kitap, esas itibariyle, Türkiye Cumhuriyet i’n in 75. yılını kutlama etkinlikleri çerçevesinde İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Bilim Tarihi Bölümü'nde 19-20 Ekim 1998 tarihlerinde düzenlenen “Türkiye’de Bilim, Teknoloji ve Tıp Tarihi Çalışmaları (1973-1998): Son 25 Yılın Değerlendirmesi ve Yeni Ufuklar” konulu sempozyumun bildiri kitabıdır. Bu sempozyuma sunulan bildiriler iki gruptur. Bir kısım bildiri, Türkiye’de bilim, tıp, teknoloji tarihi konusunda faaliyet gösteren kurumlarının çalışmalarını tanıtmakta, bir kısmı da belli bir bilim dalının tarihi (mesela eczacılık, kimya tarihi) konusunda son 25 yılda yapılmış yayınlan ve etkinlikleri sunmaktadır. Bu kitap hazırlanırken, sempozyuma, matematik, fizik ve astronomi tarihi yayınları hakkında bildiri sunulmamış olduğu dikkati çekmiştir. Bu eksikliği gidermek için, bu konularda daha sonra yapılan üç çalışma bu kitaba dahil edilmiştir. Diğer taraftan, son 25 yılda bilim, tıp, teknoloji tarihi konusunda yayın yapan, ancak yayınları sempozyum bildirileri içinde yer almamış olan yazarların yayın listeleri, ulaşılabilirlik ölçüsünde kitabın sonunda eklenmiştir. Ayrıca, kitap baskıya girmeden önce, 1998’den sonra yapılan yayınlar da imkânlar ölçüsünde bu çalışmaya İlâve edilmiştir. Dolayısıyla bu kitap, yayın listeleriyle zenginleştirilmiş ve güncelleştirilmiş bir bildiri kitabı niteliğindedir.
Sempozyumda incelenen dönemin son 25 yıl (1973-98) ile sınırlandırılmış olmasının başlıca üç sebebi vardır. Bunlardan birincisi, Türkiye’de bilim tarihi çalışmalarının son 25 yılda dikkat çekici bir ivme kazanmış olmasıdır, ikinci olarak da, Türk bilim tarihi konusunda Türkiye’de yapılan yayınlan bir arada sunan ilk toplu bibliyografyanın (Aykut Kazancıgil & Vural Solok, Türk Bilim Tarihi Bibliyografyası (1850-1981), İstanbul 1981) 1981'den önce yapılmış yayınları zaten kapsamış olmasıdır. Diğer taraftan, 1923-73 dönemi çalışmalarının, Cumhuriyet’in 50.yılı münasebetiyle düzenlenen etkinlikler sırasında daha önce ortaya konmuş olmasıdır.
Açıkça belirtmek gerekir ki bu kitap bir “Türk Bilim, Tıp ve Teknoloji Tarihi Bibliyografyası" değildir ve böyle bir İddiası yoktur. Ancak ileride bu konuda hazırlanacak bir bibliyografyaya yardımcı olacaksa, bundan yalnızca memnuniyet duyulur. Milletlerarası Bilim Tarihi ve Felsefesi Birliği'nin (IUHPS), bibliyografya ve dokümantasyon komisyonlarının ortaklaşa olarak 1992 yılında Trento’da (İtalya) düzenledikleri sempozyum dönüşünde, Prof. Dr. E. İhsanoğlu, "Türk Bilim, Teknoloji ve Tıp Tarihi Bibliyografyası”nın, başka ülkelerde yapıldığı gibi periyodik olarak yayınlanması konusunda teşebbüse geçmiş ve bu gaye ile, Bilim Tarihi Bölümü’nde bir grup bilim adamının katıldığı bir toplantı düzenlemişti. Ancak daha sonra bu konuda maalesef somut bir gelişme olmamıştı. İleride, belli zaman süreleri içinde böyle bir bibliyografyanın yayınlanması muhakkak ki faydalı olacaktır. Ayrıca, bununla da kalınmayıp, bilgilerin bilgisayar ortamına taşınması, bibliyografyanın uluslararası kullanımını da sağlayacağından daha geniş bir araştırıcı ve meraklı kitlesine hizmet verecektir.
Sempozyumu düzenlemedeki esas gaye, yalnızca bilim, teknoloji, tıp tarihi konusunda çalışanların birbirleri ile temasını sağlamak değil, Türkiye’de son yıllarda yapılan bilim tarihî çalışmalarını, sempozyum kitabı sayesinde daha geniş çevrelere tanıtmaktı. Bilim tarihi, bugün gerek eğitim gerekse araştırma olarak, Avrupa ve Amerika’da tamamen yerleşmiş bir disiplindir. Amerika’nın yirmiye yakın seçkin üniversitesi, çeşitli adlar altında "bilim tarihi lisans diploması" vermekte, yüzü aşkın master ve doktora programı yürütmektedir. Her ülkedeki bilim tarihçilerinin bir araya geldiği milli demekler kurulmuş olduğu gibi, her yıl birçok ülkede çeşitli bilimsel toplantılar düzenlenmektedir. Özellikle bilim ve teknolojinin gittikçe daha önem kazandığı günümüzde akademik çevrelerde bilim ve teknoloji tarihine olan ilgi gittikçe artmaktadır.
Türkiye’de ise, bilindiği gibi, ilk bilim tarihi kürsüsü 1952’de Ankara Üniversitesi’nde Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı tarafından kurulmuş, İstanbul Üniversitesi’nde ise kurumsallaşma 1984 yılında Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu’nun teşebbüsleriyle gerçekleşmiştir. 1984 yılında kurulan anabilim dalı 1989 yılında "Bölüm’*c dönüşmüş ve İstanbul Üniversitesi böylelikle Türkiye’nin tek bilim tarihi bölümüne sahip olan üniversite ayrıcalığına kavuşmuştur.
Kurumsallaşma 1952 yılında başlamış olmasına rağmen, bilim tarihinin Türk akademik çevrelerde yeteri kadar tanındığım söylemek zordur. Türkiye Bilimler Akademisi tarafından 1997 yılında yayınlanan Cumhuriyetin 70. Yılında Sosyal Bilimler konulu kitapta felsefe, sosyoloji, dilbilim, coğrafya, iktisat tarihî ve diğer sosyal bilimler tanıtılmakla birlikte, ülkemizde 50 yıl önce kurumlaşan bilim tarihinden söz edilmemesi, Akademi üyelerinin bile bu konudaki gelişme ve çalışmalardan haberdar olmadıklarını düşündürmektedir. Ancak bu kitapta yer alan yayınların hacmi, Türkiye’de bilim tarihine olan ilginin ve bilim tarihi çalışmalarının küçümsenemeyecek düzeyde olduğunu açıkça göstermektedir.
Sempozyumun ikinci bir hedefi de, bugüne kadar yapılmış çalışmaları değerlendirmek ve ileride yapılabilecek araştırmalar konusunda fikir üretilmesine zemin hazırlamaktı. Sempozyum sonunda düzenlenen panelde daha ziyade ileriye yönelik konular ve özellikle bilim tarihi eğitimi tartışılmıştır.
Sempozyum hazırlık çalışmaları sırasında, bilim, teknoloji ve tıp tarihi konusunda çalışan bütün araştırmacılara ulaşabilmek için, özellikle bilim tarihi İle uğraşan (Türk Bilim Tarihi Kurumu, Ankara Üniversitesi DTCF Bilim Tarihi Anabilim Dalı) veya yalnızca yayınlan bulunan (Tübitak, Atatürk Kültür Merkezi gibi) kurumlar yanında Türkiye’deki bütün üniversite rektörlüklerine davet mektupları yazılmış ve sempozyuma, kurulularındaki çalışmaları - eğer varsa - tanıtan birer bildiri sunmaları istenmiştir. Sempozyuma bildiri veya temsilci ile katılan kurumlar (alfabe sırası ile) şunlar olmuştur: Ankara Üniversitesi Fen, Veterinerlik fakülteleri; Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, İTÜ Elektrik Fakültesi; İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp, Eczacılık, Edebiyat, Fen, İstanbul Tıp, Mühendislik fakülteleri ve Bilim Tarihi Müze ve Dokümantasyon Merkezi (BİMDOK); İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA); Marmara Üniversitesi Eczacılık ve Tıp Fakülteleri; Tarım Bakanlığı; Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi; Türk Tıp Tarihi Kurumu; Türk Bilim Tarihi Kurumu (TBTK), Türkiye Kimya Demeği.
Elimizdeki bu kitap yayına hazırlanırken, bildiriler arasında uyum sağlamak amacıyla editör olarak bildirilerde bazı değişiklikler ve kısaltmalar yapma mecburiyetinde kaldığımı burada belirtmek isterim. Diğer taraftan değişik yazarlar tarafından değişik şekilde verilen künyeleri mümkün olduğu Ölçüde benzer şekilde yazmaya çalıştım. Ancak kendi içinde tutarlı şekilde yazılmış' listeleri fazla değiştirmemeye özen gösterdim. Bu ve benzeri değişikliklerin yazarlar tarafından anlayış ile karşılanacağını ümid ederim. Bazı yayın listelerine, ulaşabildiğim ölçüde eklemeler yaptım ve 1998 yılında kesilmiş olan bibliyografyaları güncelleştirmeye çalıştım. |
