Cumhuri̇yet’i̇n 100. Yılında Bilgi ve Belge Yönetimi Teknolojisinde Güncel Yaklaşımlar

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/B/SS53.2024.015.03   IUP :10.26650/B/SS53.2024.015.03    Tam Metin (PDF)

Türkiye Cumhuriyeti ve Kütüphane Kurumu: Aydınlanma Kavramı Bağlamında Bir Değerlendirme

Bülent Yılmaz

Bu çalışmanın amacı, 1923 yılında Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliğinde kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin Aydınlanma felsefesine dayalı inşa sürecinde kütüphanelerin işlevlerini kuramsal olarak ortaya koymaktır. Bir bilgi kurumu olarak kütüphane, Cumhuriyet’in Aydınlanmacı anlayışını hayata geçirmede ve Aydınlanma düşüncesine dayalı yapılanmasında özellikle eğitim ve kültür alanlarının parçası olarak işlevsel roller yüklenmiştir. Çalışma kapsamına, Türkiye Cumhuriyeti için Aydınlanma Dönemi niteliğindeki 1923-1950 yılları arası dönemde kurulan ve/veya geliştirilen Türk Ocağı Kütüphaneleri, Halkevi Kütüphaneleri, Köy Enstitüsü Kütüphaneleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi, Milli Kütüphane ile Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi ve Türk Dil Kurumu Kütüphanesi alınmıştır. Betimleme yöntemi ile gerçekleştirilen araştırma literatüre dayalı kuramsal bir çalışmadır.

Çalışmada elde edilen sonuçlara göre, Türk Ocağı Kütüphaneleri ulus/vatandaşlık bilinci ve kimliği geliştirme, Aydınlanma değerlerini topluma anlatma ve halkın bilgi ile yaşamasına sunduğu bilgi kaynakları ve kültür-sanat etkinlikleri ile katkıda bulunmuştur. Çağdaş halk kütüphanesi nitelikleriyle Halkevi Kütüphaneleri, Aydınlanmacı yapılanmaya eğitim, kültür, sanat, okuryazarlık, okuma kültürü, bilgilendirme, halkçılık, cumhuriyet bilinci gibi kavram ve ilkeler temelinde katkılar sağlamıştır. Köy Enstitüsü Kütüphaneleri Cumhuriyet’in kırsal kesiminde yaşayan köylülere yönelik Aydınlanma hareketine özellikle okuma alışkanlığı temelinde katkıda bulunan eğitim ve kültür kurumlarıdır. TBMM Kütüphanesi, parçası olduğu TBMM’nin ulus-devlet inşasındaki rolünü gerçekleştirmesinde bilimsel araştırma süreçlerine destek veren bir araştırma kütüphanesi niteliği ile bilgi altyapısı sunma işlevi üstlenmiştir. Milli Kütüphane, Cumhuriyet’in Aydınlanmacı ulus-devlet inşası sürecinin temel kavramları olan ulus kimliği ve bilinci oluşturma çabasını, ulusal araştırma kütüphanesi olması düşüncesini, ulusal bellek anlayışını, ulusal bibliyografik denetim yaklaşımını ve bilgiyi toplumsallaştırma ilkesini hayata geçiren bir kurum olmuştur. Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi ile Türk Dil Kurumu Kütüphanesi Cumhuriyet’in Aydınlanma kavramları temelindeki geliştirilme sürecinde tarih ve dil alanlarının bilimsel bilgi altyapısını sağlama işlevi yüklenmiştir.


Anahtar Kelimeler: Aydınlanma, Türkiye Cumhuriyeti, Kütüphaneler
DOI :10.26650/B/SS53.2024.015.03   IUP :10.26650/B/SS53.2024.015.03    Tam Metin (PDF)

The Republic of Turkey and the Library Institution: An Assessment in the Context of the Enlightenment Concept

Bülent Yılmaz

This study aims to theoretically reveal the functions of libraries in the construction process based on the Enlightenment philosophy of the Republic of Turkey, founded in 1923 under the leadership of Mustafa Kemal Atatürk. the library as an information institution has assumed functional roles in the implementation of the Enlightenment understanding of the Republic and in its structuring based on Enlightenment thought, especially as part of the fields of education and culture. The Turkish Hearth Libraries, Community Centre Libraries, Village Institute Libraries, Turkish Grand National Assembly Library, National Library, Turkish Historical Society Library and Turkish Language Institution Library, which were established and/or developed in the period between 1923- 1950, which is the Enlightenment Period for the Republic of Turkey, were included within the scope of the study.

According to the results obtained in the study, Turkish Hearth Libraries, Community Centre Libraries, Village Institute Libraries, Turkish Grand National Assembly Library, National Library, Turkish Historical Society Library and Turkish Language Institution Library are the main libraries created/developed by the Republic based on Enlightenment approach and principles. In this context, the Turkish Hearth Libraries have contributed to the development of nation/citizenship awareness and identity, to explain the values of the Enlightenment to the society and to the people’s living with information resources and culture-art activities. Community Centre Libraries contributed to the Enlightenment structuring based on concepts and principles such as education, culture, art, literacy, reading culture, information, populism, and republican consciousness with their contemporary public library qualities. Village Institute Libraries are educational and cultural institutions that contribute to the Enlightenment movement for villagers living in rural areas of the Republic, especially based on reading habits. The Turkish Parliamentary Library has undertaken the function of providing information infrastructure as a research library that supports scientific research processes in the realization of the role of the Turkish Grand National Assembly, of which it is a part, in the nation-state building. The National Library has been an institution that has implemented the Republic’s effort to create national identity and consciousness, which are the basic concepts of the Enlightenment nation-state building process, the idea of being a national research library, the understanding of national memory, the national bibliographic control approach, and the principle of socializing information. Turkish Historical Society Library and Turkish Language Institution Library have been assigned functions to provide the scientific knowledge infrastructure of the fields of history and language in the efforts to create the Republic.


Anahtar Kelimeler: Enlightenment, Republic Of Turkey, Libraries

Referanslar

  • 60. Yılında Milli Kütüphane. (2006). Ankara: Milli Kütüphane. google scholar
  • Akbulut, M. (1984). “Milli kütüphaneler”. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni 33 (1), 1-10. google scholar
  • Akyüz, K. (1986). “Türk Ocakları”, Belleten, 50 (196), 201-228. google scholar
  • Alpay, M. (1976). Harf Devriminin kütüphanelere yansıması. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. Alpay, M. (1981). Yazının işlevi ve harf devrimi. Dilbilim, (6), 31-38. google scholar
  • Altınışık, A. H. (2011). Atatürk-İnönü dönemi kültür politikaları temelinde Türk Tarih ve Türk Dil Kurumu. (Yüksek Lisans Tezi) Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırşehir. google scholar
  • Anameriç, H. (2008) “Belgelerle Atatürk ve kütüphaneler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 24 (71), 487514. google scholar
  • Anameriç, H. (2008a). Türkiye’de çağdaşlaşma sürecinde bilginin toplumsallaşması ve bilgi merkezleri. (Doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara. google scholar
  • Anameriç, H. (2009). “Türkiye’de Cumhuriyetin ilanından çok partili döneme kadar olan dönemde siyasi yapı ve kütüphaneler”, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildiriler: Müzeler, Arşivler, Kütüphaneler, Yayınevleri, Telif Hakları ICANAS38 10-15 Eylül 2007. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara. google scholar
  • Ankara Halkevi Kütüphane ve Neşriyat Şubesi Hususi Talimatnamesi. (1933). Ankara: Hakimiyeti Milliye Matbaası. google scholar
  • Atatürk’ün fikir ve düşünceleri. (1984). Haz. Utkan Kocatürk. Ankara: Turhan Kitabevi. google scholar
  • Avcı, M. (2017). Atatürk dönemi kütüphanecilik faaliyetleri (1923-1938). (doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara. google scholar
  • Aykaç M. ve Aykaç, N. (2021). Hayat boyu öğrenme bağlamında Türkiye’nin modernleşmesinde Halkevleri ve Halkodaları (1932-1951). Trakya Eğitim Dergisi, 11(1), 532-549. google scholar
  • Aysal, N. (2005). “Anadolu’da Aydınlanma hareketinin doğuşu: Köy Enstitüleri”, Atatürk Yolu Dergisi, (35-36), Mayıs-Kasım, 267-282. google scholar
  • Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanunu. (1934). https://teftis.ktb.gov.tr/yazdir?7B1891D3714EE6AA33CE-C726F1A0B222 google scholar
  • Başaran, M. (1995). Köy enstitülerinde kitap ve kitaplık. (Yay. haz. H. S. Keseroğlu). Köy Enstitülerinde Kitap, Kitaplık ve Okuma içinde (ss. 31-37). İstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi Yayınları. google scholar
  • Baysal, J. (1973). Cumhuriyetin 50. yılına armağan: Cumhuriyet Döneminde Türk kütüphaneciliğinin gelişmesi. İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi. google scholar
  • Belediye Kanunu. (1930). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1471.pdf google scholar
  • Bıdak, A. R. (2011). Aydınlanma - Kemalizm - Modern Cumhuriyet. Atılım Üniversitesi, Ankara. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) google scholar
  • Cevizci, A. (2002). Aydınlanma Felsefesi tarihi. Bursa: Ezgi Kitabevi google scholar
  • Cumhuriyetin 75 Yılı: 1923-1953. (1999). Cilt: 1, İstanbul: Yapı ve Kredi Yay. google scholar
  • Çiğdem, A. (2001). Aydınlanma düşüncesi. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
  • Çeçen, A. (2000). Atatürk’ün kültür kurumu Halkevleri. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları. google scholar
  • Çoker, F. (1983). Türk Tarih Kurumu kuruluş amacı ve çalışmaları. Ankara: TTK. google scholar
  • Çüçen, A.K. (2005), “Batı Aydınlanmasının düşünsel kökenleri ve eleştirisi”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Atatürk’ün Doğumunun 125. Yılı ve Cumhuriyetimizin 83. Yılı Özel Sayısı, 25-34 https:// dergipark.org.tr/en/download/article-file/217373 google scholar
  • Ege, M. (1979). Türkiye Büyük Millet Meclisi Kitaplık Müdürlüğü tarihçesi: Özet. Ankara. google scholar
  • Erkılıç, T. A. (2013). Eğitim felsefesi açısından Köy Enstitüleri. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (5), 1-19. https://dergipark.org.tr/tr/pub/diclesosbed/issue/61616/920127 google scholar
  • Erkoyuncu, Ü. (2020). Atatürk döneminde eğitim alanında yapılan yenilikler ve kütüphanelerin gelişimi (19231938). (Yüksek lisans tezi) Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bingöl. google scholar
  • Erol, M. (2000). Halkevi Kütüphaneleri. Türk Kütüphaneciliği, 14 (4), 472-479. Erişim adresi: http://www.tk.org. tr/index.php/TK/article/view/699/696 google scholar
  • Ervin, M. (2006). Türk fotoğraf sanatının gelişim süreci içerisinde Halkevleri ve Köy Enstitülerinin rolü. (Doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. http://acikerisim.deu.edu.tr:8080/xmlui/handle/20.500.12397/9835 google scholar
  • Geçmişten geleceğe köprü Milli Kütüphane. (2011). Ankara: Milli Kütüphane. google scholar
  • Gümüşlü, B. (2008), “Aydınlanma ve Türkiye Cumhuriyeti”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, Sayı 8, Bahar, 123-144. https://turkiyat.hacettepe.edu.tr/dergi/8Sayi.pdf google scholar
  • Günay, M. (2022) Olayların ardındaki gerçek: Cumhuriyet’in 100. yılı ve Aydınlanma. Cunhuriyet, 16.5.2022 google scholar
  • Hilâfetin İlgasına ve Hanedanı Osmaninin Türkiye Cumhuriyeti Memaliki Haricine Çıkarılmasına Dair Kanun. (1924). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.431.pdf google scholar
  • Irmak, S. (1992). Atatürkçü Düşünce Komisyonu. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. google scholar
  • Kant, Immanuel (1784), “Aydınlanma nedir?”, (Çev. N. Bozkurt-2015). https://www.istabip.org.tr/site_ice-rik/2017/haberler/kasim/aydinlanma_nedir_kant.pdf google scholar
  • Karaer, İ. (1990). Türk Ocağı Kütüphaneleri (1912-1931). Türk Kütüphaneciliği, 4(2), 55-59. Erişim adresi: http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/1131/1125 google scholar
  • Karakul, Ö. (2019). Mimarlık ve güzel sanatlar fakültelerinde zanaat eğitimi için model olarak Köy Enstitüleri. Köy Enstitüleri Felsefesini Geleceğe Taşımak içinde (ss. 273-286). Rating Academy Yayınları. https://www. researchgate.net/publication/339999082_MIMARLIK_VE_GUZEL_SANATLAR_FAKULTELERINDE_ ZANAAT_EGITIMI_ICIN_MODEL_OLARAK_KOY_ENSTITULERI google scholar
  • Kayadibi, K. (2006). Atatürk döneminde eğitim ve bilim alanında gelişmeler. Darulfunun İlahiyat, (13), 1-21. Erişim adresi: https://iupress.istanbul.edu.tr/en/journal/ilahiyatjournal/article/ataturk-doneminde-egi-tim-ve-bilim-alaninda-gelismeler google scholar
  • Keseroğlu, H. S. (2005). Köy Enstitülerinde okuma ve kütüphane. Türk Kütüphaneciliği, 19 (1), 25-40. http:// www.tk.org.tr/index.php/tk/article/view/20 google scholar
  • Keseroğlu, H. S. (2022). “Halkevlerinde kitap ve kütüphane kıyımı: 1951”, Türk Kütüphaneciliği, 36 (4), 495511. google scholar
  • Koç, O. (2019). Köy Enstitülerinde kütüphanenin yeri. Türk &İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, (22), 164-173. google scholar
  • Kongar, E. ve Z. Kalkandelen. (2022). Devrimin ve karşı devrimin yüz yılı 2 - karşı devrim filizleri ve darbeleri 1971-2002. İstanbul: Remzi Kitabevi google scholar
  • Koşay, H. Z. (1960). “Kütüphanelere dair (I)”, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni 9 (1), 36-40. https://www. researchgate.net/publication/47332428_Kutuphanelere_Dair_I/fulltext/0e60c190f0c493afa4b2cd3f/Kue-tuephanelere-Dair-I.pdf google scholar
  • Kula, O. B. (2018). Doğu’dan Batı’ya Aydınlanma. İstanbul: Tekin. google scholar
  • Maarif Teşkilatına Dair Kanun. (1926). https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/ kanuntbmmc004/kanuntbmmc004/kanuntbmmc00400789.pdf google scholar
  • Makal, M. (1995) “Köy Enstitülerinde okuma”, Köy Enstitülerinde kitap, kitaplık ve okuma içinde (38-52 ss.) Yay. haz. Hasan S. Keseroğlu. İstanbul: TürkKütüphaneciler Demeği İstanbul Şubesi. google scholar
  • Milli Kütüphane Kuruluşu Hakkında Kanun. (1950). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.5632.pdf google scholar
  • Oğuz, E. S. (2010). Türkiye’de kültür politikaları ve kütüphaneler (1923-1980). (Doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara. google scholar
  • Oğuz, E. O. (2010a) “Türk Devriminin kültür politikaları ve Türkiye’de kütüphane kurumu”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 6, 12, 125-152. google scholar
  • Özdemir, Y. ve Aktaş, E. (2011). “Halkevleri (1932’den 1951’e)”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 45, 235-262. google scholar
  • Peker, R. (1974) Recep Peker nutku. Atatürk ve Halkevleri içinde (ss. 9-17). Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
  • Perinçek, D. (2009). Osmanlı’dan bugüne toplum ve devlet-sivil toplumculuğun eleştirisi. 4. bs. İstanbul: Kaynak Yayınları. google scholar
  • Sarınay, Y. (1999). “İmparatorluktan milli devlete dönüşüm sürecinde Türk Ocakları”, Osmanlı Devleti’nde Bilim, Kültür ve Kütüphaneler, (Yay.Haz.) Özlem Bayram (vd.). Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği. google scholar
  • Soysal, Ö. (1987) “Cumhuriyet ve kütüphaneciliğimiz: 1923’ten 1963’e”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik Dergisi, Sayı: 1. google scholar
  • Soysal, Özer. (1998). Türk kütüphaneciliği: belgeler: geleneksel yapıdan yeniden yapılanışa. c.1. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı. google scholar
  • Soysal, Ö. (2009). Kütüphanecilik”, Cumhuriyet Dönemi Türk kültürü: Atatürk Dönemi (1920-1938), C. 3, (Ed.) Osman Horata (vd.). Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı. google scholar
  • Süzmetaş, S. (1998). Atatürk Dönemi’nde İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi (1924-1938). (Yüksek lisans tezi) İ.Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, İstanbul. google scholar
  • TBMM Kütüphanesi’nin kuruluş süreci ve ilk sınıflama çalışmaları: Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi fihristi: Mukaddime. (2004). Haz: Fatih Rukancı ve Hakan Anameriç. Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları. google scholar
  • Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Seddine ve Türbedarlıklar ile Bir Takım Unvanların Men ve İlgasina Dair Kanun. (1925). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.677.pdf google scholar
  • Teşkilatı Esasiye Kanunu. (1924-1340). https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1924-anayasasi/ google scholar
  • Tevhid-i Tedrisat Kanunu. (1924-1340). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.430.pdf google scholar
  • Tonguç, E. (1970). Devrim açısından Köy Enstitüleri ve Tonguç (1. basım). Ankara: Ant Yayınları. google scholar
  • Tonguç, İsmail Hakkı. (1976). Mektuplarla Köy Enstitüsü yılları. İstanbul. google scholar
  • Türkoğlu, P. (1997). Tonguç ve Enstitüleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları google scholar
  • Toynbee, A. J. (2014). Dünya ve Garp. Çev. E. Bilgiç. İstanbul: Yeni Zamanlar Yayınları. google scholar
  • Turan, Ş. (2007). Atatürkçü düşüncenin bilimsel ve felsefe temelleri. Ankara: Gazi Üniversite Yayınları. google scholar
  • Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun. (1928). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.3.1353.pdf google scholar
  • Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi’nin Çağdaş Düzeyde Enformasyon Hizmeti Vermeye Yatkın Bir Düzeye Nasıl ve Ne Gibi Olanaklarla Getirilebileceği Hakkında Rapor. (1974). Haz: Osman Tekin Aybaş. Ankara: Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Komisyonu. google scholar
  • Uluskan, S. B. (2010). Atatürk’ün sosyal ve kültürel politikaları. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. google scholar
  • Yılmaz, B. (2019) Aydınlanma düşüncesi ve aydın üzerine notlar. https://bulentyilmazblog.wordpress. com/2019/0(1928). 6/09/aydinlanma-dusuncesi-ve-aydin-uzerine-notlar/ google scholar
  • Yüzer, A. (2006). Atatürk Dönemi’nde Türk Tarih Kurumu tarafından yapılan çalışmalar (1931- 1938). (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul. google scholar
  • Zariç, S. (2017). “Tarihsel kökeninden ülkelere göre türlerine Aydınlanma Felsefesi (Çağı) ve Türkiye Cumhuriyeti”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3 (28), 33-54. google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.