Journal of Turkish Language and Literature

SUBMITINFORMATION
EnglishTürkçe

Research Article


DOI :10.26650/TUDED2024-1428744   IUP :10.26650/TUDED2024-1428744    Full Text (PDF)

Exploring Cevher-nāme: Publications and Studies on Gemology in the First Century of the Republic of Türkiye

Sibel Murad

Since ancient times, humanity has been fascinated by precious stones, referred to as “ore,” due to their diverse characteristics. These ores, utilized for various purposes across different climates and cultures, are categorized as precious, semiprecious, or worthless based on their properties. They hold significance in numerous cultures and epochs, serving as symbols of beauty, wealth, and power. Additionally, they are esteemed for their perceived healing properties. Cevher-nāmes, comprehensive texts delving into the “science of gemstones,” cover a wide array of topics including the physical attributes of precious stones, their geographical origins, applications, benefits, and drawbacks. These texts have enjoyed popularity across different historical periods and cultures. This article discusses Turkish publications and translations of copyrighted cevher-nāmes up to the present day. In the section titled “On Cevher-nāme Publications in the Republican Era,” it explores individual cevher-nāmes and related studies from the Republican era, assessing the handling of the cevher-nāme genre in contemporary research by comparing and contrasting various aspects of existing studies. Furthermore, thematic studies examining the discovery, processing, and utilization of ores in realms such as medicine, literature, folklore, and historical contexts are scrutinized under the section titled “Thematic Studies on Ore and Cevher-nāmes.” The conclusion and evaluation sections appraise current research endeavors, presenting an overview of the distribution of mentioned cevher-nāmes and associated studies according to subject matter, and offer suggestions for future investigations in the field of cevher-nāmes.

Keywords: Ore, ore books, cevher, cevher-nāme, cevher-nāme publications
DOI :10.26650/TUDED2024-1428744   IUP :10.26650/TUDED2024-1428744    Full Text (PDF)

Cumhuriyet’in İlk Yüzyılında Cevher-nâme Neşirleri ve Yayınları Üzerine

Sibel Murad

“Cevher” olarak adlandırılan değerli taşlar, çeşitli özelliklerinden dolayı eski çağlardan beri insanlığın ilgisini çekmiştir. Her iklim ve kültürde benzer veya farklı özellikleriyle çeşitli amaçlar için kullanılan cevherler, değerli, yarı değerli ve değersiz olarak sınıflandırılır. Cevherlerin farklı kültürlerde ve zamanlarda insanlar için önemli olmalarının nedeni; güzellik, zenginlik ve güç simgesi olarak görülmeleridir. Bunlar dışında onları önemli kılan diğer bir özellikleri de cevherlerin şifa kaynağı olarak görülmesidir. Değerli taşların fiziksel özellikleri, bulundukları yerler, kullanım alanları, fayda ve zararları gibi birçok konuyla ilgilenen “cevâhir ilmi” hakkında ayrıntılı bilgiler veren cevher-nâmeler, farklı çağlarda ve kültürlerde rağbet gören eserlerden olmuştur. Bu makalede telif ve tercüme cevher-nâmelerin günümüze kadar olan Türkçe neşirlerinden ve çalışmalarından bahsedilecektir. “Cumhuriyet Dönemi Cevher-nâme Yayınları Üzerine” başlıklı bölümde müstakil cevher-nâmeler ve bunlarla ilgili Cumhuriyet döneminde yapılan çalışmalar ele alınacaktır. Mevcut çalışmaların muhteva bakımından farklı veya benzer yönleri ortaya konularak günümüze kadar uzanan süreçte cevher-nâme türünün çalışmalarda ele alınış biçimi değerlendirilecektir. “Cevherler ve Cevher-nâmeler Üzerine Tematik Çalışmalar” başlığı altında tıp-halk hekimliği, edebiyat, halk inanışları ve tarihi dönemlerde cevherlerin bulunuşu, işlenişi ve kullanım alanlarıyla ilgili yapılan çalışmalar incelenmiştir. Sonuç ve değerlendirmeler bölümünde ise yazıda bahsi geçen cevhernâmeler ve bunlar üzerine yapılan çalışmaların konu bakımdan dağılımı verilerek bugüne kadarki mevcut çalışmalar değerlendirilecek ve cevher-nâmelerle ilgili bundan sonra yapılacak çalışmalar için birtakım önerilerde bulunulacaktır.

Keywords: Cevher-nâme, cevher, ilmü’l-cevâhir, değerli taşlar, cevhernâme neşirleri

EXTENDED ABSTRACT


Precious stones, mines and minerals, collectively referred to as “ore,” have captivated humanity since ancient times due to their diverse properties. Used for various purposes across different climates and cultures, ores are categorized as precious, semiprecious, or worthless based on their unique attributes. One significant reason for their importance across different cultures and epochs is their perceived healing capabilities. These healing properties are sometimes harnessed through traditional medicinal practices, either independently or in combination with other remedies, as well as through their believed mystical powers. Historical medical texts often mention stones, classified as precious, semiprecious, or worthless, being utilized in the treatment of various ailments due to their healing properties. Cevher-nāme, detailed accounts exploring the properties of ores, particularly precious stones, have been esteemed works across various historical periods and cultures.

This article discusses copyrighted or translated cevher-nāme publications and works written in Turkish to date, primarily focusing on those concerning precious and semiprecious stones. By analyzing existing studies, this article examines how the cevher-nāme genre has been approached over time and offers suggestions for future research in this area.

Within the study, a section titled “On the Publications of Cevher-nāmes in the Republican Period” delves into independent cevher-nāme and mentions publications brought into Turkish through compilation or translation. This section highlights a total of 17 cevher-nāmes, with 6 of them being copyrighted. While some of these cevher-nāmes are directly translated, others were influenced by renowned cevher-nāmes preceding them, drawing upon the information contained within. Some works specify the cevher-nāmes and sources they utilized, whereas in others, renowned cevher-nāmes or their authors are referenced in information transfers. Out of the seven cevher-nāmes introduced as translations, only one originates from an Arabic source, with the remaining translations derived from Persian works. During the translation process, certain translators omitted extraneous information deemed irrelevant to their contemporary context, while others supplemented their translations with personal experiences and knowledge. Four works of this nature can categorized as copyright-translation. Our study provides details concerning the author/translator, date of writing/translation, editions, content, and associated studies for each cevher-nāme. Among these 17 cevher-nāmes, a total of 8 books, 12 articles, and 25 studies, comprising 1 undergraduate, 3 master’s, and 1 doctoral theses, were identified during the Republic period.

In the second section of the study titled “Thematic Studies on Ores and Cevher-nāmes,” thematic investigations regarding ores are addressed. Under the category of other studies, a total of 35 inquiries spanning the fields of medicine-folk medicine, literature, folklore, and history are outlined. Among these, two studies provide general insights into cevher-nāmes. Five studies, discussed within the medicine-folk medicine category, offer insights into the medical benefits of ores. These inquiries are founded upon ores or sections within texts mentioning ores concerning their medical advantages and drawbacks.

Most investigations concerning precious stones are situated within the domain of classical literature. Our article encompasses a total of 16 studies in this area. Predominantly, these works focus on precious stones utilized within a century of classical literature or within a poet’s divan. Among these, ten studies delve into the subject, including two master’s theses, six articles, and two papers. Additionally, two articles explore poems wherein precious stones serve as elements of rhyme and meter, three articles concentrate on a single stone, and one article discusses precious stones in the context of jewelry and accessories. The two inquiries examined under this category, comprising one master’s thesis and one article, explore the treatment of ores within ancient Turkish language texts and Chagatai period Turkish literature. The scarcity of investigations on this topic may be attributed to the fact that copyrighted or translated cevhernāme publications predominantly feature sections focusing on linguistic analysis. 

Studies within the folklore domain, associated with folk culture and beliefs, typically center on semiprecious or worthless stones rather than precious ones. However, there are references to stones such as “yada stone,” revered for cultural reasons or believed to possess magical properties. Given the abundance of studies in this area, we mention one book and one article under this category, while additional studies on the subject are cited in footnotes.


PDF View

References

  • Abalı, S. (2006). Değerli Taşların Flame Fusion Metodu ile Katılaştırılması. Metal Dünyası; Sezgin, F. (2007). İslam’da Bilim ve Teknik. (Abdurrahman Aliy, Çev.) İstanbul: Kültür A.Ş. Yayınları. google scholar
  • Acıduman A. ve Arda, B. (2014). Tıp Tarihi Açısından Hubeyş bin İbrahim et-Tiflisi: Eserleri, Katkıları. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 67(2), s. 51-56. google scholar
  • Adıvar, A. A. (1982). Osmanlı Türklerinde İlim. İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
  • Aksoy, G. (2018). Aristoteles’in Taşlar Kitabı: Kitâb-ı Ahcâr lî-Aristâtâlîs. İstanbul: Büyüyenay Yayınları. google scholar
  • Aktürk M. (1998). Muhammed b. Mahmûd Şirvânî, Cevher-nâme (İnceleme-Metin). (Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi, Kayseri. google scholar
  • Alan, S. (2023). Çağatay Türkçesi Dönemi Eserlerinde Değerli Taşlar. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 63(1), s. 37-60. google scholar
  • Arabacı, U. (2022). Orta Çağ İslâm Dünyasında Değerli Taşlar: İnci, Mercan, Yâkût, Yeşim taşı, Fildişi, Safir. (Yüksek Lisans Tezi). Amasya Üniversitesi, Amasya. google scholar
  • Aras, Ö. (2023). et-Tîfâşî ve Değerli Taşlara Dair Eseri: Ezhârü’l-efkâr fî Cevâhiri’l-ahcâr. Dergiabant 11(2), 323-343. google scholar
  • Argunşah M. (1991). 15 Yüzyılda Yazılmış Tuhfe i Murâdî İsimli Cevhernâmede Geçen Değerli Taşlarla İlgili Terimler. Türklük Araştırmaları Dergisi (6), s. 1-20. google scholar
  • Argunşah, Mustafa (1999). Muhammed b. Mahmûd-ı Şirvânî Tuhfe-i Murâdî: İnceleme-Metin-Dizin. Ankara. TDK Yayınları. google scholar
  • Arslan, S. (2021). Eski Mezopotamya’da Değerli Taşlar ve Kullanım Alanları (Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi, Kayseri. google scholar
  • Arslan, S. (2021). Eskiçağlardan Günümüze Kartal-Taşı/Hamilelik-Taşı ve Bu Taşın Kullanım Alanları Üzerine Bir Değerlendirme. OANNES - Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi 3(1), s. 95-107. google scholar
  • Arvas, H. S. (2021). Mostarlı Hasan Ziyâ’î Divanı’nda Maddi Kültür (Yüksek Lisans Tezi). Düzce Üniversitesi, Düzce. google scholar
  • Aslan, R. Keskin (2021). Celîlî Divanı’nda Değerli Taşlar. HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi -Yûnus Emre’den Mehmed Âkif’e Şiir Özel Sayısı- s. 312-330. google scholar
  • Aybet, N. (1987). Fuzûlî Dîvânı’nda Maddi Kültür (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul. google scholar
  • Aydın, E. (2013). Şifa’ el-Fu’âd li-Hazreti Sultân Murâd (İnceleme-Metin-Dizin). (Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya. google scholar
  • Aydın, F. (2023). Aşk Yolunun Kara Taşları: Divan Şiirinde Taşlar. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 10(30), s. 255-281. google scholar
  • Aydın, M. B. ve Murad, S. (2019). Nizâmü’l-Edviye-Sakızlı İsa Efendi. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları. google scholar
  • Aydüz, S. (2000). “İbnü’n-Nakîb el-Halebî”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 21: s. 164-165). İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
  • Aynakulova, G. (2003). “Türk Kültüründe Yada Taşı”. E. Semih Yalçın (Ed.) Prof. Dr. Kâzım Yaşar Kopraman’a Armağan içinde (148-187). Ankara: Berikan Yayınları. google scholar
  • Batur H. (2015). Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Şiirlerinde Maddi Kültür ve Sosyal Hayat Unsurları (Yüksek Lisans Tezi). Batman Üniversitesi, Batman. google scholar
  • Bayraktar, T. (1979). Cevher Hazırlamada Zenginleştirme Öncesi İşlemler. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversite Matbaası. google scholar
  • Bayram, E. (2010). Fehîm-i Kadîm Dîvânı’nda Kültür Unsurları (Yüksek Lisans Tezi). Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir. google scholar
  • Bedirhan, Y. ve Süder, N. (2022). İslamiyet Öncesi Dönemde Türklerde Kullanılan Madenler ve Maden İşletmeciliği. Academic Social Resources 7(35), s. 273-289. google scholar
  • Bektaş, İ. (2008). Kitâb-ı Cevherü’l-Cevâhir (İnceleme-Metin-Dizin). (Yüksek lisans tezi). Niğde Üniversitesi, Niğde. google scholar
  • Bozaslan, S. Uysal (2019). Divan Şiirinde Estetik Bir Unsur Olarak Değerli Taşlar. Mustafa Aça (Ed.), Toplum ve Kültür Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (370-395). Çanakkale: TOKÜAD Yayınları. google scholar
  • Buçukcu, Z. (2018). Klasik Türk Şiirinde Kuhl-i Cevâhir ve Tûtiyâ Üzerine Bazı Dikkatler. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 2(4), s. 195-200. google scholar
  • Çağlayan, B. (1989). Yahyâ Bey Dîvânı’nda Maddi Kültür Unsurları (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara. google scholar
  • Çakırlar, H. (2023). Antik Çağ>da Değerli ve Yarı Değerli Taş İşçiliği. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul. google scholar
  • Çelebioğlu, Â. (1989). “Ahmed Bîcan”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 2: s. 49) İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
  • Çetin, K. (2022). Ahmed Paşa ve Ahmed-i Rıdvân’ın “La’l” Redifli Kasidelerinin Mukayesesi. RumeliDE (26), s. 582-602. google scholar
  • Çetin, K. ve Uzunburun, M. (2023). Nazire Geleneği Bağlamında ve Rediflerin İzinde Elmasın Işıltısını Takip Etmek. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 6(3), s. 665-718. google scholar
  • Çiçek, H. (2017). Es-Suyûtî’nin Makâmât’ında Konuşan Değerli Taşlar: El-Makâmatu’l-Yâkûtiyye Örneği. Adıyaman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi İslami İlimler Araştırmaları Dergisi 1(2), s. 21-42. google scholar
  • De Boer, T. J. (1988). “İhvânü’s-Safâ”, TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 22: s. 1-6), İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
  • Demir, R. ve Kılıç, M. (2003). Cevâhir-nâmeler ve Osmanlılar Dönemi’nde Yazılmış İki Cevâhir-nâme. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 14(14), s. 1-64. google scholar
  • Dikmen, M. ve Çetin, K. (2012). Klâsik Türk Şiirinde Kadın Takı ve Aksesuarları. Bilig (61), s. 71-98. google scholar
  • Duman, İ. (2019). Ortaçağ Silâh Tarihi Araştırmalarında Cevâhir-Nâmelerin Önemi. TAD 38(66), s. 208-223. google scholar
  • Duman, İ. (2020). Büyük Selçuklular ve Hârezmşahlar Devrine Ait Az Bilinen Bir Kaynak: Cevâhir-nâme-yi Nizâmî. Selçuklu Araştırmaları Dergisi (12), s. 261-276. google scholar
  • Düzlü, Ö. (2018). Seyyîd Vehbî Dîvânı’na Göre 18. Asırda Osmanlılar’da Sosyal Hayat (Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya. google scholar
  • Ebu’r-Reyhân Muhammed b. Ahmed el-Bîrûnî, (2017). Biyografi ve Arapça Orijinalinden Tercüme (E. Sonnur Özcan, Çev.) Ankara: Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları. google scholar
  • Eflatun, M. (2023). Klasik Türk Şiirinde Türk Mitolojisinin İzleri: Yada ve Galebe Taşı Örnekleri. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (6), s. 570-601. google scholar
  • Eliaçık, M. (2012a). Şifâ’iyye Adlı Esere Göre Dağ Keçisi ve Yılanda Panzehir Özellikli Taşlar. İdil Dergisi 1(5), s. 8-31. google scholar
  • Eliaçık, M. (2012b). Şaban Efendi’nin Şifâ’iyye Risalesinde İnci Üzerine Açıklamalar. The Journal of Academic Social Science Studies 5(6), s.189-203. google scholar
  • Erdem, S. (1989). “Akik”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 2: s. 262-263). İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
  • Erginöz, G.Ş. (2020). Aristoteles’e Atfedilen bir Mineraloji Kitabı ve Bilim Tarihindeki Yeri. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 21(2), s. 445-448. google scholar
  • Erkoyun, H. ve Bozkurt, R. (2005). Değerli Taş Aramalarına Bir Örnek: Zümrüt. Uluslararası Değerli Taşlar ve Metaller Sempozyumu. İstanbul: Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı. google scholar
  • Erzurumlu İbrahim Hakkı (2018). Marifetnâme (Durali Yılmaz, Sadeleştiren). İstanbul: İpek Yayınevi. google scholar
  • Esen, P. S. (2020). Senâî-yi Gaznevî’nin Gazellerinde Değerli Taşlarla Süslenmiş Beyitler. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 12(4), s. 1255-1268. google scholar
  • Ethem, M. Yaşar (1990). A’dan Z’ye Kıymetli ve Yarı Kıymetli Taşlar: Süs Taşları. Ankara: Mars Matbaası. google scholar
  • Fehd, T. (2000). “İlm-i Ahkâm-ı Nücûm”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 22: s. 124-126). İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
  • Fırat, H. (2022). Troya Müzesi Hellenistik ve Roma Dönemi İşlenmiş Yarı Değerli Taşları. (Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale. google scholar
  • Gök, S. (2018). Tuhfe-i Murâdî’deki “Canavar” Terimi Üzerine. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 2(4), s. 73-84. google scholar
  • Gökyay, O. Ş. (1991). Kitab-ı Cevherü’l-Cevâhir. Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan içinde (171-174). İstanbul: İÜEF Tarih Araştırma Merkezi Yayınları. google scholar
  • Gümüşatam, G. (2009). Hazâ Kitâbu Hükemâ-yı Tertîb-i Muâlece Adlı Eser Üzerine Bir Dil İncelemesi. (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara. google scholar
  • Güneri, S. (2009). Doğal Taşların Teknik Özelliklerine Göre Kullanım Alanlarının ve Uygulama Parametrelerinin Belirlenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. google scholar
  • Güney, H. ve Kılıç, S. (2018). “Anadolu’da “Tıpkı Taşı/Yad Boncuğu”. International Academic Research Congress, s. 3074-3078. google scholar
  • Gür, M. N. (2016). Ali el-İznikî’nin “Cevâhir el-Esrâr fî Ma’ârif el-Ahcâr” Adlı Eserinin Çeviri ve İncelemesi. (Yüksek Lisans Tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstanbul. google scholar
  • Güzel, C. (2021). Anadolu’da Yaşayan Maden (Mineral) Kökenli Halk Hekimliği Uygulamaları ile Nizâmü’l-Edviye’deki Maden (Mineral) Kökenli Devaların Karşılaştırılması. M. Kaçar ve S. Murad (Ed.), Sakızlı İsa Efendi ve Nizâmü’l-Edviyesi Üzerine İncelemeler içinde (105-131). İstanbul: DBY Yayınları. google scholar
  • Hoşten, Ç. (2010). Cevher Hazırlama ve Zenginleştirme Temel İşlemlerinin Tasarımı. Ankara: ODTÜ Yayınları. google scholar
  • İçözü, T. (2001). Anadolu>nun Gemolojik Potansiyelinin Artışında Etmen Olan Bazı Değerli Taşlar (Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. google scholar
  • İhvân-ı Safâ (2013). İhvân-ı Safâ Risâlelerinin Ondokuzuncu Risâlesi: Madenlerin Oluşumunun Açıklamasına Dair (Ali Avcu, Çev.). İhvân-ı Safâ Risâleleri C. II içinde (75-102), İstanbul: Ayrıntı Yayınları. google scholar
  • İzgi, C. (1997). Osmanlı Medreselerinde İlim, Tabiî İlimler: II. İstanbul: İz Yayıncılık. google scholar
  • İzgi, C. (1998). “Hubeyş et-Tiflîsî”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C. 18: s. 268-270) İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
  • Kaçar, M. ve Akdağ, A. (2022). Şerh-i Mûcez Fi’t-Tıbb-İbnü’n-Nefîs’in El-Mûcez Fi’t-Tıbbı’nın Şerhi-Gelibolulu Sürûrî. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. google scholar
  • Kaçar, M. (2022). Diliçi Çeviride “Notlandırma” Üzerine. Sadık Yazar, Mücahit Kaçar (Ed.) Teoriden Pratiğe Türk Edebiyatında Diliçi Çeviri içinde (121-151). İstanbul: Ketebe Yayınları. google scholar
  • Kara, S. (2013). Mecmû’atü’s-Sanâyi’ (Giriş-Dil Özellikleri- Metin-Dizin) (Doktora Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van. google scholar
  • Kara, S. (2014). Mecmû’atü’s-Sanâyi’ ve Dil Özellikleri. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 9(9), s.713-743. google scholar
  • Kara, S. (2016). Farklı Nüshalar Işığında Ahmed-i Bîcân’ın Manzum Cevâhirnâmesi’nin Tenkitli Metni. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (56), s. 1105-1124. google scholar
  • Kara, S. (2019), Kitâb-ı Beyân-ı Sınâ’ât (Giriş, Dil Özellikleri, Metin, Dizin). İstanbul: Kriter Yayınevi. google scholar
  • Kara, S. (2020). Mecmû’atü’s-Sanâyi’ (Giriş-Dil Özellikleri- Metin-Dizin). İstanbul: Kriter Yayınevi. google scholar
  • Karahan, D. S. (2018). Dünyada ve Türkiye’de Doğal Taşlar. Fizibilite Etütleri Daire Başkanlığı-MTA. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/bilgi-merkezi/maden-serisi/img/DOGALTAS.pdf. google scholar
  • Kavak, O. ve Haspolat, Y. K. (Ed.). (2023). Farklı Yaklaşımlarla Madenler ve Değerli Taşlar. Ankara: Kadim ve Orient Yayınları. google scholar
  • Kaya, M. (2002). “Kindî, Ya‘kub b. İshak”, TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C: 26: s. 41-58), İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
  • Kaya, M. (2007) .“Râzî, Ebû Bekir”, TDV İslam Ansiklopedisi, 34, s. 479-485, İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
  • Kaya, M. (2011). “Temîmî, Muhammed b. Ahmed”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C: 40, s. 423-424), İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
  • Kaya, M. C. (2013). “Yuhannâ b. Mâseveyh”, TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C: 43, s. 582), İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
  • Kazancıgil, A. (2007). Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji. İstanbul: Etkileşim Yayınları. google scholar
  • Kılıç, S. (2011). Takılarda Kullanılan Organik ve Mineral Taşların İnsan Üzerine Etkileri. Uluslararası Hakemli Karadeniz Araştırmaları (KARAM) Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi (8), s. 119-132. google scholar
  • Kırbıyık, M. (2007). “Bazı XVI. Yüzyıl Divanlarında Kıymetli Taşlar”. Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi (18), s. 61-75. google scholar
  • Kırbıyık, K. (2012). “Tîfâşî”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C: 41, s. 148-150, İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
  • Kırdı, G. (2018). Eski Türkçe Kaynaklarda Geçen İktisadi Kelime ve Kavramlar. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara. google scholar
  • Kızıltoprak, H. (2017). Vusûlî Dîvânı’nda Maddi Kültür ve Sosyal Hayat Unsurları (Yüksek Lisans Tezi). Batman Üniversitesi, Batman. google scholar
  • Koçak, K. (2017a). Bozkır Türk Kültüründe Gümüş’ün Ortaya Çıkışı ve İşlenip Yayılması. Akademik Bakış Dergisi (64), s. 150-157. google scholar
  • Koçak, K. (2017b). Bozkır Türk Kültüründe Altının Ortaya Çıkışı ve İşlenip Yayılması. CAHIJ (9), s. 275-287. google scholar
  • Komisyon (2006). Osmanlı Tabii ve Tatbiki Bilimler Literatürü Tarihi (I-II cilt). İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA). google scholar
  • Köprülü, F. (1925). Eski Türklerde Dînî-Sihrî Bir An‘ane Yat veya Yağmur Taşı. Dâru’l-Fünûn Edebiyat Fakültesi Mecmuası 4(1), s. 1-11. google scholar
  • Kufacı, O. (2022). Divan Şiiri Metinlerinde Müferrih-i Yâkûtların Akisleri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (The Journal of Academic Social Science) 10 (135), s. 37-50. google scholar
  • Kurtulmuş, F. (2020). Tansuknâme-i İlhânî (Giriş-Metin-Notlar-Sözlük) (Doktora Tezi). Ardahan Üniversitesi, Kars. google scholar
  • Kutlar, F. S. (2001). Ahmed-i Bîcân’ın Manzum Cevâhir-Nâmesi. Millî Folklor (49), s. 81-86. google scholar
  • Kutlar, F. S. (2003). Değerli Taşlar-I: Fîrûze. Arayışlar, İnsan Bilimleri Araştırmaları 7(8), 57-70. google scholar
  • Kutlar, F. S. (2005). Klasik Dönem Metinlerinde Değerli Taşlar ve Risale i Cevâhir-nâme. Ankara: Öncü Kitap. google scholar
  • Küçüker, P. (1994). Yâdigâr-ı İbni Şerif (İnceleme- Metin- Dizin) (Doktora Tezi). Fırat Üniversitesi, Elazığ. google scholar
  • Küçüker, P. ve Yıldız, Y. (2022). Tercüme-i Müfredât-ı İbni Baytâr - Baytâr-nâme (Giriş-Metin-Dizin-Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Lavoiser, A. L. (1834). Mecmû’a-i ‘Ulûm-ı Riyâziyye (Başhoca İshak Efendi, Çev.). İstanbul: Matbaa-i Âmire. google scholar
  • Murad, S. (2019). Cevher-nâme-i Sultân Muradî (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin-Tıpkıbasım). İstanbul: DBY Yayınları. google scholar
  • Murad, S. (2023). Cevher-nâme (İnceleme-Sadeleştirilmiş Metin-Tıpkıbasım/Çeviriyazılı Metin-Dizin). İstanbul: DBY Yayınları. google scholar
  • Murad, S. (2024). Değerli Taşların Tıbbi Faydaları Hakkında Cevhernâmelerde Yer Alan Bilgiler. M. B. Aydın (Ed.), Nil Sarı Armağan Kitabı içinde (293-303). İstanbul: Hayat Vakfı Yayınları. google scholar
  • Murad, S. ve Ateş, B. (2018). Muhammed b. Garsü’d-dîn el-Halebî’nin Cevher-nâme’si. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2(3), s. 97-116. google scholar
  • Oğuz, F. S. Kutlar (2003). İki Türkçe Cevahir-nameye ve Cevherlerin Etkilerine Dair. Millî Folklor (58), s. 121-128. google scholar
  • Oğuz, F. S. Kutlar ve Murad, S. (2021). Yahyâ bin Muhammed Gaffârî’nin Cevher-nâmesi Yâkûtatü’l-Mehâzin fî Cevâhiri’l-Me’âdin’e, Nüshalarına ve Muhtevasına Dair. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (24), s. 456-474. google scholar
  • Okumuş, N. (2010). “Şâbân-ı Şifâî”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C: 17, s. 162), İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
  • Öğreten, A. (2000). Türk Kültüründe Yada Taşı ve XVIII. Yüzyıl Sonu Osmanlı-Rus Savaşlarında Kullanılması. Belleten 64(241), s. 863-900. google scholar
  • Örs, D. (2022). “Kâşânî, Abdullah b. Ali”, TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C: 25, s. 4-5), Ankara: TDV Yayınları. google scholar
  • Özcan, H. (2007). Kaysûnîzâde Nidâî Muhammed Çelebi El-Ankaravî’nin Menâfi’u’n-Nâs Adlı Eseri (Metin-Dil Özellikleri-Dizin) (57a-99b) (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya. google scholar
  • Özgeriş, M. M. (2016). Değerli Taşlar Yönünden Ahmet Paşa Divanı. Türkiyat Mecmuası 26(2), s. 307-324. google scholar
  • Pekyürek, H. E. (2007). Baki Dîvânı’nda Maddi Kültür (Yüksek Lisans Tezi). Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat. google scholar
  • Peters, E. F. (1968). Aristoteles Arabus (The Oriental Translations and Commentaries on the Aristotelian Corpus) Leiden, E. J. Brill. The Journal of English and Germanic Philology 21(2), s. 229-258. google scholar
  • Sakaoğlu, N. (1999). Dürr-i Meknûn (Saklı inciler), Ahmed Bîcan Yazıcıoğlu. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
  • Sarı, M. (1986). Hayretî Dîvânı’nda Maddî Kültür Unsurları (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara. google scholar
  • Sarı, N. (1998). “Hekimbaşı”. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C: 17, s. 162), İstanbul: TDV Yayınları, Sarıkaya, B. (2019). Tercüme-i Acâ’ibü’l-Mahlûkât. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. google scholar
  • Sayılı, A. (1951). Fârâbî’nin Simyanın Lüzumu Hakkındaki Risalesi. Belleten 15(57), s. 65-79. google scholar
  • Serin, S. (2020). Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık Müessesesi (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul. google scholar
  • Seyfi, A. R. (1925). Yağmur Taşı Hakkında. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 4(7), s. 77-84. google scholar
  • Sezen, G. (2021). Taşları Okumak: Devadan Ötesi, Bezoardan Yada Taşına M. Kaçar ve S. Murad (Ed.), Sakızlı İsa Efendi ve Nizâmü’l-Edviyesi Üzerine İncelemeler içinde (243-267). İstanbul: DBY Yayınları. google scholar
  • Sofuoğlu, S. (2017). Şâbân-ı Şifâî, Şifâ’iyye fi’t-Tıb (Giriş-İnceleme [Ses ve Şekil Bilgisi]-Metin- Dizin). (Yüksek Lisans Tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu. google scholar
  • Şahin, S. Yılmaz ve Özbaş F. (2015), Değerli ve Yarı Değerli Taşların Tanımlanması ve Mineralojik Özellikleri. Değerli ve Yarı Değerli Taşlar Çalıştayı içinde (39-51), İstanbul. google scholar
  • Şeşen, R. (1993). “Câhiz”, TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C: 7, s. 24-26), İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
  • Şirinov, A. (2012). “Tûsî, Nasirüddin”, TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C: 41, s. 437-442) İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
  • Tanrıverdi, M. ve İpekoğlu, A.Ü. (2002). Cevher Hazırlama. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Müh. Fak. Yayınları. google scholar
  • Tanyu, H. (1987). Türklerde Taşla İlgili İnançlar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
  • Tez, Z. (2010). Bilimde ve Sanayide Kimya Tarihi. İstanbul: Nobel Yayın Dağıtım. google scholar
  • Tez, Z. (2012). Madencilik, Metalürji ve Mineralojinin Çileli Tarihi. İstanbul: Doruk Yayımcılık. google scholar
  • Tez, Z. (2021). Camın Parıltılı Tarihi. İstanbul: Doruk Yayınları. google scholar
  • Tılfarlıoğlu, M. (2022). 18 ve 19. Yüzyıl Klasik Türk Edebiyatında Kadın ve Erkek Şairlerin Divanlarında google scholar
  • Değerli Taşların Kullanımı. Alaeddin Bobat ve ark. (Ed.), 3. Uluslararası Dicle Bilimsel Araştırmalar ve İnovasyon Kongresi I içinde (345-357), Diyarbakır: Iksad Publications. google scholar
  • Tok, E. (2010). Osman Nevres Dîvânı’nda Maddi Kültür (Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya. google scholar
  • Tokat, F. (2012). Hezâfen Hüseyin Efendi’nin “Tuhfetü’l-Erîbi’n-Nâfia li’r-Rûhâm ve’t-Tabîb”i (İnceleme-Metin-Dizin) (Doktora Tezi). Pamukkale Üniversitesi, Pamukkale. google scholar
  • Tokat, F. (2014). Taş ve Cevherlerin Türkçe Tıp Yazmalarında Tedavi Amacıyla Kullanılma Şekilleri. Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks 6(2), s.177-187. google scholar
  • Toprak, Y. (2017). Kanûnî Devri İhtişamının Divan Şiirine Yansıması (Hayâlî, Bâkî ve Taşlıcalı Yahyâ Divanlarında Değerli Taşlar). (Yüksek Lisans Tezi). Çağ Üniversitesi, Mersin. google scholar
  • Tümer, G. (1992). “Bîrûnî”, TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C: 6, s. 206-215), İstanbul: TDV Yayınları. google scholar
  • Türe, A. S. ve Yılmaz, M. (2000). Kuyumculuğun Doğuşu. İstanbul; GOLDAŞ Kültür Yayınları. google scholar
  • Uçar, İ. (2009). Hazâ Kitâb-ı Hulâsa-i Tıbb Cerrah Mes’ûd Giriş- İnceleme-Metin-Dizinler (Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya. google scholar
  • Uyanık, H. ve Morkoç, A. N. (2021). Tunç Çağı’nda Mezopotamya’da Lapis Lazulinin Temini, Kullanımı ve Önemi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (45), s. 160-181. google scholar
  • Yardımcı, M. (2008). Geleneksel Kültürümüzde Taş ve Zile’de Taşlarla İlgili İnanmalar, Uygulamalar ve Oyunlar. Tarih ve Kültürü ile Zile Sempozyumu içinde (1-16). Zile. google scholar
  • Yazar, S. (2011). Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul. google scholar
  • Yazar, S. ve Kaçar, M. (Ed.). (2022). Teoriden Pratiğe Türk Edebiyatında Diliçi Çeviri. İstanbul: Ketebe Yayınları. google scholar
  • Yeşilbağ, S. (2019). Muhibbî Dîvânında Değerli Taşlar. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (22), s. 689-712. google scholar
  • Yıldız, N. (2014). Cevher Hazırlama ve Zenginleştirme Kitabı (II cilt). Ankara: Ertem Basım Yayım. google scholar
  • Yılmaz, F. ve Çayır H. (2019). Doğumunun 1046. Yılında Birûni: Kıymetli Taşlar ve Metaller Araştırması. google scholar
  • F. Başar ve ark. (Ed.) 1. Uluslararası Prof. Dr. Fuat Sezgin İslâm Bilim Tarihi Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (481-492). İstanbul: Istanbul University Press. google scholar
  • Yılmaz, M. (2008). XVII. Yüzyıl Klasik Türk Şiiri’nde Değerli Taşlar (Yüksek Lisans Tezi). Niğde Üniversitesi, Niğde. google scholar
  • Yılmaz Şahin, S. (2019). Türkiye’nin Değerli ve Yarı Değerli Taşları. Sektör Maden (72), 26-32. google scholar
  • Zorlu, T. (2018). Tıbbın Organizasyonu ve Etik: Süleymaniye Tıp Medresesi ve Darüşşifası Örneği. Adıyaman Üniversitesi Bilim Kültür Dergisi 7(17), s. 79-123. google scholar
  • Zülfikâr, T. (1994). “Dîneverî, Nasr b. Ya’kûb”, TDV İslam Ansiklopedisi içinde (C: 9, s. 359, İstanbul: TDV Yayınları. google scholar

Citations

Copy and paste a formatted citation or use one of the options to export in your chosen format


EXPORT



APA

Murad, S. (2024). Exploring Cevher-nāme: Publications and Studies on Gemology in the First Century of the Republic of Türkiye. Journal of Turkish Language and Literature, 64(1), 53-95. https://doi.org/10.26650/TUDED2024-1428744


AMA

Murad S. Exploring Cevher-nāme: Publications and Studies on Gemology in the First Century of the Republic of Türkiye. Journal of Turkish Language and Literature. 2024;64(1):53-95. https://doi.org/10.26650/TUDED2024-1428744


ABNT

Murad, S. Exploring Cevher-nāme: Publications and Studies on Gemology in the First Century of the Republic of Türkiye. Journal of Turkish Language and Literature, [Publisher Location], v. 64, n. 1, p. 53-95, 2024.


Chicago: Author-Date Style

Murad, Sibel,. 2024. “Exploring Cevher-nāme: Publications and Studies on Gemology in the First Century of the Republic of Türkiye.” Journal of Turkish Language and Literature 64, no. 1: 53-95. https://doi.org/10.26650/TUDED2024-1428744


Chicago: Humanities Style

Murad, Sibel,. “Exploring Cevher-nāme: Publications and Studies on Gemology in the First Century of the Republic of Türkiye.” Journal of Turkish Language and Literature 64, no. 1 (Mar. 2025): 53-95. https://doi.org/10.26650/TUDED2024-1428744


Harvard: Australian Style

Murad, S 2024, 'Exploring Cevher-nāme: Publications and Studies on Gemology in the First Century of the Republic of Türkiye', Journal of Turkish Language and Literature, vol. 64, no. 1, pp. 53-95, viewed 10 Mar. 2025, https://doi.org/10.26650/TUDED2024-1428744


Harvard: Author-Date Style

Murad, S. (2024) ‘Exploring Cevher-nāme: Publications and Studies on Gemology in the First Century of the Republic of Türkiye’, Journal of Turkish Language and Literature, 64(1), pp. 53-95. https://doi.org/10.26650/TUDED2024-1428744 (10 Mar. 2025).


MLA

Murad, Sibel,. “Exploring Cevher-nāme: Publications and Studies on Gemology in the First Century of the Republic of Türkiye.” Journal of Turkish Language and Literature, vol. 64, no. 1, 2024, pp. 53-95. [Database Container], https://doi.org/10.26650/TUDED2024-1428744


Vancouver

Murad S. Exploring Cevher-nāme: Publications and Studies on Gemology in the First Century of the Republic of Türkiye. Journal of Turkish Language and Literature [Internet]. 10 Mar. 2025 [cited 10 Mar. 2025];64(1):53-95. Available from: https://doi.org/10.26650/TUDED2024-1428744 doi: 10.26650/TUDED2024-1428744


ISNAD

Murad, Sibel. “Exploring Cevher-nāme: Publications and Studies on Gemology in the First Century of the Republic of Türkiye”. Journal of Turkish Language and Literature 64/1 (Mar. 2025): 53-95. https://doi.org/10.26650/TUDED2024-1428744



TIMELINE


Submitted30.01.2024
Accepted15.03.2024
Published Online30.04.2024

LICENCE


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


SHARE




Istanbul University Press aims to contribute to the dissemination of ever growing scientific knowledge through publication of high quality scientific journals and books in accordance with the international publishing standards and ethics. Istanbul University Press follows an open access, non-commercial, scholarly publishing.