9. Milletlerarası Türkoloji̇ Kongresi̇ Bildiriler Kitabı

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/PB/AA10AA14.2023.001.053   IUP :10.26650/PB/AA10AA14.2023.001.053    Tam Metin (PDF)

Plant Names from Old Turkic to Kazakh I

Emin Oba

Words have been formed as a result of the cultural accumulation of that language from the past. This cultural accumulation of vocabulary occurnot just with the past accumulationswithin that language but also fromwords that have been taken from other languages. Kazakh is a modern Turkic dialect very rich in terms of vocabulary and is used in the Kipchak group. The general vocabulary of Kazakh is composed of Turkish root words and their derived forms. In addition to these Turkish words, Kazakh also has words borrowed from other languages such as Arabic, Persian, and Mongolian.This study presents the plant names found in Kazakh vocabulary. Most of these plant names are of Turkish origin, while others are borrowed from other languages. Information about the origins of these presented plant names is given below. While presenting these plant names, the article scanned the vocabulary so as to cover all the historical periods of Turkish starting with Old Turkic to identify the words involving plant names in the vocabulary. The article emphasizes how these words identified regarding plant names have been reflectedinto the vocabulary of today’s Kazakh. While presenting the words, the article provides detailsabout which source, which historical period, and in what sense the words are used. However, examples from other contemporary dialects have also been given while naming certain plantsin order to reinforce the word. This study provides plant names for the letters A-K.


Anahtar Kelimeler: Old Turkic, Kazakh, Plant names, Vocabulary
DOI :10.26650/PB/AA10AA14.2023.001.053   IUP :10.26650/PB/AA10AA14.2023.001.053    Tam Metin (PDF)

Eski Türkçeden Kazakçaya Bitki Adları I

Emin Oba

Bir dilin söz varlığını oluşturan sözcük hazinesi, o dilin geçmişten getirdiği kültürel birikiminin sonucunda oluşmuştur. Bu kültürel birikim veya sözcük hazinesi, o dilin sadece geçmişten getirdiği birikimle meydana gelmemektedir. Başka dillerden de alınan sözcükler, bu sözcük hazinesinde yer almaktadır. Söz varlığı açısından oldukça zengin bir çağdaş Türk lehçesi olan Kazakça, Kuzey batı (Kıpçak) grubu içerisinde yer almaktadır. Kazakçanın söz varlığının genelini Türkçe kökenli sözcükler ve bu sözcüklerin türemiş şekilleri oluşturmaktadır. Bununla birlikte, Kazakçada Türkçe sözcüklerin dışında başka dillerden alıntılanmış sözcüklere de (Arapça, Farsça, Moğolca vb.) rastlanılmaktadır. Bu çalışmada Kazakçanın söz varlığında yer alan bitki adları verilmiştir. Bu bitki adlarının geneli Türkçe kökenlidir ancak bazı bitki adları başka dillerden alıntılanmıştır. Alıntılanmış olan bu bitki adlarının kökenleri hakkında aşağıda bilgi verilmiştir. Bu bitki adları verilirken, Eski Türkçeden itibaren Türkçenin tarihî dönemlerinin tümünü kapsayacak şekilde sözcük hazineleri taranmış ve bu sözcük hazinelerindeki bitki adlarını içeren sözcükler tespit edilmiştir. Bu bitki adları ile ilgili tespit edilen sözcüklerin bugünkü Kazakçanın söz varlığına yansıması üzerine durulmuştur. Sözcükler verilirken hangi kaynakta, hangi tarihî dönemde ve hangi anlamda geçtiği ayrıntılı bir şekilde verilmiştir. Bununla birlikte, bazı bitki adları verilirken sözcüğü pekiştirmek amacıyla diğer çağdaş lehçelerden de örnekler verilmiştir. Çalışmada “a” harfinden “k” harfine kadar geçen bitki adları verilmiştir.


Anahtar Kelimeler: Eski Türkçe, Kazakça, Bitki adları, Söz varlığı

Referanslar

  • Ağar, M. E. (1986). Baytaratü’l-Vâzıh (inceleme-metin-indeks).(Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
  • Arat,R. R. (1979). Kutadgu Bilig III (indeks).K. Eraslan, O. F. Sertkaya, N. Yüce (Haz.). İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. google scholar
  • Atalay, B. (1970). Abuşka Lûgati veya Çağatay sözlüğü. Ankara: Ayyıldız Yayınları. google scholar
  • Atalay, B. (2013). Divanü Lugat-it Türk tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
  • Ata, A. (1997). Ḳıṣaṣü’l-Enbiyā II (dizin).Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
  • Ata, A. (1998). Nehcü’l-Feradis (dizin).Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
  • Battal, A. (1988). İbni-Mühennâ Lugati.Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
  • Baytop, T. (2015). Türkçe bitki adları sözlüğü.Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
  • Bang, W. ve Gabain, A.v. (1929). Türkische Turfan-texte I. Berlin. google scholar
  • Bang, W. veGabain, A.v. (1931). Türkische Turfan-texte V. Berlin. google scholar
  • Bayniyazov, A. ve Bayniyazova, J. (2007). Türikşe-Kazakşa sözdik. Almatı. google scholar
  • Caferoğlu, A. (1931). Abû Hayyân Kitâb al-İdrâk li-lisân al-Atrâk. İstanbul: Evkaf Matbaası. google scholar
  • Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford: Clarendon Press. google scholar
  • Durgut, H. (1995). Şeyh Süleyman Efendi-yi Buhāri, Lugat-i Çağatay ve Türki-yi Osmani (Cild-i Evvel). (Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne. google scholar
  • Gabain, A.v. (1954). Türkische Turfan-texte VIII, texte in Brāhmıschrift. Berlin. google scholar
  • Grønbech, K. (1942). Komanisches wörterbuch. Türkischer wortindex zu Codex Cumanicus. Kopenhagen. google scholar
  • Hacıeminoğlu, N. (2000). Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve dil hususiyetleri.Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
  • Iskakov, A. (1966). Kazak tiliniŋ kıskaşa etimologiyalık sözdigi. Almatı: Kazak SSR Ġılım. google scholar
  • Iskakov, A. (1974-1976).Kazak tiliniŋ tüsindirme sözdigi. C.2.Almatı: Kazak SSR Ġılım. google scholar
  • Iskakov, A. (1978-1986). Kazak tiliniŋ tüsindirme sözdigi. C.10. Almatı: Kazak SSR Ġılım. google scholar
  • Iskakov, A. (2011). Kazak ëdebi tiliniŋ sözdigi. C.15. Almatı. google scholar
  • İzbudak,V. (1936).El - İdrak haşiyesi. Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
  • Kaliyev, G., Hakısbekov, O.,Sarıbayev, Ş., Uderbayev, A. (2005). Kazak tiliniŋ aymaktık sözdigi. Almatı: Arıs. google scholar
  • Karaağaç, G. (1997). Mevlânâ Lutfȋ Dȋvanı.Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
  • Karamanlıoğlu, A. F. (1989). Gülistan tercümesi (Kitâb Gülistan bi’t Türkȋ).Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
  • Karasoy, Y. (1998). Şȋbân Han Dȋvânı (inceleme-metin-dizin-tıpkıbasım).Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
  • Koç, K., Bayniyazov,A., Başkapan, V. (2003). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları. google scholar
  • Le Coq, A. v. (1922). Türkische Manichaica aus Chostscho III. Nebst einem-christlichen Bruchstück aus Bulayıq. Berlin: APAW. google scholar
  • Müller, F. W. K. (1920). Uigurica III. Berlin: APAW. google scholar
  • Nadelyayev. V. M., Nasilov,D. M., Tenişev,E. R., Şçerbak,A. M.(1969). Drevnetyurskskiy slovar’. Leningrad. google scholar
  • Oba, E. (2014). Kazak Türkçesindeki Arapça ve Farsça kelimelerin fonetik değişimleri. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic,9/6, 797-806. google scholar
  • Oba, E. (2020). Kazakçanın tarihî Türk lehçelerine göre söz varlığı. IQ Kültür-Sanat. google scholar
  • Oba, E. (2021). Ḳazaḳ tiliniŋ tariḫi Türki tilderi turġısınan sözdik Ḳorı (tüsindirme sözdik). Almatı: Al-Farabi Üniversitesi Basımevi. google scholar
  • Ölmez, Z. (1993). Mahbûbu’l-Kulûb (inceleme-metin-sözlük).(Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
  • Rachmati, G. R. (1930). Zur Heilkunde der Uiguren I.Berlin: APAW. google scholar
  • Rachmati, G. R. (1932). Zur Heilkunde der Uiguren II.Berlin: APAW. google scholar
  • Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura. google scholar
  • Sevortyan, Y. V. (1974-2003). Etimologiçeskiy slovar Tyurkskih yazıkov.Moskva. google scholar
  • Steingass, F. J. (1892). Comprehensive Persian-English dictionary, including the Arabic words and phrases to be met with in Persian literature. London. google scholar
  • Tekin, T. (2017). Orhon yazıtları. Ankara: BilgeSu Yayıncılık. google scholar
  • Toparlı, R., Çögenli,M. S., Yanık,N. H. (1999). El-Kavânȋnü’l-Külliye Li-Zabti’l-Lügati’t-Türkiyye.Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
  • Toparlı. Recep, M. Sadi Çögenli, Nevzat H. Yanık. (2000). Kitâb-ı Mecmu-ı Tercümân-ı Türkȋ ve Acemȋ ve Mugalȋ.Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
  • Toparlı, R. ve Argunşah,M. (2014).İslâm Mu’ȋnü’l-Mürȋd.Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
  • Toparlı, R., Vural,H., Karaatlı,R. (2014). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
  • Türk Dil Kurumu. (1945).Ettuhfet-üz-zekiyye fil-lugat!it-Türkiyye.(B. Atalay, Çev.). Ankara: TDK. google scholar
  • Ünlü, S. (2012). Harezm-Altınordu Türkçesi sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi. google scholar
  • Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü.Konya: Eğitim Yayınevi. google scholar
  • Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen, Altuigurisch-Deutsch-Türkisch (Eski Uygurcanın el sözlüğü, Eski Uygurca-Almanca-Türkçe). Göttingen: Universitetsverlag Göttingen. google scholar
  • Yüce, N. (1993). Mukaddimetü’l-Edeb, Ḫvārizm Türkçesi ile tercümeli Şuşter Nüshası (giriş- dil özelliklerimetin- indeks).Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.