Research Article


DOI :10.26650/sty.2023.1214046   IUP :10.26650/sty.2023.1214046    Full Text (PDF)

The Late Chief Architect Mustafa Agha

Aysu Ateş

Negative developments in 17th-century Ottoman political life caused damage to the empire’s administrative mechanisms. This situation paved the way for architects to increase their interest in politics and to participate in palace intrigue over time. The fact that the architects of the era are often mentioned in political games as opposed to their artistic interests also indicates the change in position of Ottoman architects. Architect Mustafa Agha was one of the most interesting historical figures of the age due to his relations with people such as Architect Kasım Agha and also Cinji Hodja Hüseyin Effendi, one of the main actors in the palace intrigue of the period, and his murder after gaining the enmity of Grand Vizier Fazıl Ahmed Pasha. This study determines the term this architect served in office, scrutinizes the date and cause of his death, and examines the structures built in Istanbul during his time as chief architect. The study is mainly based on Ottoman archive documents, qadi registries, and the works of Ottoman historians and has attempted to determine Mustafa Agha’s position within the framework of the relationship between art and politics in the 17th-century Ottoman architectural environment. 

DOI :10.26650/sty.2023.1214046   IUP :10.26650/sty.2023.1214046    Full Text (PDF)

Maktûl Mimarbaşı Mustafa Ağa

Aysu Ateş

XVII. yüzyılda Osmanlı siyasi yaşamında meydana gelen olumsuz gelişmeler, devletin idari ve yönetim mekanizmasının zarar görmesine neden olmuştur. Bu durum, mimarların siyasete olan ilgisinin artmasına ve zamanla saray entrikalarına katılmalarının yolunu açmıştır. Çağın mimarlarının sanatsal, teknik ve estetik yönleri yerine genellikle politik oyunlar içinde anılmaları, aynı zamanda Osmanlı mimarının değişen konumuna da işaret etmektedir. Mimar Mustafa Ağa, dönemin entrikalarının baş aktörlerinden Mimar Kasım Ağa ve -ağırlıkla Cinci Hoca olarak tanınan- Hüseyin Efendi gibi kişilerle dolaylı münasebetleri, defalarca mimarbaşılık görevinden azledilmesi ve sonunda Sadrazam Fazıl Ahmed Paşa’nın düşmanlığını kazanarak katledilmesi dolayısıyla çağın en ilginç tarihi kişiliklerinden birisidir. Osmanlı mimarlarına dair yapılan çalışmalarda geri planda kalan Mimar Mustafa Ağa’nın entrikalarla dolu yaşamının ele alındığı bu çalışmada, mimarın görev süreleri belirlenmiş, ölüm tarihi ve nedeni tespit edilmiş, başmimarlığı döneminde İstanbul’da inşa edilen çeşitli türdeki mimari eserler ana hatlarıyla incelenmiştir. Bununla birlikte, Mustafa Ağa konusundaki birçok belirsizlik, Osmanlı arşiv belgelerine dayanılarak tartışılmıştır. Ağırlıkla Osmanlı arşiv belgeleri, kadı sicilleri ve Osmanlı tarihçilerinin eserlerine dayanılarak hazırlanan çalışmada, XVII. yüzyılın mimarlık ortamında, sanat ve siyaset ilişkisi çerçevesinde Mimar Mustafa Ağa’nın konumu belirlenmeye çalışılmıştır.


EXTENDED ABSTRACT


The 17th-century Ottoman Empire was a period when relationships between art and politics were intertwined and when some architects directly participated in palace intrigue with the weakening of architectural output. The political developments of the period undoubtedly laid the groundwork for this. Since the beginning of the 17th century, the Kösem Sultan (also known as Mahpeyker Sultan) and Turhan Hadice Sultan undertook the administration of the empire at certain times as a result of having the sultans spend most of their time in the harem by means of the cage method instead of ascending directly to rule and as a result of ascending to rule at a young age and being inexperienced. The fact that the Haseki Sultans ruled the empire enabled various officials, including the chief architects Kasim Agha and Mustafa Agha, to participate in the political games of the period near the harem and these female sultans.

Mustafa Agha bin Abdulmennan’s name can be found to occur as chief architect in the mid17th century during the reign of Sultan İbrahim I (1640-1648), when the Ottoman administrative mechanism had weakened and when his mother Mahpeyker Sultan had taken over administration of the empire and the Ottoman Guild of Architects had begun to dissolve. He served as chief architect at intervals between approximately 1644-1661. Mustafa Agha bin Abdulmennan was involved in some architectural scandals and was murdered upon being found responsible for the construction of non-Muslim places of worship, something that had occurred as a result of the grand vizier’s agreement with the imprisoned Greek architects due to the enmity Grand Vizier Fazil Ahmed Pasha had while the construction of the New Mosque was underway. The New Mosque Complex, which Mustafa Agha was charged to complete by Hadice Turhan Sultan, resulted in him losing his life. However, historical figures such as Grand Vizier Melek Ahmed Pasha, Grand Vizier Siyavuş Pasha, and Nasuh Pashazadeh, as well as Fazil Ahmed Pasha, are understood to have disliked Mustafa Agha. Mustafa Agha was mentioned among the people of the age as one who pretended to be a vizier and who had confronted the powerful grand viziers, and the number of freed slaves and odalisques and wealth that was unearthed after his death are also quite remarkable.

Various records dating to the 17th century contain no mention of any political architect figures after the death of Mustafa Agha bin Abdulmennan and Kasım Agha. The regulations at the end of the century, especially after the death of two architects in the Ottoman Guild of Architects, show that ability of architects to become political figures had been blocked. The continued weakening of the Ottoman Guild of Architects in the 17th century resulted in the closure of the architectural organization in 1831. Despite the complete weakening of the Ottoman Guild of Architects, the fact that it had survived for centuries until the beginning of the 19th century reveals the solid structure of the architectural institution. 

Architects are the creators of Ottoman structures yet have been included in a very limited number of Ottoman chronicles. Mustafa Agha was excluded from this generalization because of his political relations and found a wide place in the works of Ottoman historians. In addition to the works of chroniclers, the duties of Mustafa Agha can also be traced through Ottoman archive documents. The current study was mainly prepared based on the works of Ottoman historians, qadi registers, and Ottoman archive documents. It examines Mustafa Agha’s life and architectural process, determines the date of his death, discusses why he was executed, and attempts to analyze the works he had built in the capital of Istanbul during his term as chief architect. In order to eliminate the confusion about other architects who had successively been appointed as chief architects with the same name in the middle of the 17th century, the study also makes a more limited mention of Mustafa Agha bin İbrahim, who had the same name as Mustafa Agha bin Abdulmennan who had died in 1662 and went on to succeed him in this position. As a result, this article has studied the life of Architect Mustafa Agha in an attempt to present a section of the architectural environment in the mid-17th century, was tried to be presented.


PDF View

References

  • Afyoncu, Erhan ve Demir, Uğur. Turhan Sultan. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2016. google scholar
  • Afyoncu, Fatma. XVII. Yüzyılda Hassa Mimarları Ocağı. Ankara: Kültür Bakanlığı, 2001. google scholar
  • Akalın, Şahabettin. “Mi’mar Dalgıç Ahmed Paşa.” Tarih Dergisi 9 (1958): 71-80. google scholar
  • Arslantürk. H, Ahmet ve Kocaaslan, Murat. Dördüncü Mehmed Saltanatında İstanbul, Risâle-i Kürd Hatîb. İstanbul: Okur Akademi, 2014. google scholar
  • Ateş, Aysu. “17. Yüzyılda Hassa Mimarlar Ocağı’nın Arka Planı: Başmimar-Bâni-Yapı İlişkisi.” Doktora tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2022. google scholar
  • Ateş, İbrahim (Hazırlayan). İstanbul Yeni Cami ve Hünkar Kasrı. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1944. google scholar
  • Ayvansarâyî, Hüseyin Efendi ve Alî Sâtı Efendi, Süleymân Besim Efendi. Hadîkatü’l-Cevâmî‘ İstanbul Câmileri ve Diğer Dînî-Sivil Mi’mârî Yapılar. Hazırlayan Ahmet Nezih Galitekin. İstanbul: İşaret Yayınları, 2001. google scholar
  • Ayvansarayî, Hafız Hüseyin. Camilerimiz Ansiklopedisi (Hadikatü’l Cevâmi). Hazırlayan İhsan Terzi. II. Cilt. İstanbul: Tercüman Yayınları, 1987. google scholar
  • Ca’fer Efendi. Risâle-i Mi’mâriyye. Hazırlayan İ. Aydın Yüksel. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 2005. google scholar
  • Can, Selman. Bilinmeyen Aktörleri ve Olayları ile Son Dönem Osmanlı Mimarlığı. Erzurum: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2010. google scholar
  • Canatar, Mehmet (Hazırlayan). İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 1009-(1600). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 2004. google scholar
  • Cezar, Mustafa. Typical Commercial Buildings of the Ottoman Classsical Period and the Ottoman Construction System. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 1983. google scholar
  • Cezar, Mustafa. Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi Bey. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1971. google scholar
  • Çeçen, Kâzım. İstanbul’un Osmanlı Dönemi Suyolları. İstanbul: İSKİ Yayınları, 1999. google scholar
  • Çelebi, Evliya. Evliya Çelebi Seyahatnamesi 1. Kitap: İstanbul - Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu. Hazırlayan Robert Dankoff, Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, İbrahim Sezgin. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007. google scholar
  • Çelebi, Evliya. Evliya Çelebi Seyahatnamesi 3. Kitap: İstanbul - Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 305 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu. Hazırlayan Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, İbrahim Sezgin. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999. google scholar
  • Çelebi, Evliya. Evliya Çelebi Seyahatnamesi 5. Kitap: İstanbul - Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 307 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu. Hazırlayan Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, İbrahim Sezgin. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001. google scholar
  • Hammer-Purgstall, Joseph Von, Osmanlı Devleti Tarihi. XI. Cilt. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1986). google scholar
  • İnalcık, Halil. Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar- II Tagayyür ve Fesâd (16031656): Bozuluş ve Kargaşa Dönemi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2017. google scholar
  • İstanbul Su Külliyâtı Vakıf Su Defterleri Hatt-ı Hümâyûn (1577-1804), I. Cilt. İstanbul: Büyükşehir Belediyesi İstanbul Araştırmaları Merkezi İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü, 1997. google scholar
  • Karaçay Türkal, Nazire. “Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-İ Fezleke (1065-22 Ca.1106 / 1654-7 Şubat 1695).” Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2012. google scholar
  • Keskin, Mustafa Çağhan. “Bayezid Paşa: Vezir Entelektüel, Sanat Hamisi”, Osmanlı Araştırmaları 48 (2016): 1-37. google scholar
  • Keskin, Mustafa Çağhan. ‘Üzerime bir kubbe ve âsâr binâlar etmen’: Osmanlı Mimarlığında Açık Türbe Modası (1661-1763),” Osmanlı Araştırmaları Dergisi 55 (2020): 51-97. google scholar
  • Keskin, Mustafa Çağhan, “Bursa’da IV. Mehmed Sarayı”, Belleten 84 (2020): 585-622. google scholar
  • Keskin, Mustafa Çağhan “Atik Sinan: Mitler ve Gerçekler Arasında Bir Osmanlı Mimarı”, METU Journal of Faculty of Architecture 39 (2022): 75-104. google scholar
  • Kocaaslan, Murat. Kösem Sultan, Hayatı, Vakıfları, Hayır İşleri ve Üsküdar’daki Külliyesi. İstanbul: Metamorfoz Yayıncılık, 2014. google scholar
  • Kumbaracılar, İzzet. “Türk Mimarları”. Arkitekt 02 (1937): 59-60. google scholar
  • Kütükoğlu, Mübahat S. XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000. google scholar
  • Kütükoğlu, Mübahat. Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve iktisâdî Yapısı. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2020. google scholar
  • Mayer, Leo Aryeh. Islamic Archtitecs and their Works. Geneve: Imprimerie Albert Kündig, 1956. google scholar
  • Mustafa Nuri Paşa. Netayic ül-Vukuat Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi. Hazırlayan Neşet Çağatay. III-IV Cilt. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992. google scholar
  • Na‘îmâ Mustafa Efendi. Târih-i Na‘îmâ (Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn). Hazırlayan Mehmet İpşirli. II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. google scholar
  • Na’ima Mustafa Efendi. Târih-i Na‘îmâ (Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn), Hazırlayan Mehmet İpşirli. IV. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. google scholar
  • Na‘îmâ Mustafa Efendi. Târih-i Na‘îmâ (Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn), Hazırlayan Mehmet İpşirli. VI. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014. google scholar
  • Nayır, Zeynep. “Osmanlı Mimarlığında Sultan Ahmed Külliyesi ve Sonrası (1609-1690).” Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 1975. google scholar
  • Nirven, Nazım. İstanbul Suları. İstanbul: Halk Basımevi, 1946. google scholar
  • Orgun, Zarif. “Mimar Dalgıç Ahmed.” Arkitekt 03 (1941): 59-62. google scholar
  • Orgun, Zarif. “Hassa Mimarları.” Arkitekt 12 (1938), 333-342. google scholar
  • Parmaksızoğlu, İsmet. “Sultan Ahmed Camii Mimarı Sedefkâr Mehmed Ağa.” Kültür ve Sanat. 3 Cilt (1974): 32-39. google scholar
  • Refik, Ahmet. Türk Mimarları. İstanbul: Sander Yayınları, 1977. google scholar
  • Rycaut, Paul. The History of the Turkish Empire, from the Year 1623 to the Year 1677. London: J. M. for John Starkey, 1680. google scholar
  • Sakaoğlu, Necdet. Bu Mülkün Kadın Sultanları. İstanbul: Alfa Basım, 2015. google scholar
  • Selânikî Mustafa Efendi. Tarih-i Selânikî (1003-1008/1595-1600). Hazırlayan Mehmet İpşirli, II. Cilt. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1989. google scholar
  • Sönmez, Zeki, “Osmanlı Mimarisinin Gelişiminde Hassa Mimarlar Ocağı’nın Yeri, Örgütlenme Biçimi ve Faaliyetleri.”Osmanlı. X: 185-188. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999. google scholar
  • Sönmez, Zeki: “Mimar Sinan ve Hassa Mimarlar Ocağı”, Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı içinde 251-258. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1988. google scholar
  • Sönmezer, Şükrü ve Ateş, Aysu. “XVII. Yüzyılda Osmanlı Başkenti İstanbul’da Su ve Mimarinin Buluşması; Baş Aktörler ve Suyolu Yapıları.” 17. Yüzyıl Kültür ve Sanatı, Hazırlayan Nuri Seçgin ve Hanife Koncu içinde 663-699. İstanbul: DBY Yayınları, 2022. google scholar
  • Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmanî. Hazırlayan Nuri Akbayar ve Seyit Ali Kahraman. I. Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996. google scholar
  • Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmanî. Hazırlayan Nuri Akbayar, Seyit Ali Kahraman. III. Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları 1996. google scholar
  • Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmanî. Hazırlayan Nuri Akbayar, Seyit Ali Kahraman. IV. Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996. google scholar
  • Şenyurt, Oya. Osmanlı Mimarlık Örgütlenmesinde Değişim ve Dönüşüm. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2011. google scholar
  • Thys-Şenocak, Lucienne. Hadice Turhan Sultan Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadın Baniler. Hazırlayan Ayla Ortaç. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2009. google scholar
  • Topçu, Sultan Murat. Gücün Mimariye Yansıması Köprülüler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015. google scholar
  • Turan, Şerafettin. “Osmanlı Teşkilâtında Hassa Mimarları”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi 2 (1963): 152-252. google scholar
  • Uluçay, M. Çağatay. Padişahların Kadınları ve Kızları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1985. google scholar
  • Yazıcı, Nurcan. “Osmanlılar’da Mimarlık Kurumunun Evrimi ve Tanzimat Dönemi Mimarlık Ortamı.” Doktora tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2007. google scholar
  • Yılmaz, Coşkun (Editör). İstanbul Kadı Sicilleri 50 Rumeli Sadâreti Mahkemesi 106 Numaralı Sicil (H. 10671069 / M. 1656-1658). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Kültür A.Ş Yayınları, 2019. google scholar
  • Yılmaz, Coşkun (Editör). İstanbul Kadı Sicilleri Bâb Mahkemesi 3 Numaralı Sicil (H. 1077 /M. 1666-1667. google scholar
  • İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları, 2011. google scholar
  • Yılmaz, Coşkun (Editör). İstanbul Kadı Sicilleri Eyüb Mahkemesi (Havâss-ı Refîa) 82 Numaralı Sicil (H. 1081 / M. 1670-1671). İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları, 2011. google scholar
  • Yılmaz, Coşkun (Editör). İstanbul Kadı Sicilleri, 51 İstanbul Mahkemesi 10 Numaralı Sicil (H. 1072-1073 / M. 1661-1663). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Kültür A.Ş Yayınları, 2019. google scholar
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İbnülemin Ensab (İE,ENB), 757. 25 Cemaziyelevvel 1067 (11 Mart 1657). google scholar
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İbnülemin Tevcihat (İE.TCT), 151. 17 Rebiülahir 1078 (6 Ekim 1667). google scholar
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İbnülemin Tevcihat (İE.TCT), 396. 8 Şevval 1083 (27 Ocak 1673). google scholar
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d.), 776, 29 Zilhicce 1079 (30 Mayıs 1669). google scholar
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d.), 4026, 29 Zilhicce 1078 (10 Haziran 1668). google scholar
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d.), 7780, 29 Zilhicce 1077 (22 Haziran 1667). google scholar

Citations

Copy and paste a formatted citation or use one of the options to export in your chosen format


EXPORT



APA

Ateş, A. (2023). The Late Chief Architect Mustafa Agha. Journal of Art History, 0(32), 89-114. https://doi.org/10.26650/sty.2023.1214046


AMA

Ateş A. The Late Chief Architect Mustafa Agha. Journal of Art History. 2023;0(32):89-114. https://doi.org/10.26650/sty.2023.1214046


ABNT

Ateş, A. The Late Chief Architect Mustafa Agha. Journal of Art History, [Publisher Location], v. 0, n. 32, p. 89-114, 2023.


Chicago: Author-Date Style

Ateş, Aysu,. 2023. “The Late Chief Architect Mustafa Agha.” Journal of Art History 0, no. 32: 89-114. https://doi.org/10.26650/sty.2023.1214046


Chicago: Humanities Style

Ateş, Aysu,. The Late Chief Architect Mustafa Agha.” Journal of Art History 0, no. 32 (May. 2024): 89-114. https://doi.org/10.26650/sty.2023.1214046


Harvard: Australian Style

Ateş, A 2023, 'The Late Chief Architect Mustafa Agha', Journal of Art History, vol. 0, no. 32, pp. 89-114, viewed 3 May. 2024, https://doi.org/10.26650/sty.2023.1214046


Harvard: Author-Date Style

Ateş, A. (2023) ‘The Late Chief Architect Mustafa Agha’, Journal of Art History, 0(32), pp. 89-114. https://doi.org/10.26650/sty.2023.1214046 (3 May. 2024).


MLA

Ateş, Aysu,. The Late Chief Architect Mustafa Agha.” Journal of Art History, vol. 0, no. 32, 2023, pp. 89-114. [Database Container], https://doi.org/10.26650/sty.2023.1214046


Vancouver

Ateş A. The Late Chief Architect Mustafa Agha. Journal of Art History [Internet]. 3 May. 2024 [cited 3 May. 2024];0(32):89-114. Available from: https://doi.org/10.26650/sty.2023.1214046 doi: 10.26650/sty.2023.1214046


ISNAD

Ateş, Aysu. The Late Chief Architect Mustafa Agha”. Journal of Art History 0/32 (May. 2024): 89-114. https://doi.org/10.26650/sty.2023.1214046



TIMELINE


Submitted13.01.2023
Accepted18.05.2023
Published Online19.06.2023

LICENCE


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


SHARE




Istanbul University Press aims to contribute to the dissemination of ever growing scientific knowledge through publication of high quality scientific journals and books in accordance with the international publishing standards and ethics. Istanbul University Press follows an open access, non-commercial, scholarly publishing.