Cumhuri̇yet’i̇n 100. Yılında Bilgi ve Belge Yönetimi Teknolojisinde Güncel Yaklaşımlar
Evkâf-ı Ümem Târihi’ne Göre Fetih’ten Cumhuriyet’e İstanbul Vakıf Kütüphaneleri
Rıfat GünalanVakıf anlayışının İslamiyet’le birlikte oluşması ve sosyal gelişimin en önemli unsurlarının başında gelmesi, vakıf konusunun değişik yönleriyle değerlendirilmeye tabi tutulmasına vesile olmuştur. İslamiyet’in başlangıcından günümüze İslam ve Osmanlı vakıf eserleri ile vakıf bânîleri üzerine birçok yazma ve matbu eser telif edilmiştir. Telif edilen bu eserlerde vakıfların gerek hukuki durumları, gerekse kurulduğu bölgeler, şehirler, kasabalar ile vakıf bânîleri ele alınmıştır. Ayrıca vakıf binalarının bütçeleri, gelir ve giderleri ile vakfiyelerde görev alan yöneticisinden hizmetlilere kadar detaylı çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalardan biri de İslamiyet dönemi öncesinden başlayıp Cumhuriyetˈin ilanına kadar sürede kurulmuş olan Türk-İslam Vakıf eserlerini de içeren Evkâf-ı Ümem Târihi adlı eser olup, eser 20. yüzyılın ortalarına doğru telif edilmiştir. Bu eser sadece dönemin vakıf eserlerinin inşası, tamiri, tarihi, tescili vb. konularda bilgi vermemekte ayrıca dönemin siyasi, idari, askeri, mali ve kültürel hayatına dair de önemli bilgiler içermektedir. Bunlara ek olarak bazı önemli vakıf eserlerini inşa eden veya vakfeden kişilerin biyografilerini detaylı bir şekilde vermesi eserin önemini bir kat daha artırmaktadır. Üstelik 8 ciltlik eserin daha önceki vakıf tarihi çalışmalarında kullanılmamış olmaması, eser oluşturulurken kullanılan birinci el kaynaklar özellikle vakıflar arşivindeki kayıtlar, eserdeki bilgilerin güvenilirliğini tam anlamıyla sağladığını göstermesi açısından önemlidir.
Bu çalışmada Evkâf-ı Ümem Tarihi adlı eser temel alınarak İstanbul sınırları içerisinde inşa edilen vakıf kütüphanelerinin; bânîleri, bulundukları semtler, kütüphanelerin inşa ve tamir tarihleri, varsa mimarları, vakfiye tarihleri ve kütüphanelerde bulunan kitap sayıları Evkâf-ı Ümem Târihi’ne göre tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca yapım tarihi ve bânîsi bilinmeyen kütüphanelerin en azından isim ve semt olarak belirlenmesi ile tarihi süreç içerisinde geçirdikleri değişimler de incelenmiştir. İstanbul’un çeşitli semtlerinde inşa ve vakfedilen kütüphanelerin özellikle hangi yüzyılda ve hangi semtlerde yoğunlaştığı, cami, medrese veya türbe yanlarında mı yoksa halkın da yararlanabileceği müstakil binalarda hizmet verildiği de değerlendirilmiştir. İstanbul’da inşa edilen vakıf kütüphanelerinin eğitim ve öğretime yaptığı katkılar dışında toplumun gelişmesine yaptığı katkıları da ölçmemize de imkan vereceği düşünülmektedir.
İstanbul Foundation Libraries from Conquest to the Republic According to the History of Evkâf-ı Ümem
Rıfat GünalanThe formation of the understanding of foundation with Islam is one of the most important elements of social development, it is seen that it is conducive to the evaluation of the subject of foundation from different aspects. From the beginning of Islam to the present, many manuscripts and printed works on Islamic and Ottoman foundation work and foundation patrons have been copyrighted. In these written works, the legal status of the foundations, the regions where they were established, the cities, towns, and the founders of the foundations are discussed. In addition, detailed studies have been carried out on the budgets, income, and expenses of the foundation buildings, and from the manager of the foundations to the servants. One of these works is Evkâf-ı Ümem Tarihi, which includes the Turkish-Islamic Foundation works, which started from the pre-Islamic period and was established until the proclamation of the Republic and was copyrighted towards the middle of the 20th century.
In this study, the foundation libraries built within the borders of Istanbul; It has been tried to determine the founders, the districts they are in, the construction and repair dates of the libraries, the architects, if any, the dates of the endowment, and the number of books in the libraries according to the History of Evkâf-ı Ümem. In addition, the changes that the libraries have undergone in the historical process, from their establishment to the present It has also been evaluated that the libraries built and donated in various districts of Istanbul were concentrated in which century and in which districts, whether they were next to mosques, madrasahs, or tombs, or in detached buildings that the public could also benefit from. It is thought that besides the contributions of the foundation libraries built in Istanbul to education and training, it will also allow us to measure their contributions to the development of society., are also examined, at least by determining the name and district of the libraries whose construction date and owner are unknown.
