Diplomalar eğitim tarihi açısından önemli belgelerdir. Onları veren okullar, okutulan dersler ve giderek o dersleri okutan hocalar hakkında ilginç bilgiler verirler. Yükseköğretim tarihi ile ilgilenmeye başladıktan sonra birer belge niteliği taşıyan çeşitli alanlardaki diplomaların kendilerini ve kopyalarını toplamaya başladım ve zaman içinde bir diploma koleksiyonu ortaya çıktı. Bunlara öğrenci kimlik ve belgeleri de eklendi. On yıl önce bunlardan bir sergi açma gündeme geldiyse de çeşitli nedenlerle gerçekleşemedi ve hazırladığım sergi kataloğu da bir taslak halinde kaldı. Yakın dönemde bu projeye eski bir mensubu olduğum İstanbul Üniversitesi tarafından sahip çıkıldı.
Bu kitap İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü tarafından düzenlenmesi planlanan “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yükseköğrenim Diploma ve Belgeleri” adlı serginin genişletilmiş kataloğudur. Sergi özel koleksiyonumda bulunan diploma ve belgelerin seçilmiş bir bölümünü içerecektir. Kitapta ise koleksiyonumda bulunan tüm diploma ve belgelere yer verildiği gibi belirli bir alan veya okul için kronolojik açıdan boşluk olan yerlerde sürekliliği sağlamak amacıyla çeşitli kaynaklardan alınan bazı diploma ve belgeler de verilmiştir. Ayrıca, diploma ve belgelerin yanına ilginç bazı fotoğraflflar da eklenmiştir. Böylece diplomalar üzerinden Türkiye’deki yükseköğretimin tarihinin ana hatları da verilmeye çalışılmıştır,
Diplomalar büyük bir çaba gösterip emek harcayarak onları elde etmiş olan sahipleri açısından hem manen ve hem de kendilerine bir iş sağlaması bakımından maddeten büyük değer taşır ve korunur. Ancak, piyasada çok sayıda eski diplomanın satılır olması ailelerdeki aidiyet duygusunun genellikle zayıf olmasından dolayı kişilerin ölümünden sonra çocuklarının anne veya babalarının diplomalarını evde koyacak bir yer bulamamalarından olsa gerek eskiciye satmalarından kaynaklanmaktadır.
Kitapta bulunan ve kaynak gösterilmemiş olan tüm diploma, belge ve fotoğraflflar özel koleksiyonumdadır. Elli yıllık geçmişi olan ve artık tarihsellik kazanmış bulunan kendi diploma ve bazı belgelerimi de kitaba ekledim. Burada sunulan diplomaların ve belgelerin bir bölümü daha önce yaptığım çeşitli yayınlarda yayınlanmış olmakla birlikte önemli bir bölümü ilk kez yayınlanmaktadır.
Kitap düzenlenirken diploma ve belgeler tıp ve sağlık bilimleri, sosyal bilimler, fen bilimleri ve mühendislik olmak üzere kendi içlerinde alt bölümlere ayrılan dört ana grup altında toplanmıştır. Her bölümün başında o okulun veya kurumun geçmişine ilişkin çok kısa bir bilgi verilmiştir. Aynı kökten gelen farklı okul ve kurumlar için verilen bilgilerde ister istemez bazı küçük tekrarlar da olmuştur. Bazı çok önemli kişi veya olaylar hakkında da kısa açıklamalar yapılmıştır. Kitabın son kısmında doğrudan yükseköğrenim ile ilişkili olmamakla birlikte eğitim tarihimiz açısından önem taşıyan bazı diploma ve belgelere de yer verilmiştir. Ayrıca, kitaba Türkiye’deki yükseköğretimin toplu bir kronolojisi de eklenmiştir.
Bazı okullar ve dönemler için diploma ve belge bulmak son derece güçtür. Örneğin, İnâs Darülfünunu’nun bu güne kadar bilinen iki diploması vardır. Bu güne kadar Darülfünun-ı Şâhâne’den 1908 öncesinde verilmiş Ulûm-ı Âliye-i Diniye Şubesi’ne ilişkin bir diploma dışında başka bir diplomaya rastlanmamıştır.
Burada sunulan tıp, sosyal ve fen bilimleri alanlarındaki diploma ve belgelerin çok büyük bir çoğunluğu doğal olarak İstanbul Üniversitesi’nin geçmişine ilişkindir.
Gerek bu koleksiyonun derlenmesi ve gerekse bu kitabın hazırlanması uzun bir sürecin ürünüdür ve pek çok kişinin katkısı vardır. Ligor Bey’in eczacılık diplomasını bana armağan eden Mert Sandalcı’ya, dedesi Dr. Mehmed Ürfifi Görkey’in diploması ile uzmanlık belgesinin kopyasını veren Prof. Dr. Şefifik Görkey’e, babası Hızır İşcan’a ait Orta Askerlik Ehliyetnamesi’nin bir kopyasını veren ve özellikle diploma metinlerinin okunmasında büyük katkısı olan Prof. Dr. Nuran Yıldırım ile Prof. Dr. Mustafa Kaçar’a teşekkür ederim,
Günümüzden elli sekiz yıl önce öğrenci olarak kapısından girdiğim ve daha sonra asistan ve doçent olarak on yedi yılımı geçirdiğim İstanbul Üniversitesi’nin bu sergi ve kitap projesine sahip çıkmasından dolayı başta Rektör Prof. Dr. Mahmut Ak olmak üzere Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Hayati Develi ile Dekan Yardımcıları Prof. Dr. Sevtap Kadıoğlu ve Doç. Dr. Metin Ünver’e en içten teşekkürlerimi sunarım.
Sapanca, 1 Eylül 2020
Emre DÖLEN |
