Cumhuri̇yet’i̇n 100. Yılında Bilgi ve Belge Yönetimi Teknolojisinde Güncel Yaklaşımlar
Fikri Mülkiyet Hukukunda Kamuya Ödünç Verme Hakkı
Dilek CengizBilgi çağında kütüphaneler, kâr amacı gütmeksizin toplumun her türlü bilgi ve belgeye ulaşmasını sağlayarak kamu hizmeti sunmak suretiyle ülkelerin kültürel kalkınmasında önemli işleve sahip kuruluşlardır. Ancak kütüphaneler bu önemli işlevi yerine getirirken, sundukları hizmetler bakımından fikri mülkiyet hukukundan kaynaklanan sınırlamalara tabidirler. Çünkü kütüphanelerin bünyesinde bulunan bilgi ve belgelerin üzerinde kişilerin fikri mülkiyet hakları vardır. Kütüphaneler fikri mülkiyet hukukunun hükmettiği sınırlara uymak kaydıyla hizmet sunabilirler. Nitekim 20. yüzyılın başlarından itibaren teknolojik gelişmeler kapsamında elektronik kaynakların ve elektronik iletim imkanlarının ortaya çıkışıyla, kütüphanecilik hizmetleri de gelişmiştir. Böylece hem eserlerin kamuya ödünç verilmesi imkanları artmış hem de ödünç verme süreci hızlanmıştır. Eserlerin yoğun olarak kamuya ödünç verilmesinin, satış potansiyelinde düşüşlere sebep olmuş; bu bağlamda eser sahipleri ile diğer hak sahipleri bu düşüşle orantılı mali kayba uğramışlardır. İşte bu kayıpların telafisi amacıyla eserlerin kütüphaneler tarafından kamuya ödünç verilmesi veya elektronik yüklü eserlerin ücretsiz erişime açılması karşılığında eser sahipleri ile diğer hak sahiplerine çeşitli şekillerde ve miktarlarda ödeme yapılması imkanını sunan bir fikri mülkiyet hakkı olan ve eser sahibinin mali hakları kapsamında yer alan ‘Kamuya Ödünç Verme (Public Lending Right-PLR)’ hakkı adı verilen fikri mülkiyet hakkı ortaya çıkmış ve giderek önem kazanmıştır. Bu makalede ‘kamuya ödünç verme hakkı’ genel olarak fikri mülkiyet hukukunda ortaya çıkışı, gelişme süreci, tâbi olduğu ilkeler bakımından; özellikle de; Türk fikri mülkiyet hukukunda, bu hakkı, ilk olarak düzenleyen 5846 S FSEK m23 düzenlemesi ile bu düzenlemenin mehazı olması itibarıyla Avrupa Birliği fikri mülkiyet hukukundaki mehaz düzenlemeler de dikkate alınarak ayrıntılı olarak incelenmiş ve açıklanmıştır.
Public Lending Right (PLR) in The Intellectual Property Law
Dilek CengizThe libraries in the information society at our age have an important function in the cultural development of countries through the offering of public services by ensuring the society to reach all sorts of information and documents without any profit motive. However, while the libraries fulfil this important function, they are subject to limitations arising from the intellectual property law in respect of the services, offered by them. This is because the individuals hold intellectual property rights over such information and documents taking place within the structure of the libraries. It is possible for the libraries to offer services, provided to conform to the limits, determined and applied by the intellectual property law. As a matter of fact, the librarianship services have developed through the occurrence of electronic sources as well as electronic communication opportunities within the scope of technological developments from the beginning of the 20th century onward. Thus, the opportunities to lend the literary outputs to the public have shown on increase on the one hand and the process of lending has sped up, however, on the other. The lending of the literary outputs to the public in an intensive way has caused a fall in the sales potential, and in this context, the owners of the literary outputs and other right holders have incurred financial losses proportionally with the said fall. As a consequence, in order to indemnify such losses , an intellectual property right, titled as the ‘’Public Lending Right-PLR’’, that has been an intellectual property right and taken place within the scope of the financial rights of the author offering the opportunity to make payment in various forms and amounts to the authors and other right-holders has arisen in return to the lending of the literary outputs by the libraries to the public or opening of the electronically-loaded literary outputs into access on free of charge basis, and the foregoing has gained importance gradually. The ‘’Public Lending Right’’ at this article has been examined and clarified in detail in consideration of the source arrangements since it was the referral of the said regulation at the intellectual property law of the European Union in respect of its occurrence, development process and principles to be subject thereto, and especially, the regulation of Article 23 of Law no. 5846 on Intellectual and Artistic Works regulating it for the first time in the Turkish intellectual property law.
