2. Uluslararası Prof. Dr. Fuat Sezgin İslâm Bilim Tarihi Sempozyumu Bildiriler Kitabı

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/PB/AA08.2023.002.010   IUP :10.26650/PB/AA08.2023.002.010    Tam Metin (PDF)

Osmanlı Astronomisinin Epistemik Değişimi Üzerine Bir Değerlendirme

Yavuz Unat

Osmanlı Türkiye’sine yeni ve modern astronominin girişine ilişkin olarak çeşitli makaleler yazılmıştır. Bu alanda yapılan çalışmalara göre modern astronomi ve özellikle Kopernik’in Güneş merkezli kuramı 1660’lardan itibaren Osmanlılar tarafından, Batı’dan yapılan zîc ve coğrafya eserlerinin çevirileri ile tanınmaya başlamıştır. Ancak anlaşıldığı kadarıyla bu alanda en önemli katkı 17. yüzyılda İbrahim Müteferrika tarafından yapılmıştır. Zira ondan önceki astronomi ve coğrafya eserlerinde yeni astronomiye ilişkin meselelerde Osmanlı astronom ve coğrafyacıları meseleyi tam olarak kavrayamamış ve özellikle Kopernik kuramı yanlısı bir tavır sergileyememişlerdir. Bu tavır ne yazık ki Müteferrika’dan sonra da devam etmiş ve Osmanlılar geleneksel astronomiden kopamamışlardır. Kopernik Sistemi’nin kabul edilişi 19. yüzyılın ortalarını bulmuş, yeni astronomi kavramlarına kuşkulu bakış açısı bu döneme kadar devam etmiştir. Konuyla ilgili olarak 2020 yılında TÜBİTAK tarafından 1003 projesi kapsamında iki yıllık bir proje başlatılmıştır. “Osmanlı Astronomisinin Değişim ve Dönüşümü (17-19. Yüzyıllar Arası)” başlıklı projemizde konuyla ilgili bazı yazmalar üzerinden yeni bir okuma önerilmektedir. Bu bildirimizde projemiz kapsamında incelediğimiz bazı yazmalardan hareketle Osmanlıda modern astronomiye geçiş bağlamında ulaştığımız ilk veriler sunulacak ve tartışılacaktır. Projemizin kapsamı 17-19. yüzyıllar arası olduğundan çalışma daha çok bu dönemle sınırlandırılmıştır.


Anahtar Kelimeler: Osmanlı astronomisi, astronomi tarihi, Kopernik, Güneş merkezli sistem, modern astronomi
DOI :10.26650/PB/AA08.2023.002.010   IUP :10.26650/PB/AA08.2023.002.010    Tam Metin (PDF)

An Assessment on the Epistemic Change of Ottoman Astronomy

Yavuz Unat

Various articles have been written on the introduction of new and modern astronomy to Ottoman Turkey. According to the studies carried out in this field, modern astronomy, and especially Copernicus’ heliocentric theory, was introduced by the Ottomans in the 1660s with the translations ofzīj and geography worksfrom the West. However, it appearsthat the most important contribution in thisfield was made by İbrahim Müteferrika in the 17th century. This is because in the previous astronomy and geography works, Ottoman astronomers and geographers could not fully grasp the issue and especially could not display a pro-Copernican theory regarding issues related to new astronomy. Unfortunately, this attitude continued after Müteferrika, with the Ottomans failing to break away from traditional astronomy. The acceptance of the Copernican System was in the middle of the 19th century, and the skeptical perspective on new astronomy concepts continued until this period. Regarding this subject, a two-year project was initiated by TUBITAK in 2020 within the scope of the 1003 project. In our project titled “The Change and Transformation of Ottoman Astronomy (17th-19th Centuries)”, a new reading is suggested through some writings on the subject. In this paper, we will present and discuss the first data we have reached in the context of the transition to modern astronomy in the Ottoman Empire, based on some of the manuscripts we examined within the scope of our project. Since the scope of our project is between the 17th and 19th centuries, the study is mostly limited to this period.


Anahtar Kelimeler: Ottoman astronomy, history of astronomy, Copernicus, Heliocentric system, modern astronomy

Referanslar

  • Osman b. Abdulmennân (1751). Tercüme-i Kitâb-ı Coğrafya. Esad Efendi 2041. google scholar
  • Bulut, G. (2021). Modern Astronominin Türkiye’ye Girişi Bağlamında Salih Zeki Bey ve ‘Muhtasar Kozmografya’ Adlı Eseri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kastamonu. google scholar
  • Demir, R. (2005-2007). Philosophia Ottomanica. 3 c. İstanbul: Lotus Yayınevi. google scholar
  • Demir, R. (2020). Osmanlı Epistemesini Anlamak. İstanbul: Muhayyel Yayıncılık. google scholar
  • Dımaşki, E. B. (1675-1685). Nusretü’l-İslâm ve’s-sürûr fî Tahrîri Atlas Mayor. Atıf Efendi 1686. google scholar
  • Güneş, O. (2021). On Dokuzuncu Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlılarda Medrese Çevrelerinde Modern Astronomi. Nazariyat, 7(1), 175-209. google scholar
  • Hoca Tahsin Efendi (2010). Astronominin Esasları (Y. Unat, Çev.), (Y. Unat, Ed.) Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji içinde (C. II, s. 533-583). Ankara: Nobel Yayıncılık. google scholar
  • Hoca İshak Efendi (1834). Mecmûa-i Ulûm-i Riyaziye. C. IV. Mısır: Bulak Matbaası. google scholar
  • Hüseyin Rıfkı Tamanî (1869). El-Medhal fi’l-Coğrafya. (İshak Efendi, Düz.) İstanbul: Matbaa-i Amire. google scholar
  • İhsanoğlu, E. (1996). Büyük Cihad’dan Frenk Fodulluğuna. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
  • İhsanoğlu, E. (2017). Osmanlı Bilim Mirası. C. I. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. google scholar
  • İhsanoğlu, E. (2019). Medreseler Neydi, Ne Değildi? İstanbul: Kronik Kitap. google scholar
  • İhsanoğlu, E., Şeşen, R., Bekar, M. S., Gündüz, G., & Furat, A. H. (2000). Osmanlı Coğrafya Literatürü Tarihi (OCLT). İstanbul: IRCICA. google scholar
  • İhsanoğlu, E., Şeşen, R., İzgi, C., Akpınar, C., & Fazlıoğlu, İ. (1997). Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi (OALT). (İstanbul): IRCICA. google scholar
  • İzgi, C. (2019). Osmanlı Medreselerinde İlim. İstanbul: Küre Yayınları. google scholar
  • Kalaycıoğulları, İ. (2020). İbrahim Müteferrika ve Yeni Bilim’in Türkiye’ye Girişi. İstanbul: Muhayyel Yayıncılık. google scholar
  • Kalaycıoğulları, İ., Unat, Y. (2010). Kopernik Kuramı’nın Türkiye’deki Yansımaları. Y. Unat, (Ed.), Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji içinde (s. 489-508). Ankara: Nobel Yayıncılık google scholar
  • Sayılı, A. (1988). The Observatory in Islam (2 b.). Ankara: TTK. google scholar
  • Seyit Ali Paşa (1239/1843). Mir’ât el-‘Âlem. İstanbul. google scholar
  • Seyit Ali Paşa (2001). Miratü’l-Alem (Evrenin Aynası): Ali Kuşçu’nun Fethiyye Adlı Eserinin Çevirisi. (Y. Unat, Çev.) Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. google scholar
  • Togan, Z. V. (1981). Umumî Türk Tarihine Giriş (3 b.). İstanbul: Enderun Kitabevi. google scholar
  • Unat, Yavuz. (2007). Hoca İshak Efendi’den Hoca Tahsin’e Çağdaş Astronominin Türkiye’ye Girişi. H. Gülseçen, F. Limboz, A. F. Teker (Ed.), XV. Ulusal Astronomi Kongresi ve IV. Ulusal Öğrenci Astronomi Kongresi, Bildiri Kitabı, C. II, s. 871- 886. İstanbul. google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.