Tek Parti Dönemi Ankarası’nda Bir Kalkınma ve Modernleşme Simgesi: Çubuk Barajı (1929-1950)

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/B/SSc19SSc21.2024.029.001   IUP :10.26650/B/SSc19SSc21.2024.029.001    Tam Metin (PDF)

Çubuk Barajı'nın Yapımına Yol Açan Etkenler

Pınar Tuna

Kuraklık ve sel gibi iklim değişikliklerinden oldukça etkilenen başkent Ankara açısından, düzenli bir su akışının sağlanması ekonomik ve sosyal açıdan büyük bir öneme sahiptir. Bu bağlamda şehrin su ihtiyacının istikrarlı bir şekilde karşılanamaması, tarım alanlarının sulanmasında sıkıntıya yol açmış ve bu da ekonomik kayba neden olmuştur. Bu açıdan Çubuk Barajı’nın öncelikli yapım amacı, Ankara Ovası’nın su ihtiyacının karşılanması olarak belirlenmiştir. Bu süreçte, yeni başkent olan Ankara’nın giderek artan nüfusu şehrin içme suyu ihtiyacının karşılanması sorununu da ortaya çıkarmıştır. Bu konuda Ankara Belediyesi’nin yaptığı çalışmaların yetersiz kalması üzerine, maliyet açısından daha avantajlı görülen ve o sırada yapımı devam eden Çubuk Barajı’ndan yararlanılması gündeme gelmiştir. Böylece Çubuk Barajı’nın yapım amacına, Ankara Ovası’nın sulanması yanında Ankara’nın içme suyunun sağlanması da eklenmiştir.

Ekonomik kalkınma ve şehircilik bağlamında öne çıkan bu iki temel amacın yanı sıra Çubuk Barajı’nın, gerek Ankara’nın gerekse Cumhuriyet’in kültürel modernleşmesi açısından da önemli bir konuma sahip olması öngörülmüştür. Bu kapsamda barajın, Ankara’nın modern mimarisini temsil eden simge yapılardan biri olması amaçlanmıştır. Ayrıca baraj bölgesinde bir gazino inşa edilerek, buranın aynı zamanda Ankara halkı için bir mesire ve eğlence alanı olması planlanmıştır. Dolayısıyla Çubuk Barajı’nın yapımında ekonomik, sosyal ve kültürel etkenler ön plana çıkmıştır.


Anahtar Kelimeler: Ankara, Ankara Şehri İçme Suyu Komisyonu, Çubuk Barajı, Modernleşme, Tubergen

Referanslar

  • Arşiv google scholar
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) google scholar
  • BCA, 30.18.1.1/27.70.8, 25.12.1927. google scholar
  • BCA, 30.10.0.0/122.866.17, 28.03.1928. google scholar
  • BCA, 30.18.1.1/30.64.6, 28.10.1928. google scholar
  • BCA, 30.10.0.0/157.106.8, 16.02.1929. google scholar
  • BCA, 30.10.0.0/159.113.5, 25.08.1929. google scholar
  • BCA, 30.18.1.2/19.22.16, 01.04.1931. google scholar
  • BCA, 30.18.1.2/22.54.5, 27.07.1931. google scholar
  • BCA, 30.18.1.2/24.73.10, 04.11.1931. google scholar
  • BCA, 30.18.1.2/25.3.20, 13.01.1932. google scholar
  • BCA, 30.18.1.2/25.7.16, 30.01.1932. google scholar
  • BCA, 30.10.0.0/122.868.9, 14.12.1933. google scholar
  • BCA, 30.1.0.0/122.774.1, 1934. google scholar
  • BCA, 30.18.1.2/64.40.6, 18.05.1936. google scholar
  • Resmî Yayınlar google scholar
  • “Ankara Şehremaneti’ne Bir Buçuk Milyon Lira İkrazı Hakkında Kanun”, Resmî Ceride, 3, 86, (2 Mart 1341/1925). google scholar
  • “Ankara'da inşası Mukarrer Yenimahalle için Muktezi Yerler ile Bataklık ve Merzagi Arazinin Şehremaneti’nce İstimlaki Hakkında Kanun”, Resmî Ceride, 3, 90 (24 Mart 1341/1925). google scholar
  • “Ankara Şehremanetine iki Milyon Lira ikrazı Hakkında Kanun”, Resmî Ceride, 4, 322 (15 Mart 1926). google scholar
  • “Sular Hakkında Kanun”, Resmî Ceride, 4, 368 (10 Mayıs 1926). google scholar
  • “Ankara Şehri imar Müdüriyeti Teşkilat ve Vezaifine Dair Kanun”, T.C. Resmî Gazete, 902 (30 Mayıs 1928). google scholar
  • “Demiryolları ve Limanlar ile Su işleri için (240,000,000) Liralık Tahsisat itasına ve Bu Miktara Kadar Taahhüdat icrasına Dair Kanun”, T.C. Resmî Gazete, 1206 (3 Haziran 1929). google scholar
  • “Belediye Kanunu”, T.C. Resmî Gazete, 1471 (14 Nisan 1930). google scholar
  • “Ankara şehri su tesisatı için taahhüt icrasına dair kanun”, T.C. Resmî Gazete, 1526 (22 Haziran 1930). google scholar
  • “Ankara şehri su tesisatı için yapılacak istikraza ait kanun”, T.C. Resmî Gazete, 1760 (29 Mart 1931). google scholar
  • “Ankara su tesisatı için Maliye ve Dahiliye Vekillikleri’ne verilen taahhüt mezuniyetinin uzatılması ve miktarının (2.300.000) liraya çıkarılması hakkında Kanun”, T.C. Resmî Gazete, 2421 (7 Haziran 1933). google scholar
  • “Çubuk barajı inşaatının ikmali ve Ankara şehri suyunun bu barajdan temini hakkında kanun”, T.C. Resmî Gazete, 2734 (23 Haziran 1934). google scholar
  • “Ankara şehri su tesisatının ikmali hakkındaki taahhüd mezuniyetinin uzatılmasına dair kanun”, T.C. Resmî Gazete, 3035 (22 Haziran 1935). google scholar
  • “Ankara şehri su tesisatının tamamlanması, Etlik ve Keçiören’e su verilmesi ve Gençlik Parkında havuz inşası için tahsisat verilmesine dair kanun”, T.C. Resmî Gazete, 3191 (25 Kânunuevvel 1935). google scholar
  • TBMM ZC, Devre II, Cilt 14, Altmış dördüncü İçtima (25.2.1341/1925). google scholar
  • TBMM ZC, Devre II, Cilt 15, Yetmiş ikinci İçtima (8.3.1341/1925). google scholar
  • TBMM ZC, Devre II, Cilt 23, Altmış Beşinci İçtima (3.3.1926). google scholar
  • TBMM ZC, Devre II, Cilt 23, Altmış Beşinci İçtima Eki, Sıra Numarası 88 (3.3.1926). google scholar
  • TBMM ZC, Devre II, Cilt 24, Doksan İkinci İçtima (28.4.1926). google scholar
  • TBMM ZC, Devre 3, Cilt 2, Yetmiş İkinci İnikat Eki, Sıra No 209 (29.V.1929). google scholar
  • TBMM ZC, Devre 3, Cilt 18, İnikat 43 (3.IV.1930). google scholar
  • TBMM ZC, Devre 3, Cilt 20, İnikat 74 (10.VI.1930). google scholar
  • TBMM ZC, Devre 3, Cilt 20, İnikat 74 Eki, Sıra No 268 (10.VI.1930). google scholar
  • TBMM ZC, Devre 3, Cilt 26, 23.III.1931, İnikat 38 (23.III.1931). google scholar
  • TBMM ZC, Devre 3, Cilt 26, 23.III.1931, İnikat 38 Eki, Sıra No 105 (23.III.1931). google scholar
  • TBMM ZC, Devre 4, Cilt 16, İnikat 65 (3.VI.1933) google scholar
  • TBMM ZC, Devre 4, Cilt 16, İnikat 65 Eki, Sıra No 266 (3.VI.1933). google scholar
  • TBMM ZC, Devre V, Cilt 4, İnikat 37 (12.VI.1935). google scholar
  • TBMM ZC, Devre V, Cilt 4, İnikat 37 Eki, Sıra Sayısı 174 (12.VI.1935). google scholar
  • TBMM ZC, Devre V, Cilt 7, İnikat 16 (13.XII.1935). google scholar
  • TBMM ZC, Devre V, Cilt 7, İnikat 16 Eki, Sıra No 34 (13.XII.1935). google scholar
  • TBMM ZC, Dönem VII, Cilt 20, On üçüncü birleşim (18.XII.1945). google scholar
  • Süreli Yayınlar google scholar
  • “Ankarada su”, Akşam (12 Ağustos 1929). google scholar
  • “Ankaranın imarı”, Akşam (12 Ağustos 1929). google scholar
  • “Ankara suyu”, Akşam (24 Mart 1931). google scholar
  • “Cumhuriyet hükûmetinin yeni bir eseri”, Akşam (25 Teşrinievvel 1936). google scholar
  • “Çubuk Su Süzgeçi İstasyonu”, Bayındırlık İşleri Dergisi (Yönetsel Kısım), II, 1 (Haziran 1935). google scholar
  • “Çubuk Barajı”, Bayındırlık İşleri Dergisi (Yönetsel Kısım), 2, 10 (Mart 1936). google scholar
  • “Çubuk Barajı ve Filtre istasyonu 3-11-1936’da Ankarada Başbakanımız tarafından merasimle açıldı”, Belediyeler Dergisi, II, 17 (Birincikânun 1936). google scholar
  • “Çubukovasında büyük bir bent yapılacak”, Cumhuriyet (2 Ağustos 1929). google scholar
  • “Çıbık bendi”, Cumhuriyet (8 Teşrinisani 1933). google scholar
  • “Ankara ovasında Yerin altında Bol su vardır”, Cumhuriyet (15 Mayıs 1935). google scholar
  • “Ankaranın Su İşi”, Hakimiyeti Milliye (4 Mart 1929). google scholar
  • “Su İşleri”, Hakimiyeti Milliye (29 Birinci Teşrin 1933). google scholar
  • “Şehrin Suyu”, Hakimiyeti Milliye (25 Mart 1934). google scholar
  • “Ankara’nın su ihtiyacı temin ediliyor”, Milliyet (3 Ağustos 1932). google scholar
  • “Ankara İçme suyu”, Milliyet (15 Ağustos 1932). google scholar
  • “Türkiyede Kamâlizmin Yeni Bir Eseri: Çubuk Barajı”, Tan (5 Eylül 1935). google scholar
  • “Ankara, İstanbula Daha Az Hasrette”, Tan (11 Temmuz 1937). google scholar
  • “Ankaranın su davası kotarılmıştır”, Ulus (11 Haziran 1935). google scholar
  • “Ankara’yı bol suya kavuşturan büyük eser Çubuk Barajı”, Ulus (4 Ağustos 1936). google scholar
  • “Ankara Su sıkıntısını bir daha görmemek üzere bol suya kavuşuyor”, Ulus (2 Eylül 1936). google scholar
  • “Çubuk barajı ve filtre istasyonu”, Ulus (3 Sonteşrin 1936). google scholar
  • “Büyük Su Siyasetine Doğru”, Ulus (3 Sonkânun 1936). google scholar
  • “Ankara’nın Su Davası Nasıl Halledildi?”, Ulus (30 Sonkânun 1936). google scholar
  • Kitap ve Makaleler google scholar
  • Ali Süreyya, “Ankaranın imarı meselesi”, Cumhuriyet (9 Eylül 1933): 4. google scholar
  • Ankara Çubuk Barajı ve Filtre Tesisatı Açılma Töreni Hatırası 3-XI-1936. İstanbul: Devlet Basımevi, 1936. google scholar
  • Ankara Şehri İçme Suyu. Ankara: T.C. Bayındırlık Bakanlığı Ankara Şehri İçme Suyu Komisyonu, 1936. google scholar
  • Ankara Şehri İmar Kılavuzu. T.C. Ankara İmar Müdürlüğü Yayınları, 1946. google scholar
  • Ankara Şehrinin Profesör M. Jausseley, Jansen ve Brix taraflarından yapılan plan ve projelerine ait izahnameler. Hakimiyeti Milliye Matbaası, 1929. google scholar
  • Aslanoğlu, İnci. Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı 1923-1938. 3. bs. İstanbul: Bilge Kültür Sanat,2010. google scholar
  • Atatürk’ün Bütün Eserleri. 16 (1924) İstanbul: Kaynak Yayınları,2005. google scholar
  • Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III. I, 5. bs. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi,1997. google scholar
  • Batur, Afife. “Ankara’nın Başkent Oluşu ve Kentsel Kuruluşu”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi V, İstanbul: İletişim Yayınları (1983): 1380-1420. google scholar
  • Belediyeler. İstanbul: T.C. Dahiliye Vekaleti Mahalli İdareler Umum Müdürlüğü, 1933. google scholar
  • Belediyeler Yıllığı. 1, Ankara: İller Bankası, 1949. google scholar
  • Burat, Sinan. “ “Yeşilyollarda Hareketle İstirahat”: Jansen Planlarında Başkentin Kentsel Yeşil Alan Tasarımları ve Bunların Uygulanma ve Değiştirilme Süreci (1932-1960)”, İdealkent 2, 4 (Eylül 2011): 100-129. google scholar
  • Cengizkan, Ali. “Ankara 1924 Lörcher Planı Raporu”, Belleten LXVII (Nisan 2003) Sayı 248’den ayrıbasım. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi (2003): 153-191. google scholar
  • Cengizkan, Ali. Ankara’nın İlk Planı 1924-25 Lörcher Planı. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı-Arkadaş Yayıncılık, 2004. google scholar
  • Cengizkan, Ali. “Türkiye İçin Modern ve Planlı Bir Başkent Kurmak: Ankara 1920-1950”, Bir Başkentin Oluşumu: Avusturyalı, Alman ve İsviçreli Mimarların Ankara’daki İzleri. Ankara: Goethe-Institut (2011): 24-41. google scholar
  • Çınar, Hüseyin-Gümüşçü, Osman. Osmanlı’dan Cumhuriyete Çubuk Kazası. Ankara: Çubuk Belediyesi Yayınları,2002. google scholar
  • Çubuk I Barajı. Ankara: T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü,1971. google scholar
  • Çubuk Barajı Le Barrage de Çubuk. Ankara: T.C. Nafia Vekâleti Neşriyatı,1937. google scholar
  • Çubuk Barajı V. Bölge. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Nafia Vekâleti Devlet Su İşleri Umum Müdürlüğü Neşriyatı Sayı 1,1954. google scholar
  • Demirtaş, Bahattin. “Başkentin Yoğun Siyasi Trafiğinde Bir Soluklanma Yeri Olarak Çubuk I ve II Barajları”, Bütün Yönleriyle Çubuk ve Çevresi II. Uluslararası Sempozyumu (5-7 Ekim 2017). Ankara: Çubuk Belediyesi Yayınları(2019): 635-649. google scholar
  • Duru, Bülent. “Mustafa Kemal döneminde Ankara’nın imarı”, İcad Edilmiş Şehir: Ankara, Der. Funda Şenol Cantek, İstanbul: İletişim Yayınları,2017, 107-123. google scholar
  • Galanti, Avram. Ankara Tarihi I-II. 2. bs. Ankara: Çağlar Yayınları, 2005. google scholar
  • Görgün, Hilal. “Mordtmann, Anderas David (1811-1879)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 30, İstanbul(2005): 286-287. google scholar
  • İstatistik Yıllığı. Dördüncü Cilt, 1930/31, Ankara: İstatistik Umum Müdürlüğü Neşriyatı, 1931. google scholar
  • İstatistik Yıllığı 1951. 19, Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, t.y. google scholar
  • Köker, Levent. Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2007. google scholar
  • Kunze, “Ankara Civarındaki Çubuk Bendi”, T.C. Na. V. Nafıa İşleri Mecmuası (Fennî Kısım), Türkçeye çeviren: Fuad Özdeğer, 1, 4 (Ocak 1935): 1-15. google scholar
  • Metin, Celal. “Bir Tarihsel Süreç Olarak Modernleşme”, Tarihin Peşinde 13, 25 (Mart 2021): 71-119. google scholar
  • 10 Yılda Türkiye Nafiası 1923-1933. İstanbul: T.C. Nafia Vekâleti,1933. google scholar
  • Özand, Eşref. AnkaraŞehri Su Tesisleri: Tarihçe, Gelişme, İşletme Durumu ve Yakın Gelecekte Yapılacak Tesisler ile Uzak Gelecekteki Tesislere ait ön Görüşler. Ankara 1967. google scholar
  • Özgen, Yüksel-Büyüktolu, Recep. “Cumhuriyetin İlk Barajı: Çubuk Barajı(1929-1936)”, Atatürk Yolu Dergisi 15, 59 (Güz 2016): 87-110. google scholar
  • Polatoğlu, Mehmed Gökhan. “Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Su Davası Kapsamında Kurulan İlk Baraj: Çubuk Barajı”, Atatürk Yolu Dergisi 65 (Güz 2019): 343-380. google scholar
  • Rıza, “Ankaranın suları”, Dönüm (Eylûl 1932): 20-23. google scholar
  • Seyyah Salahattin, “Ankara Vilâyetinde Bir cevelân.”, Hakimiyeti Milliye (6 Ağustos 1931): 4. google scholar
  • Tandoğan, Nevzad. “Bir İnşa İşi Ankara”, Ulus (19 Şubat 1937): 1, 6. google scholar
  • Tankut, Gönül. “Jansen Planı: Uygulama Sorunları ve Cumhuriyet Bürokrasisinin Kent Planına Yaklaşımı”, Tarih İçinde Ankara-Eylül 1981 Seminer Bildirileri, 2. bs. Der. Ayşıl Tükel Yavuz, Ankara: T.B.M.M. Basımevi, 2000, 301-316. google scholar
  • Tanoğlu, Ali. “Türkiye’de Büyük Su İşlerinin Bugünkü Durumu ve Türkiye’nin Su Davası”, Türk Coğrafya Dergisi 3-4 (1943): 288-308. google scholar
  • Tekeli, İlhan. Cumhuriyetin Belediyecilik Öyküsü (1923-1990). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2009. google scholar
  • Tekeli, İlhan. Modernizm, Modernite ve Türkiye’nin Kent Planlama Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları,2009. google scholar
  • Uran, Hilmi. Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım (1908-1950). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınla-rı,2008. google scholar
  • Yavuz, Fehmi. Kentsel Topraklar, Ülkemizde ve Başka Ülkelerde. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1980. google scholar
  • Yavuz, Fehmi. “Başkent Ankara ve Jansen”, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi 7, 1 (Bahar 1981): 25-33. google scholar
  • Yunus Nadi, “Ankaran’ın ilk ve son derdi: Su mes’elesi”, Cumhuriyet (12 Teşrinisani 1932): 1. google scholar
  • Yunus Nadi, “Ankarada Çıbık Barajı”, Cumhuriyet (7 Teşrinisani 1933): 1, 6. google scholar
  • Yunus Nadi, “Anadolu yaylâsında Bir cennet örneği Ankara!”, Cumhuriyet (24 Nisan 1935): 1. google scholar
  • Tezler google scholar
  • Şen, Zeynep Dikici. Erken Cumhuriyet Döneminde Başkentte Modernleşme, Eğlence Hayatı ve Ankara Palas. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2019. google scholar
  • Elektronik Kaynaklar google scholar
  • https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d08/c018/tbmm08018078ss0156.pdf (Erişim Tarihi:16.03.2023). google scholar
  • https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc002/kanuntbmmc002/kanuntbmmc 00200417.pdf (Erişim Tarihi: 16.03.2023). google scholar
  • https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc002/karartbmmc002/karartbmmc00200027.pdf (Erişim Tarihi: 16.03.2023). google scholar
  • https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc002/kanuntbmmc002/kanuntbmmc 00200490.pdf (Erişim Tarihi: 24.03.2023). google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.