Cumhuriyetin 100. Yılında Türkiye Ekonomisi

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/B/SS10.2023.016.17   IUP :10.26650/B/SS10.2023.016.17    Tam Metin (PDF)

Türkiye Enerji Sektörü Temel Kavramlar, Dönemler, Genel Görünüm

Gelengül Koçaslan

Enerji yaşamın varlığı ve sürdürülebilirliği için vazgeçilmez bir unsurdur. Enerji kaynaklarının dünya üzerindeki dağılımları, mevcut rezervlerin erişilebilirliği, kullanılabilirliği ve kalitesi enerji ve temin edilebilirliği kapsamında kritik önem taşıyan diğer hususlardır. Özellikle fosil ya da yenilenemeyen enerji kaynakları olarak da sınıflandırılan petrol, doğal gaz ve kömürün dünya üzerindeki sınırlı rezervleri, bu kaynakların kullanımının yarattığı sera gazı etkisinin iklim değişikliği üzerinde yarattığı olumsuz etkiler ve yine sözkonusu kaynakların bulundukları coğrafya nedeniyle sürdürülebilir kaynak temini açısından karşılaşılan sorunlar rüzgar, güneş, jeotermal, hidroelektrik, deniz-dalga ve biyokütle gibi yenilenebilir enerji kaynaklarına ilgiyi artırmış, bu alandaki araştırma, yatırım ve teknolojik ilerlemeler ile sözkonusu kaynaklar ülkelerin enerji ihtiyaçlarını karşılamada önemli paylara sahip olmuşlardır. Küresel enerji politikaları incelendiğinde; enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesi, sürdürülebilirliğin sağlanabilmesi, kabul edilebilirlik, karşılanabilirlik, kullanılabilirlik ve ulaşılabilirlik (erişilebilirlik) olarak sıralanan 4 bileşen çerçevesinde şekillenen enerji güvenliği, enerji verimliliği, enerji etkinliği ve enerji tasarrufu konularının ilk öncelikli olarak incelendiği ve göz önünde bulundurulduğu anlaşılmaktadır. Enerji politikalarının temelinde enerjinin kesintisiz biçimde temini yer almakta, sürdürülebilir enerji arz güvenliği enerji politikalarının temel amacı olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye’nin coğrafi konumunun gerek jeopolitik gerekse jeostratejik önemi enerji kaynakları kapsamında gerek bu kaynakların rezervleri gerekse dağıtım, iletim ve depolanma aşamalarında bir kez daha gözler önüne serilmektedir. Bu noktada enerji konusunda gelecekte karşılaşılabilecek küresel senaryolara hazırlıklı olmak ve enerji politikalarını bu çerçevede şekillendirmek şarttır. Enerjinin ekonomi, çevre, politika hatta hukuksal düzenlemelerle ilişkisi, konuyu geniş bir çerçevede değerlendirmeyi zorunlu kılmaktadır. Bu bölümün amacı enerjiyi tanım, sınıflandırmalar ve küresel enerji politikaları odağında enerji güvenliği, enerji verimliliği ve enerji tasarrufunun önemine dikkat çekerek, Türkiye’de enerji konusundaki kanun, yasa ve düzenlemelere de yer vererek, Türkiye enerji sektörünü Cumhuriyet Öncesi, 1923-1933, 1933-1950, 1950-1960, 1960-1980 ve 1980 sonrası küresel ekonomiyle bütünleşme dönemleri olarak kronolojik ve detaylı bir şekilde ortaya koymaktır.


Anahtar Kelimeler: Enerji, Enerji Kaynakları, Enerji Politikaları, Enerji Güvenliği

Referanslar

  • AB Bakanlığı (2014), AB Müktesebatı Enerji Başlıklı Fasıl 15. google scholar
  • Başkaya, F. (1986), Türkiye Ekonomisinde İki Bunalım Dönemi; Devletçilikten 24 Ocak Kararlarına, Ankara:-Birlik Yayıncılık google scholar
  • Badea, A. C. (2010), Energy Security Indicators, Belgrade: EC JRC Institute For Energy, Energy Security Unit. Bhattacharyya, S. C. (2011), Energy Economics: Concepts, Issues, Markets and Governance, London:Springer. Bozkurt, B. (2011), Türkiye’de 1960 - 1980 Müdahale Dönemi Ekonomileri: İktisat Politikaları Ve Makro google scholar
  • Ekonomik Göstergeler Açısından Bir Analiz, T. C. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. google scholar
  • Bulutay, T. Tezel, Y. S. Yıldırım, N. (1974), Türkiye Milli Geliri 1923-1948, Ankara: SBF. google scholar
  • Çavdar, T. (2003), Türkiye Ekonomisinin Tarihi 1900-1960, Ankara: İmge Kitabevi. google scholar
  • Çetin, H. (2007). İkinci Dünya Savaşı Sürecinde Türkiye’nin Sosyo-Ekonomik Durumu (1939-1945), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans tezi. google scholar
  • Chester, L. (2010), Conceptualizing energy security and making explicit its polysemic natüre, Energy Policy, 38, 887-895. google scholar
  • Cherp, A. , ve Jewell, J. (2014), The concept of energy security: beyond the four As, Energy Policy, 75, 415-421, google scholar
  • Ciuta, F. (2010), Conceptual Notes on Energy Security: Total or Banal Security?, Security Dialogue, 41(2), 123-144. google scholar
  • DİE. Türkiye İstatistik Yıllıkları, değişik yıllar, google scholar
  • DİE. (1973), Türkiye’de Toplumsal ve Ekonomik Gelişmenin 50 Yılı. google scholar
  • DİE. (1968), TİY(Türkiye istatistik Yıllığı). google scholar
  • DPT. 1964 Yılı Programı. google scholar
  • DPT. (1985), V. Beş yıllık kalkınma planı öncesinde gelişmeler 1972-1983 (Ekonomik ve sosyal gelişmeler) -V. Beş yıllık plan destek çalışmaları:1. google scholar
  • DPT. (1992), 1992 Yılı Programı, google scholar
  • DPT. (1993), 1993 Yılı Programı google scholar
  • DPT. (1993b), 1993,VI. Beş yıllık kalkınma planı, ekonomik ve sosyal sektörlerdeki gelişmeler. google scholar
  • DPT. (1994), 1994 Yılı Programı, google scholar
  • DPT. (1995), 1995 yılı geçiş programı destek çalışmaları(ekonomik ve sosyal sektördeki gelişmeler) google scholar
  • DPT. (1997). 1997 Yılı Programı google scholar
  • DPT. (1997b), 1997 Ekonomik ve Sosyal Sektörlerdeki Gelişmeler google scholar
  • DPT. (1999), 1999 Yılı Programı google scholar
  • Dünya Bankası (1993), World Development Report. google scholar
  • Dorian, J. P. , Franssen, H. T. , ve Simbeck, D. R. (2006), Global challenges in energy, Energy Policy, 34(15), 1984-1991. google scholar
  • DSİ. (2006), 21 Şubat 2006 tarihinde http://www.dsi.gov.tr/enerji_2006.pdf adresinden alındı. google scholar
  • Eldem, V. (1970), Osmanlı İmparatorluğunun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Türkiye İş Bankası Yayınları. google scholar
  • Ertuna, Ö. (2004), 1923’ten Bugüne Türkiye Ekonomisi Ve 2023’e Doğru Hedefler, Mufad Muhasebe Ve Finansman Dergisi, 21, 6-17. google scholar
  • ETKB. (2010), 2010-2014 Stratejik Planı. google scholar
  • ETKB. Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı (2017-2023). google scholar
  • ETKB. (2022a), 13 Kasım 2022 tarihinde http://www.enerji.gov.tr/yayinlar_raporlar/Arz_Guvenligi_Strate-ji_Belgesi.pdf adresinden alındı. google scholar
  • ETKB. (2022b), 13 Kasım 2022 tarihinde http://www.enerji.gov.tr/yayinlar_raporlar/Turkiye_Iklim_Degisikli-gi_Strateji_Bel gesi.pdf adresinden alındı. google scholar
  • Hughes, L. (2012), A generic framework for the description and analysis of energy security in an energy system, Energy Policy, 42, 221-231. google scholar
  • Herslag, Z.Y. (1968), Türkiye’de İktisadi Planlama, İstanbul:İktisadi Araştırma Vakfı. google scholar
  • IEA. (2021), World Energy Outlook. google scholar
  • IEA. (2022a), 13 Kasım 2022 tarihinde http://www.iea.org/topics/energysecurity/subtopics/whatisenergysecurity/ adresinden alındı. google scholar
  • IEA. (2022b), 13 Kasım 2022 tarihinde https://www.iea.org/topics/energy-efficiency adresinden alındı. google scholar
  • Karluk, R. (2019), Bölüm 5 Temel Sektörlerde Gelişmeler II: Sanayi Sektörü, Türkiye ekonomisi, M. Toprak, N. Çatalbaş (Eds.), T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 3860 Açıköğretim Fakültesi Yayını No: 2667 (s. 134-159). google scholar
  • Kepenek, Y. , ve Yentürk, N. (2008), Türkiye Ekonomisi, İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
  • Kepenek, Y. , ve Yentürk, N. (2001). Türkiye ekonomisi, İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
  • Keyder, Ç. (1993), Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye 1923-1929, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
  • Kisel, E. , Hamburg, A. , Harm,M. , Leppiman, A. , ve Christie, M. O. (2016), Concept for energy security matrix, Energy Policy, 95, 1-9. google scholar
  • Kuyucuklu, N. (1993), Türkiye İktisadı, İstanbul:Filiz Kitabevi. google scholar
  • Koçaslan, G. (2022), Conceptualizing Energy Efficiency Within The Scope of Energy Security and Energy Sustainability, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(3), 581-594. google scholar
  • Koçaslan, G. (2020b), Energy Issues Current Global View, USA:Amazon. google scholar
  • Koçaslan, G. (2020a), A Critique of Energy Security Measurement, Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6(2), 37-51. google scholar
  • Koçaslan, G. (2014b), Türkiye’nin Enerji Verimliliği Mevzuatı, Avrupa Birliği’ndeki Düzenlemeler Ve Ulusla-rarası-Ulusal Öneriler, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15(2), 117-133. google scholar
  • Koçaslan, G. (2014a), International Energy Security Indicators and Turkey’s Energy Security Risk Score, Inter-national Journal of Energy Economics and Policy, 4 (4), 735-743. google scholar
  • Koçaslan, G. (2006), Türkiye’nin Enerji Kaynakları ve Alternatif Bir Kaynak Olarak Rüzgar Enerjisinin Değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. google scholar
  • Koçtürk, O. M. , Gölalan, M. (2010), 1923- 1950 Türkiye Ekonomisinin Yapısal Analizi, Üçüncü Sektör Kooperatifçilik, 45(2), 48-65. google scholar
  • Kruyt, B. , van Vuuren, D. P. , de Vries, H. J. M. , ve Groenenberg, H. (2009), Indicators for energy security, Energy Policy, 37(6), 2166-2181. google scholar
  • Küçükkülahlı, S. (2018), 1950-1960 Dönemi İktisat Politikalarının Toplumsal Hayata Etkileri, T. C. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. google scholar
  • Külünk, M. (2005), Küreselleşen Dünyada Türkiye, İstanbul:Kum Saati Yayınları. google scholar
  • Memioğlu, Y. (2017), Türk Kooperatifçiliğinin Dönemsel Analizi (1950-1960 Dönemi), Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi, 52, 897-921. google scholar
  • Narula, K. , ve Reddy, B. S. (2015), Three blind men and an elephant: the case of energy indices to measure energy security and energy sustainability, Energy, 80, 148-158. google scholar
  • Nillesen, P. H. L. , Haffner, R. C. G. , ve Ozbugday, F. C. (2013), Chapter 3 - A Global Perspective on the Long-term Impact of Increased Energy Efficiency, F. P. Sioshansi (Ed.), Energy efficiency towards the end of demand growth (s. 87-110) Academic press. google scholar
  • Ökçün, G. (1969), XX.Yüzyıl Başlarında Osmanlı Maden Üretiminde Türk Azınlık Ve Yabancı Payları, Aba-dan’a Armağan içinde (s. 803-892) Ankara:SBF. google scholar
  • Radovanovid, M. , Filipovid, S. , ve Golusin, V. (2017), Energy security measurement - A sustainable approach, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 68, 1020-1032. google scholar
  • Ren, J. Z. , ve Sovacool, B. K. (2014), Quantifying, measuring, and strategizing energy security: determining the most meaningful dimensions and metrics, Energy, 76, 838-849. google scholar
  • Sarıçoban, G. (2020), Atatürk Döneminde (1923-1929) Türkiye Ekonomisi, Selçuk Ün. Sos. Bil. Ens. Der. , 44, 222-236. google scholar
  • Simpson, A. (2007), The environment-energy security nexus:critical analysis of an energy ‘love triangle’ in Southeast Asia, Third World Q, 28, 539-554. google scholar
  • Sovacool, B. K. , Mukherjee, I. , Drupady, I. M. , ve D’Agostino, A. L. (2011), Evaluating energy security per-formance from 1990 to 2010 for eighteen countries, Energy, 36(10), 5846-5853. google scholar
  • Sovacool, B. K. , Valentine, S. V. , Bambawale, M. J. , Brown, M. A. , de Fatima Cardoso, T. , Nurbek, S. , Su-leimenova, G. , Li, J. , Xu, Y. , Jain, A. , Alhajji, A. F. , ve Zubiri, A. (2012), Exploring propositions about perceptions of energy security:An international survey, Environ Sci. Policy, 16(1), 44-64. google scholar
  • Sovacool, B. K. (2013), An international assessment of energy security performance, Ecol. Econ. , 88, 148-158. google scholar
  • Sovacool, B. K. (2016), Differing cultures of energy security: an international comparison of public perceptions, Renew. Sustain. Energy Rev. , 55, 811-822. google scholar
  • Sovacool, B. K. (2011), Evaluating energy security in the Asia pacific: towards a more comprehensive approach, Energy Pol. , 39, 7472-7479. google scholar
  • Sönmez, A., Şimşek, F. (2011), Cumhuriyetin Kuruluşundan Günümüze Türkiye Ekonomisinde Yaşanan Gelişmelerin Küçük Ölçekli Bir Aile İşletmesi Üzerindeki Etkileri, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 6(2), 93-114. google scholar
  • Şahin, H. (2002), Türkiye Ekonomisi, Bursa:Ezgi Kitabevi. google scholar
  • Tezel, S. Y. (1986), Cumhuriyet Dönemi İktisadi Tarihi (1923-1950), Ankara:Yurt Yayınları. google scholar
  • Tippee, B. (2012), Defining Energy Security, 13 Kasım 2022 tarihinde http://www.ogj.com/articles/print/vol-110/ issue1c/regular-features/journally-speaking/defining-energy-security.html adresinden alındı. google scholar
  • TOB(Türkiye Odalar Birliği). (1980), İktisadi Rapor. google scholar
  • TSE. (2022), 13 Kasım 2022 tarihinde http://www.tse.org.tr/hizmetlerimiz/belgelendirmehizmetleri/sistem-bel-gelendirme/belgelendirme-yap%C4%B1lan-y%C3%B6netimsistemleri/ts-iso-50001-enerji-y%C3%B6ne-tim-sistemi adresinden alındı. google scholar
  • TÜBİTAK. (2003), Vizyon 2023 Teknoloji Öngörü Projesi Enerji Ve Doğal Kaynaklar Paneli Raporu. google scholar
  • Ülken, Y. (1981), İzmir İktisat Kongresinin Anlamı Ve Değerlendirilmesi. Atatürk Dönemi Türkiye Ekonomisi Semineri, İstanbul:Yapı Kredi Halkla İlişkiler Ve Kültür Yayınları. google scholar
  • YEGM, (2022), 13 Kasım 2022 tarihinde http://enver.eie.gov.tr/portaldesign/portalcontrols/webcontentgosterim. aspx?enc =51c9d1b02086eafb4786b9e17829b3a924389111b75a16e4280dcd00fcc 2aaa170df84a88c35ac6a adresinden alındı. google scholar
  • Yılmaz, F. (1996), Devlet Borçlanması Ve Osmanlı’dan Cumhuriyete Kadar Dış Borçlar, İstanbul:Birleşik Yayıncılık. google scholar
  • Winzer, C. (2012), Conceptualizing energy security, Energy Policy, 46, 36-48. google scholar
  • World Energy Council. (2013), World energy scenarios composing energy futures to 2050. google scholar
  • Valentine, S. V. (2011), Emerging symbiosis: renewable energy and energy security, Renew. Sustain. Energy Rev. , 15, 4572-4578. google scholar
  • von Hippel, D. , Suzuki, T. , Williams, J. H. , Savage, T. , ve Hayes, P. (2011), Energy security and sustainability in Northeast Asia, Energy Policy, 39, 6719-6730. google scholar
  • BP (2022). Statistical Review of World Energy. google scholar
  • MAPEG Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.