Memlükler Dönemi İlim Geleneği – II
Memlük Usul Bi̇ri̇ki̇mi̇yle İrti̇batı Açısından İbnü’l-hümâm’ın Tahrîr’i̇
Hasan Tuncay BaşoğluMemlükler dönemi Hanefî âlimlerinin önde gelenlerinden İbnü’l-Hümâm’ın Tahrîr adlı muhtasar usul eseri, fıkıh usulü tarihinde özgün bir yere sahiptir. O, bu eserinde müteahhirûn döneminde geliştiği şekliyle usul ilmini işler; usul konularını, hem İbnü’s-Sââtî, Sadrüşşerîa ve Abdülaziz el-Buhârî gibi Hanefî usulcülerin hem de Râzî, Âmidî, İbnü’l-Hâcib, Beyzâvî, Îcî ve Teftâzânî gibi Eşʿarî usulcülerin görüşlerini dikkate alarak tartışır ve kendi tercihlerini ortaya koyar. Onun öğrencisi İbn Emîru Hâcc’ın açıklamalarıyla birlikte incelendiğinde Tahrîr’in, müteahhirûn dönemi bu iki grup usulcünün yanı sıra Memlükler dönemi usulcülerinin görüşlerini ve söz konusu dönemin önemli usul meselelerini de tartışan zengin bir arka plana dayandığını görürüz. Bu makalede amacımız İbnü’l-Hümâm’ın usul görüşlerine dair genel bir resim sunmak değildir; burada onun eserinin özellikle Memlük ilim çevreleriyle bağlantısını ve görüşlerinin arka planını ele almayı hedefledik. Tahrîr’in ve şerhinin Memlük usul birikimiyle irtibatını kullandıkları kaynaklar, ele aldıkları meseleler ve –söz konusu ilişkiyi gösterecek şekilde– benimsedikleri görüşler açısından inceledik. İbn Emîru Hâc, Tahrîr’i bizzat müellifinden okumuş olması sebebiyle hem hocasının kastını, imalarını ve muhataplarını biliyordu hem de kaynaklarına ve görüşlerine vâkıftı. Bu sebeple İbnü’l-Hümâm’ın Memlük ilim çevreleri ve usul birikimiyle irtibatını ortaya koyabilmek için onun şerhini de birlikte ele aldık.
Connection of Al-tahrīr of Ibn Al-humām with the Mamluk Usul Environment
Hasan Tuncay BaşoğluIbn al-Humām’s concise usul work al-Tahrīr has a distinguished place in the history of usul al-fiqh. One of the leading Hanafi scholars of the Mamluk period, Ibn al-Humām studied usul al-fiqh in its transformed form in the late classical (mutaʾakhkhirūn) period; he examined usul issues from the perspective of both Hanafis like Ibn al-Sāʿātī, Sadr al-Sharīʿa al-Sānī and Abd al-Azīz al-Bukhārī and Ashʿaris like Rāzī, Āmidī, Ibn al-Hājib, Baydāwī, Ījī and Taftāzānī, and suggested his preferences. When studied together with the explanations of his disciple Ibn Amir Hajj, we can see al-Tahrīr relies on a very rich background that covers usul issues of the Mamluk period and views of the Mamluk scholars along with the two groups of usul scholars mentioned above. Here I do not intend to outline Ibn al-Humām’s usul thought. In my analysis of al-Tahrīr and its commentary al-Taqrīr, I particularly focus on their connection to the Mamluk scholarly environment and examine a) their sources, b) their discussions and c) their views and preferences. Since Ibn Amir Hajj read al-Tahrīr from the author himself, he was familiar with the interlocutors, goals and intentions of his master as well as his sources and views. In order to explore Ibn al-Humām’s relationship with the Mamluk scholarly environment and usul accumulation, I studied al-Taqrīr together with al Tahrīr.
