Memlükler Dönemi İlim Geleneği – II

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/B/AA07AA25.2024.033.012   IUP :10.26650/B/AA07AA25.2024.033.012    Tam Metin (PDF)

Yansız Biyografi Yazmanın İmkânı: Zehebî’nin Önde Gelen Eşʿarî Âlimlere Dair Kaleme Aldığı Biyografiler Ve Sübkî’nin Eleştirileri

Münevver Tiyek

Memlükler Dönemi (648-923/1250-1517) tarih yazıcılığının en dikkat çeken türü hiç şüphesiz biyografidir. Biyografik eserlerin muhtevalarının şekillenmesinde yazarının fikrî arka planı, zihin dünyası, mezhebî aidiyeti, eseri kaleme alma amacı, kaynaklara ulaşımı ve kullanımı gibi pek çok husus etkilidir. Bu nedenle her biyografi pek çok açıdan eleştiriye açık hâle gelmektedir. Örneğin Tâceddin es-Sübkî (ö. 771/1370), hocası Zehebî’nin (ö. 748/1348) Eşʿarî âlimlerin biyografilerini mezhep taassubuyla yazdığını iddia etmiş; ancak kendisi de Tabakâtu’ş Şâfi‘iyye’sindeki biyografiler üzerinden Eşʿarîliğin, Sünnîliğin yegâne temsilcisi olduğu fikrini tahkim etmeye çalıştığı eleştirisine maruz kalmıştır. Tarih ve biyografi, Memlükler döneminin en üretken müelliflerinden biri olan Zehebî’nin ismi anıldığında ilk akla gelen disiplinlerdendir. Fakat Zehebî bu alandaki orijinal tercihleri, literatüre yaptığı katkılar ve özenine rağmen özellikle kendi görüş ve mezhebinden olmayan kişilerin biyografilerinde yanlı davrandığı eleştirisinden kurtulamamıştır. Onun bilgiyi seçme ve sunuş biçimine, açıkça söylediklerinden söylemediklerine kadar pek çok konu üzerine değerlendirmeler yapılmıştır. Hatta Zehebî’nin biyografilerinin döneminin temel tartışmalarındaki görüşlerini ortaya koymanın ve kişisel yargılamalarının bir aracı olduğu dahi iddia edilmiştir. Bu çalışma iki ana kısımdan oluşmaktadır. Girişte biyografileri açısından Zehebî’ye yöneltilen eleştirilere kısaca değinildikten sonra birinci kısımda, onun kaleme aldığı önde gelen Eşʿarî âlimlerin biyografilerinde öne çıkan hususlar, Sübkî’nin bu biyografilere yönelttiği eleştirilerle birlikte incelenmiştir. İkinci kısımda ise her ikisinin kaleme aldığı Hanbelî İbn Kudâme el-Makdisî (ö. 620/1223) ve Eşʿarî Fahreddin İbn Asâkir’in (ö. 620/1223) biyografileri karşılaştırılmıştır. Bu çalışma temelde tamamen yansız bir biyografi yazılamayacağını savunmakta; bunun biyografilere nasıl yansıdığını Zehebî ve Sübkî örneği üzerinden ortaya koymayı amaçlamaktadır. Nitekim çalışmada sunulan örnekler, Zehebî’nin biyografiler üzerinden birtakım mesajlar vermek istediğini; buna karşılık  Sübkî’nin söz konusu biyografilere yönelttiği eleştirilerde de mezhebî aidiyetinin etkilerinin olduğunu ortaya koymuştur.


Anahtar Kelimeler: Memlükler, Tarih Yazımı, Tabakat, Biyografi, Yansız Biyografi, Zehebî, Sübkî, Eşʿarîlik
DOI :10.26650/B/AA07AA25.2024.033.012   IUP :10.26650/B/AA07AA25.2024.033.012    Tam Metin (PDF)

The Possibility of Writing Unbiased Biography: Al-dhahabī’s Biographies of Prominent Ashʿarī Scholars and Al-subkī’s Criticisms

Münevver Tiyek

The most remarkable genre of historiography in the Mamluk Period (648-923/1250-1517) is undoubtedly biography. The author’s intellectual background, mindset, legal affiliation, purpose of writing, and access to and use of sources influence the content of his biographical works. For this reason, every biography becomes open to criticism from many aspects. For example, while Taj al-Din al-Subki (d. 771/1370) claimed that his teacher al Dhahabi (d. 748/1348) had written the biographies of Ashʿari scholars with bias, he was criticized for trying to reinforce through biographies in his Tabaqat al-Shafiʿiyya the idea that Ashʿarism is the sole representative of Sunnism. History and biography are the first disciplines that come to mind when al-Dhahabi is mentioned. However, despite his original choices in this field and his contributions to the literature, al-Dhahabi could not escape the criticism that he was biased in the biographies of people of other views and sects. This paper claims that he utilized biography as a mean of expressing his views and personal judgments on the primary debates of the period. This study consists of two main parts. In the first part, after briefly mentioning the criticisms directed at al-Dhahabi in terms of the biographies he penned, the prominent issues in the biographies of the leading Ashʿari scholars written by him were examined together with the criticisms directed at these biographies by al-Subki. In the second part, the biographies of Hanbali Ibn Qudamah al-Maqdisi (d. 620/1223) and Ashʿari Fakhr al-Din Ibn Asakir (d. 620/1223), written respectively by al-Dhahabi and al-Subki, are compared. This article argues that an utterly impartial biography cannot be written and aims to reveal how this is reflected in biographies through the example of al-Dhahabi and al Subki. The examples presented in the study show that al-Dhahabi wanted to give some messages through biographies. On the other hand, the study revealed that al-Subki’s sectarian affiliation affected his criticisms of the biographies in question.


Anahtar Kelimeler: Mamluk Period, Historiography, Tabaqat, Biography, Unbiased Biography, al-Dhahabi, al-Subki, Ashʿarism

Referanslar

  • Ayaz, Fatih Yahya. Memlüklerde Tarih ve Tarihçiler. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020. google scholar
  • Aytekin, Arif. “İbn Tûmert”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/425/427. Ankara: TDV Yayınları, 1999. google scholar
  • Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV, 2009. google scholar
  • Bloch, March. Tarih Savunusu ya da Tarihçilik Mesleği. çev. Mehmet Ali Kılıçbay. İstanbul: Ötüken, 2020. google scholar
  • Cüveynî, Ebü’l-Me’âlî Rükneddin Abdülmelik b. Abdillâh. el-Burhân, nşr. Salâh b. Muhammed b. Avîda, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997. google scholar
  • Dîb, Abdülazim Mahmud. “Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/141-144. Ankara: TDV Yayınları, 1993. google scholar
  • Gharaibeh, Mohammad. “Social and Intellectual Rivalries and Their Narrative Representations in Biographical Dictionaries: The Representation of Ibn al-Şalâh—A Case Study”. New Readings in Arabic Historiograpy from Late Medieval Egypt and Syria, ed. Jo Van Steenbergen vd. 253-290. Leiden: Brill, 2021. google scholar
  • Gölcük, Şerafettin. “Bâkıllânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/531-535. Ankara: TDV Yayınları, 1991. google scholar
  • Halkin, Leon E. Tarih Tenkidinin Unsurları. çev. Bahaeddin Yediyıldız. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2000. google scholar
  • İbnü’l-Cezerî, Şemseddîn Muhammed b. Muhammed. Gâyetu’n-nihâye, Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006. İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Ali. ed-Dürerü’r-kâmine. nşr. Muhammed Abdülmuîd Dân. Haydarabad: Mec-lisu Dâirati’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1972. google scholar
  • İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ahmed b. Abdilhalîm. el-Fetâva’l-kubrâ li İbn Teymiyye, thk. Muhammed Abdulkâ-dir Ata - Mustafa Abdulkâdir Ata, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987. google scholar
  • İbn Teymiyye, Takıyyüddin Ahmed b. Abdilhalîm. Mecmû‘u’l-fetâvâ, thk. Abdurrahmân b. Muhammed b. Kâsım, Medine: Mecme‘u‘l-Melik Fehd li Tıbâ‘atiT-Mushafi’ş-Şerîf, 1995. google scholar
  • İbnü’l-Verdî, Zeynüddin Ömer b. el-Muzaffer. Târîhu İbni’l-Verdî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996. google scholar
  • İbn Râfi', Takıyyüddin Muhammed. el-Vefeyât. thk. Sâlih Mehdî Abbâs - Beşşâr Avvâd Ma'ruf. Beyrut: Mües-sesetü’r-Risâle, 1982. google scholar
  • İğde, Muhyettin. Siyasi-İtikadi Bir Mezhep Olarak Hanbeliliğin Teşekkül Süreci. İstanbul: İFAV Yayınları, 2016. google scholar
  • Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik Maturidilik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013. google scholar
  • Kalaycı, Mehmet. Hicrî V. Asırda Ehl-i Sünnet. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003. google scholar
  • Kalaycı, Mehmet. Ehl-i Sünnetin Reislerinden İmâm-ı Eş’arî ve Eş’arîlik. Ankara: Anadolu Ay Yayınları, 2019. google scholar
  • Kırmızı, Abdülhamit. Otur Baştan Yaz Beni. İstanbul: Küre Yayınları, 2019. google scholar
  • Koç, İsa. Mezhepler Arası Mücadele: Hanbelîlik-Eş‘arîlik İlişkisi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2022. google scholar
  • Lewis, Bernard. Tarih, Hatırlanan, Yeniden Canlandırılan, Kurgulanan. çev. Fatih Yücel. İstanbul: Kronik Yayınları, 2023. google scholar
  • Ma'rûf, Beşşâr Avvâd. ez-Zehebî ve menhecuhû f kitâbihi Târihi’l-İslâm. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2008. google scholar
  • Makdisi, George. İslam’ın Klasik Çağında ve Hırıstiyan Batı’da Beşeri Bilimler. çev. Hasan Tuncay Başoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2009. google scholar
  • Özafşar, Mehmet Emin. İdeolojik Hadisçiliğin Tarihi Arkaplanı. Ankara: Otto Yayınları, 2015. google scholar
  • Özçelik, Fikret. “Hadisçilerin ve Usûlcülerin Râvinin Adaleti Hakkındaki Tutumları: Seyfuddîn Âmidî Örneği”. Diyarbakır: Âlimler, Ârifler, Edîpler. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018. google scholar
  • Özervarlı, M. Sait. İbn Teymiyye’nin Düşünce Metodu ve Kelâmcılara Eleştirisi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2017. google scholar
  • Romanov, Maxim G.. Computational Reading of Arabic Biographical Collections with Special Reference to Pre-aching in the Sunni World (661-1300 ce). University of Michigan, Near Eastern Studies, Doktora Tezi, 2013. google scholar
  • Safedî, Halil b. İzziddîn. Nektü’l-himyân fî nüketi’l-ümyân. Kahire: Dârü’l-Medine, ts. google scholar
  • Sehâvî, Şemseddîn Muhammed b. Abdirrahmân. el-İ‘lân bi’t-tevbîh li-men zemme ehle’t-târîh. thk. Franz Ro-senthal. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. google scholar
  • Sem'ânî, Abdülkerîm b. Muhammed. el-Ensâb. Beyrut: Dârü’l-Cinân, 1988. google scholar
  • Sever, Mehmet. Ortaçağ Kahiresi’nde İktidar ve Dini Düşünce. Ankara: Akademisyen Kitabevi, 2020. google scholar
  • Sevgili, M. Macit, “Bir Usûlcü Olarak Cüveynî’nin Hadisçiliği Ve Hadisçiliğine Dâir Tartışmalar -“Mu‘âz Hadisi” Özelinde-”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/37 (Haziran 2018), 217-246. google scholar
  • Sübkî, Tâceddin Abdülvehhâb b. Ali. Tabakâtu’ş-Şâfi’iyyeti’l-kübrâ. nşr. Mahmûd Muhammed et-Tenâhî- Ab-dülfettâh Muhammed el-Hulv. Hicru li’t-Tıbâati ve’n-Neşri ve’t-Tevzîi, 1413. google scholar
  • Sübkî, Tâceddin Abdülvehhâb b. Ali. “Kâide fi’l-cerh ve’t-ta'dîl”, Erba'u resâîlf ulûmi’l-hadîs, thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Beyrut: MektebuT-Matbû'atiT-İslâmiyye, ts. google scholar
  • Sübkî, Tâceddin Abdülvehhâb b. Ali. Mu’idü’n-ni’am mübîdü’n-nikam. Beyrut: Müessesetü’l-kütübi’s-sekâ-fiyye, 1986. google scholar
  • Sürmeli, Zeynep Alimoğlu - Ahmet Bağlıoğlu, “Eşarî Gelenekte Kerrâmiyye Tenkidi: İbn Fûrek, Bağdâdî ve İsferâyînî Örneği”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22/1 (2017), 183-211. google scholar
  • Şeyh, Abdüssettâr. el-Hâfız ez-Zehebî: Müerrihü’l-İslâm - nâkıdü’l-muhaddisîn - imâmü’l-mu‘addilîn ve’l-mü-cerrihîn. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1994. google scholar
  • Taş, Derya. “Yâfiî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/175-177. İstanbul: TDV Yayınları, 2013. google scholar
  • Veyne, Paul. Tarih Nasıl Yazılır. çev. Nihan Özyıldırım. İstanbul: Metis Yayınları, 2013. google scholar
  • Yâfiî, Afîfüddîn Abdullah b. Es’ad. Mir’âtu’l-cenân ve ibretu’l-yakzân fî ma‘rifeti ma yu‘teberu min havâdî-si’z-zamân. Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997. google scholar
  • Yâkût el-Hamevî. Şihâbuddîn Yâkût b. Abdillah. Mu‘cemü’l-büldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1995. google scholar
  • Yusuf Şevki Yavuz. “İbn Fûrek”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/497. Ankara: TDV Yayınları, 1999. google scholar
  • Yurdagür, Metin. “Haşviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/426/427. İstanbul: TDV Yayınları, 1996. google scholar
  • Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed. Beyânu zeğli’l-ilm, thk. Zâhid el-Kevserî, Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Turâs, ts. google scholar
  • Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed. Telhîsu’l-İleli’l-mütenâhiye. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhim, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1998. google scholar
  • Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm. nşr. Ömer Abdüsselâm et-Tedmûrî. Beyrut: Dâ-rü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1993. google scholar
  • Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed. el-İber fî haberi men ğaber. nşr. Muhammed Zağlûl. Beyrut: Dâ-rü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. google scholar
  • Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. nşr. Ali Muhammed el-Becâvî, 1963. google scholar
  • Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. nşr. Şuayb el-Arnaûd. Beyrut: Müessesse-tü’r-Risâle, 1985. google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.