BÖLÜM


DOI :10.26650/B/SS46.2022.013.02   IUP :10.26650/B/SS46.2022.013.02    Tam Metin (PDF)

Topluma Katılım Açısından Engelli Hakları

Gülşah Kınalı

Bu çalışmanın amacı, ulusal ve küresel politikalar sonucunda oluşturulan engelli haklarının, engelli bireylerin topluma katılımındaki rolünü incelemektir. Çalışmada öncelikle sosyal boyutuyla ‘hak’ kavramı tanımlanmış, engellilik ile ilgili uluslararası sınıflandırma sistemi incelenmiş ve topluma katılımın önündeki engeller sıralanmıştır. Türkiye’de uygulanmakta olan engelli hakları eğitim, istihdam, bakım-rehabilitasyon, iletişim, ulaşım, vergi indirimi, engelli aylığı ve muhtaç aylığı olarak belirlenmiştir. Bu hakların engelli bireyin topluma katılımına etkisi literatürde yayınlanan çalışmalar kapsamında irdelenmiştir. Sonuç olarak, Türkiye’de uygulanan engelli hakları topluma katılımı geniş çerçevede kapsamaktadır. Engelli bireyler yaşamın tüm evrelerinde ve alanlarında haklara sahiptirler. Engelli haklarının uygulanmasında toplumun duyarlılığı ve tüm bireylerin kuralları uygulama konusundaki hassasiyeti önem taşımaktadır. Engelli hakları, yalnızca engelli bireyleri değil, toplumun bütününü ilgilendirir ve insan haklarının bir bütün olarak uygulanmasına olanak sağlar. Tüm bu haklar, engelli bireyin topluma katılımını kolaylaştırır, engelli bireyin her alanda haksız rekabete yenilmesini önler.


DOI :10.26650/B/SS46.2022.013.02   IUP :10.26650/B/SS46.2022.013.02    Tam Metin (PDF)

Disability Rights in Terms of Participation in the Community

Gülşah Kınalı

The aim of this study is to examine the role of disability rights, created as a result of national and global policies, in the participation of people with disabilities in community. In the study, first of all, the concept of 'right' with its social dimension was defined, the international classification system for disability was examined, and the barriers to participation in community were listed. Disabled rights implemented in Türkiye are determined as education, employment, care-rehabilitation, communication, transportation, tax reduction, disability pension and needy pension. The effect of these rights on the participation of individuals with disabilities in community has been examined within the scope of studies published in the literature. As a result, disability rights practiced in Türkiye covers participation in community in a broad framework. Persons with disabilities have rights in all stages and areas of life. The sensitivity of the community and the sensitivity of all individuals to implement the rules are important in the implementation of the rights of the disabled. Disability rights concern not only disabled individuals, but also the whole community and enable the implementation of human rights as a whole. All these rights facilitate the participation of the disabled person in community and prevent the disabled person from being defeated by unfair competition in every field.



Referanslar

  • Acar, A. (2019). İslam ve Batı medeniyetinin hak, emanet ve adalet anlayışları. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47(47), 277-312. google scholar
  • Akbulut, S. (2012). Gerçekten eşit miyiz? acı(ma), zayıf gör(me) ve yok say(ma) ekseninde engelli ayrımcılığı. K. Çayır ve M. Ayan Ceyhan (Eds.). Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar, içinde (s. 149-162). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. google scholar
  • Akhan, N.E., Subaşı, E. ve Açıl, F.B. (2020). Öğretmen adaylarının kök değerlere ilişkin görüşleri. Eğitim ve Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 3(2), 115-134. google scholar
  • Aköğretmen, M., ve Orhan, S. (2020). Engelli istihdamında bir alternatif olarak engelli girişimciliği. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(2), 236-256. google scholar
  • Aktan, D.Ç., Aksu G. ve Eser, M.T. (2018). Türkiye ve Amerika’da engelli öğrenciler için yapılan geniş ölçekli sınavların yasal sorumluluklar, uygulama yöntemleri ve geçerlik açısından incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 69-83. google scholar
  • Aydın, A. ve Özyakışır, D. (2019). Endüstri 4.0 sürecinde engelli istihdamı. G. Gürçay (Ed.). Munzur Zirversi 1. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongre Kitabı, içinde (s. 373-384). Uluslararası Bilimler Akademisi Yayınevi. google scholar
  • Aykanat, M. (2021). Engellilerin hâkimlik yapması tartışmalarına Osmanlı hukukundan bir bakış. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 1(42),149-172. google scholar
  • Azarkan, E. ve Benzer, E. (2018). Birleşmiş milletler engelli kişilerin haklarına dair sözleşme ve Türkiye’de engelli hakları. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 23(38), 3-29. google scholar
  • Balaban, A.Y. ve İnce, İ.Ç. (2015). Gençlerin sivil toplum kuruluşlarındaki gönüllülük faaliyetleri ve gönüllülük algısı: Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı (TEGV) örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 30(2), 149-169. google scholar
  • Bakıma Muhtaç Engellilerin Tespiti ve Bakım Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik. (2006). Resmî Gazete (26679, 23 Ekim 2007). google scholar
  • Balcı, S. (2018). Osmanlı bürokrasisinde engelli (sağır-dilsiz) istihdamı. F.M. Emercen, A. Akyıldız ve E.S. Gürkan (Eds.). V. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri Kitabı, içinde (s. 637-674). İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları. google scholar
  • Balcı, S. (2020). Tanzimat döneminde Osmanlı bürokrasisinde engelli (sağır-dilsiz) istihdamı. A.R. Aydın, İ. Keskin ve N.Z. Yelçe (Eds.). Engellilik Tarihi Yazıları, içinde (s. 297-316). İstanbul Üniversitesi. google scholar
  • Berkün, S. (2012). Özürlülerin istihdamında ev esaslı tele çalışma (evde tele çalışma): Bursa ili belediyelerinden örnekler [Yayımlanmamış doktora tezi]. Bursa Uludağ Üniversitesi. google scholar
  • Bezmez, D. ve Yardımcı, S. (2010). In search of disability rights: citizenship and Turkish disability organizations. Disability & Society, 25(5), 603-615. google scholar
  • Bilsel, B.A. ve Aydöner, S. (2021). Çevre faktörü ve ergoterapi: Teori ve model yaklaşımları. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 15, 616-629. google scholar
  • Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme. (2008, 3 Mayıs), https://www.aile.gov.tr/media/5599/ engellilerin-haklarina-iliskin-sozlesme-kapsaminda-engelli-haklari-ulusal-gostergeleri-kitabi-turkce.pdf google scholar
  • Bucak, İ.H., Almış, H., Çelik, V., Tekin, M. ve Turgut, M. (2016). Adıyaman’da birincil bakım merkezinde bakım gören zihinsel engelli çocukların sağlığı. The Journal of Pediatric Research, 3(1), 18-22. google scholar
  • Büyükalan, S. ve Yaylacı, Z. (2018). Normal gelişim gösteren öğrenciler ile kaynaştırma öğrencilerinin sosyal bilgiler kavramına ilişkin metafor algıları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 19(4), 679-697. google scholar
  • Çağlar, S. (2012). Engellilerin erişebilirlik hakkı ve Türkiye’de erişebilirlikleri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 61(2), 541-598. google scholar
  • Çavuş, Ö. H. ve Tekin, A. (2015). Türkiye’de engellilerin istihdam yöntemi olarak korumalı işyeri. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 30(1), 145-165. google scholar
  • Demir, (2018). Sivil itaatsizlik perspektifinden ABD’de sivil haklar hareketi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi. google scholar
  • Deniz Habibi, B.Y. (2020). Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne katılım sürecinde engelli hakları. A.R. Aydın, İ. Keskin ve N.Z. Yelçe (Eds.). Engellilik Tarihi Yazıları, içinde (s. 407-421). İstanbul Üniversitesi. google scholar
  • Doğaroğlu, T. ve Bapoğlu Dümenci, S. (2015). Sınıflarında kaynaştırma öğrencisi bulunan okul öncesi öğretmenlerin kaynaştırma eğitimi ve erken müdahale hakkındaki görüşlerinin incelenmesi. Uluslararası Katılımlı 3. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Kongre Kitabı, içinde (s. 460-473). Hacettepe Üniversitesi. https:// dergipark.org.tr/en/pub/husbfd/issue/7893/103909 google scholar
  • Durduran, Y. ve Bodur, S. (2009). Engellilerin engellilikleri dışındaki sağlık sorunları: karşılaştırmalı bir çalışma. Selçuk Tıp Dergisi, 25(2), 69-77. google scholar
  • Engelliler hakkında kanun. (2005). T.C. Resmî Gazete (25868, 1 Temmuz 2005). Kanunun sayısı: 5378. google scholar
  • Engelsiz YÖK. (2022, 27 Haziran). Engelli öğrencilerin başvurularına ilişkin açıklamalar. https://engelsiz.yok. gov.tr/Documents/SinavUygulamalari/sinav_uygulamalari.pdf google scholar
  • Erim, G. ve Caferoğlu, M. (2012). Görsel sanatlar eğitimi dersinin zihinsel engelli çocuklara katkısının özel eğitim öğretmenlerinin görüşleriyle belirlenmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(2), 321342. google scholar
  • Ersin, İ. ve Baş, H. (2021). İstanbul’da yaşayan evsizlerin sosyoekonomik durumları, sorunları ve çözüm önerileri: Fatih ilçesi üzerine bir inceleme. Maruf İktisat İslâm İktisadı Araştırmaları Dergisi, 1(2), 41-67. google scholar
  • Evde bakım hizmetleri sunumu hakkında yönetmelik. (2005). T.C. Resmî Gazete (25751, 10 Mart 2005). google scholar
  • Genç, Y. (2016). Engellilerin sosyal sorunlari ve beklentileri. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 35(2), 65-92. google scholar
  • Genç, Y. ve Çat, G. (2014). Engellilerin istihdamı ve sosyal içerme ilişkisi. Akademik İncelemeler Dergisi, 8(1), 363-394. google scholar
  • Gül, G. (2004). Birey toplum eğitim ve öğretmen. HAYEF: Journal of Education, 1(1), 223-236. google scholar
  • Güloğlu, F.K. (2022). Türkiye’de engelliliğe dair sorun alanlarına sistematik bir yaklaşım. Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(32), 364-381. google scholar
  • Hanioğlu, M.Ş. (2004). Meşrutiyet. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, içinde (s. 388-393). Türkiye Diyanet Vakfı. google scholar
  • Işık, H. (2013). Engellilerin vergisel avantajlari. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 2(4), 1-9. google scholar
  • Işıkhan, V. (2005). Zihinsel engelli çocuğa sahip annelerin psiko-sosyal ve sosyoekonomik sorunları. Toplum ve Sosyal Hizmet, 16(2), 35-52. google scholar
  • İlköğretim ve eğitim kanunu. (1961). T.C. Resmî Gazete (10705, 5 Ocak 1961). Kanunun sayısı: 222. google scholar
  • Karadağ, G. (2009). Engelli çocuğa sahip annelerin yaşadıkları güçlükler ile aileden algıladıkları sosyal destek ve umutsuzluk düzeyleri. TAF Preventive Medicine Bulletin, 8(4), 315-322. google scholar
  • Kaya, F. (2017). Türkiye’de yaşlı nüfus ve huzurevleri. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 61, 423-440. google scholar
  • Kaya, H. (2021). Engelli bireyin eğitim hakkının korunma mekanizmaları bakımından yüksek öğrenim kurumu engelli öğrenci birimleri’nin durumu. Liberal Düşünce Dergisi, 26(104), 251-267. google scholar
  • Kaya, M. (2017). Türkiye’deki savaş mağduru engelli suriyeli mültecilerin toplumsal hayata adaptasyon süreçleri: özel ve kamusal alan engelleri. Diyalektolog, 16, 128-144. google scholar
  • Kaygısız, Ü. (2017). Birinci kuşak insan haklarından seyahat özgürlüğüne Türkiye’de engelliler açısından bakış. Uluslararası Global Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(1), 51-59. google scholar
  • Kınalı, G. (2020a). Engelli çocukların din eğitimine erişim sorunları ve İslamiyet’in konuya verdiği önem. M. Bayyiğit, M. Özkan, A.A. Çanakcı, A.H.A. Abdelghany (Eds.). Erken çocukluk dönemi din - ahlak - değerler eğitimi ve sorunları sempozyumu, içinde (s. 105-106). Palet Yayınları. google scholar
  • Kınalı, G. (2020b). Rehabilitasyonda topluma katılımın iki anahtarı: Erişilebilirlik ve evrensel tasarım. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi (Erişilebilirlik Özel Sayısı), 1, 106-118. google scholar
  • Kınalı, G. ve Üçsular, F.D. (2018). Detection of early symptoms of cumulative trauma disorders among mothers of handicapped children: a pilot study. Journal of Physical Therapy Science, 30(2), 196-200. google scholar
  • Kula, S. ve Çakar, B. (2015). Maslow ihtiyaçlar hiyerarşisi bağlamında toplumda bireylerin güvenlik algısı ve yaşam doyumu arasındaki ilişki. Bartın Üniversitesi İİBF Dergisi, 6(12), 191-210. google scholar
  • Küçük, A. (2020). Sosyal aktivite programının huzurevi sakinlerinin otonomisi ve yaşama bağlılığına etkisi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi. google scholar
  • Mengi, A. (2020). Engelli bireylerin gözüyle özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerindeki eğitim durumlarının incelenmesi. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(1), 19-33. google scholar
  • Mülayim, A. ve Özşahin, B. (2010). Bedensel engellilerin konaklama sorunları ve çözüm önerileri üzerine bir inceleme. Öz-Veri Dergisi, 7(2), 1663-1684. google scholar
  • Namal, M.K., Koçancı, M. ve Aksoy, B. (2018). Kosgeb girişimcilik programı: eleştirel bir değerlendirme. Akademik Hassasiyetler, 5(9), 93-110. google scholar
  • Nerse, S. (2020). Kırsal alandaki engellilerin sorunları ve etkileşim farklılıkları. Şarkiyat, 12(3), 603-618. google scholar
  • Özata, M. ve Karip, S. (2017). Engelli bireylerin sağlık hizmetleri kullanımında yaşadıkları sorunlar: Konya örneği. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 20(4), 397-407. google scholar
  • Özaydın, L, ve Çolak, A. (2011). Okul öncesi öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimine ve okul öncesi eğitimde kaynaştırma eğitimi hizmet içi eğitim programına ilişkin görüşleri. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 1(1), 189-226. google scholar
  • Özcan, M. (2015). Zihinsel engelli bireylerde görsel sanat eğitimi. İstanbul Aydın Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, 1(2), 71-83. google scholar
  • Özel eğitim hakkında kanun hükmünde kararname. (1997). T.C. Resmî Gazete (23011, Mükerrer, 6 Haziran 1997). KHK no: 573. google scholar
  • Özel eğitim hizmetleri yönetmeliği. (2006). T.C: Resmî Gazete (26184, 31 Mayıs 2006). google scholar
  • Özel eğitim kurumları kanunu. (2007). T.C. Resmî Gazete (26434, 8 Şubat 20007). Kanunun sayısı: 5580. google scholar
  • Özer, Ö. ve Şantaş, F. (2012). Kamunun sunduğu evde bakım hizmetleri ve finansmanı. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(2), 96-103. google scholar
  • Özmen, D. ve Çetinkaya, A. (2012). Engelli çocuğa sahip ailelerin yaşadiği sorunlar. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 28(3), 35-49. google scholar
  • Peters, S., Johnstone, C. ve Ferguson, P. (2005). A disability rights in education model for evaluating inclusive education. International Journal of Inclusive Education, 9(2), 139-160. google scholar
  • Pless, M. ve Granlund, M. (2012). Implementation of the international classification of functioning, disability and health (ICF) and the ICF children and youth version (ICF-CY) within the context of augmentative and alternative communication. Augmentative and Alternative Communication, 28(1), 11-20. google scholar
  • Pul, A. (2020). 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin “engelli” algısı ve muhacirler özelinde engellilere yaklaşımı. A.R. Aydın, İ. Keskin ve N.Z. Yelçe (Eds.). Engellilik Tarihi Yazıları, içinde (s. 239-354). İstanbul Üniversitesi. google scholar
  • Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Özel Gereksinimli Öğrenciler İçin Eğitimde Fırsat Eşitliği Yönergesi (SUBU). (2020). https://engelsiz.subu.edu.tr/sites/engelsiz.subu.edu.tr/files/2021-01/%C3%96zel%20 Gereksinimli%20%C3%96grenciler%20I%C3%A7in%20E%C4%9Fitimde%20F%C4%B1rsat%20 E%C5%9Fitli%C4%9Fi%20Y%C3%B6nergesi_0.pdf, Erişim: 27.06.2022. google scholar
  • Stucki, G., Ewert, T., ve Cieza, A. (2003). Value and application of the ICF in rehabilitation medicine. Disability and Rehabilitation, 25(11-12), 628-634. google scholar
  • Stucki, G., Kostanjsek, N., Ustün, B. ve Cieza, A. (2008). ICF-based classification and measurement of functioning. European Journal of Physical and Rehabilitation Medicine, 44(3), 315-328. google scholar
  • Şen, M. (2018). Türkiye’de engellilere yönelik istihdam politikaları: sorunlar ve öneriler. SGD-Sosyal Güvenlik Dergisi, 8(2), 129-152. google scholar
  • Şen, G. (2022). Kırsal bölgelerde yaşayan engelli kadınların ekonomik açıdan incelenmesi; Kütahya ili örneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 9(2), 177-189. google scholar
  • Şensoy, S. ve Sağsöz, A. (2015). Öğrenci başarısının sınıfların fiziksel koşullari ile ilişkisi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(3), 87-104. google scholar
  • Şentürk, M. (2014). Türkiye’de kamunun ve STK’ların sosyal yardım uygulamaları: Yeni eğilimler ve ihtiyaçlar. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3(28), 286-305. google scholar
  • Şimşek, K. (2020). Osmanlı Devleti’nde engelli eğitimi. A.R. Aydın, İ. Keskin ve N.Z. Yelçe (Eds.). Engellilik Tarihi Yazıları, içinde (s. 385-396). İstanbul Üniversitesi. google scholar
  • Tekin, H.H. (2019). Engelli üniversite öğrencilerinin eğitim yaşamındaki sorunları: Konya örneği. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(2), 1531-1548. google scholar
  • Tesio, L. (2011). From codes to language: is the ICF a classification system or a dictionary? BMC Public Health, 11(4), 1-4. google scholar
  • Tiyek, R., Eryiğit, B.H. ve Baş, E. (2016). Engellilerin erişilebilirlik sorunu ve TSE standartları çerçevesinde bir araştırma. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(2), 225-261. google scholar
  • T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. (2013). Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü, engelsiz okul modeli standartlar ve performans göstergeleri yol haritası. https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_ dosyalar/2013_09/04115200_engelsizokulmodeliyolharitas.pdf google scholar
  • Toma, A. (2022). Disabled persons’ vulnerability in environments with a high incidence of illegal conduct. Social Work Review/Revista de Asistenta Sociala, 1, 79-92. google scholar
  • Uzunoğlu, E. (2019). Engelli bireye sahip ailelerin sorunları ve sosyal dışlanması üzerine nitel bir inceleme [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi. google scholar
  • World Health Organization. (2001). International classification of functioning. Disability and Health (ICF). 28(66). http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/42407/9241545429.pdf;jsessionid=AFD555EA8BF09A27BD7617C997A6076D?sequence=1 google scholar
  • Yardımcı, S. (2015). Engellilik ve ayrımcılık: Sakatlığın tarihsel inşası. https://www.sosyalbilimler.org/engellilik-ve-ayrimcilik-sakatligin-tarihsel-insasi google scholar
  • Yenişehirlioğlu, E. (2013). Engelli turistlerin konaklama işletmelerinde kabul görme düzeyine yönelik algılama ve sorunlar: Karşılaştırmalı nitel bir araştırma [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi. google scholar
  • Yılmaz, E. (2020), 2000 Sonrası Türkiye’de engelli hareketi. A.R. Aydın, İ. Keskin ve N.Z. Yelçe (Eds.). Engellilik Tarihi Yazıları, içinde (s. 441-457). İstanbul Üniversitesi. google scholar
  • Yılmaz, Y. (2019). Sosyal medya kullanımı: Görme engelli kullanıcıların deneyimleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 527-562 google scholar
  • Yönten Balaban, A. ve Çoban İnce, İ. (2015). Gençlerin sivil toplum kuruluşlarındaki gönüllülük faaliyetleri ve gönüllülük algısı: Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı (TEGV) örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 30(2), 149-169. google scholar
  • Yüksek Öğretim Kurumları Engelliler Danışma ve Koordinasyon Yönetmeliği. (2010). Resmî Gazete (27672, 14 Ağustos 2010). google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.