Memlükler Dönemi İlim Geleneği (13.-14. Yüzyıllar)
Memlük Hankâhlarında İlmî Faaliyetler: Saîdü’s-süedâ Örneği
Hediye Sümeyra KorkmazMemlükler döneminde hankâhlar, âlim ve sûfîlerin ağırlandığı, yönetim tarafından desteklenen ve geniş imkânlara sahip tasavvufi kurumları ifade etmektedir. Zengî ve Eyyûbî yönetimlerinden hankâh modelini devralan Memlükler, nitelik ve nicelik açısından kurumu geliştirmiş, Suriye ve Mısır bölgelerinde çok sayıda donanımlı hankâh inşa etmiştir. Sakinlerinin iaşe ve ibate masraflarını da vakıf gelirleriyle karşılayan bu kurumlar, farklı şehirlerdeki âlim ve sûfîleri bölgeye çeken cazibe merkezleri haline gelmiştir. Hankâhın ilmî, tasavvufi ve idari sorumluluğunu üstlenen hankâh şeyhi üst düzey ulema arasından seçilmiştir. Sûfîlerin halk nezdinde de itibar görmesi, kurumun popülaritesini artırmıştır. Saîdü’s-süedâ Hankâhı ise Mısır topraklarındaki ilk hankâh olmasıyla Memlük dönemi hankâhlarına öncülük etmiştir. Saîdü’s-süedâ Hankâhı’nın bünyesinde ilmî bir mansıp bulunmamaktadır, buna karşın daha sonra inşa edilen Memlük dönemi hankâhlarının müfredatına aşamalı olarak hadis, tefsir, kıraat ve dört fıkhî mezhebin dersleri de eklenmiş ve nihayetinde hankâhlar medreselerle aynı külliye içerisinde inşa edilmiştir. Saîdü’s-süedâ Hankâhı, kendisinden sonra açılan daha donanımlı hankâhlara rağmen Memlük dönemi boyunca pek çok önde gelen ulema ve sûfînin toplanmak, tasavvufi ve ilmî çalışmalarda bulunmak, kitap telif, istinsah ve müzakere etmek için seçtikleri bir merkez haline gelmiştir. Bu çalışmada Memlük dönemi hankâhlarının giderek ilmî hayatın merkezine çekilmesi ve şeyhleri, sakinleri, yolcuları ve mekânda mümkün kıldığı faaliyetleri ile Saîdü’s-süedâ Hankâhı’nın Memlük dönemi ilmî hayatına katkısı incelenmiştir.
Scholarly Activities in Mamluk Khānqāhs: The Case of Saʿīd al-Suʿadāʾ
Hediye Sümeyra KorkmazDuring the Mamluk period, khānqāhs refer to the large buildings dedicated to host the ulama and Sufis. khānqāhs were supported with rich endowment funds provided by the administrative class. Taking the khānqāh model from their predecessors, the Zangid and Ayyubid dynasties, the Mamluks enhanced the institution in terms of quality and quantity; built many equipped khānqāhs throughout the Syrian and Egyptian regions. Endowments of these institutions were guaranteeing the meals and accommodation expenses of their residents. By doing so, they enabled to achieve attracting ulama and Sufis from different regions. The more Sufis gained a reputation, the more theinstitution was popularized and became an object of conflict. Khānqāh Saʿīd al-Suʿadāʾ was the first khānqāh in the lands of Egypt and pioneered the following Mamluk khānqāhs. Even though the curriculum of this khānqāh had not any scholarly position or classes, the later khānqāhs had gradually added hadith, tafsīr, and four major Sunni madhhabs’ lessons in their curriculums. Eventually, khānqāhs turned out to be similar institutions with the madrasas and built in the same complex. But the Khānqāh Saʿīd al-Suʿadāʾ preserved its central position by serving the prominent ulama and Sufis of the time by providing a space for seclusion, congregations, scholarly and Sufi activities, negotiations, writing and reading books. In this study, we will present the process of how the Mamluk khānqāhs were drawn into the center of scholarly life and the contribution of the Khānqāh Saʿīd al-Suʿadāʾ to the scholarly life with its shaykhs, residents, travelers and activities.
