İnsan ve Mekan Açısından Tarihte Şehir

EnglishTürkçe

BÖLÜM


DOI :10.26650/BS/SS22.2021.001-5.04   IUP :10.26650/BS/SS22.2021.001-5.04    Tam Metin (PDF)

İdeolojik Çatışmaların Odağında Bir Şehir Tarihi İncelemesi: Artvin Ve Çevresi

Onur Güven

Doğu Karadeniz, tarih boyunca çeşitli toplulukların ve kültürlerin etkisi altında kalmış bir bölgedir. Bu çerçevede Anadolu’nun Kafkasya ile buluştuğu noktada yer alan Artvin, stratejik açıdan önemli konumdadır. Artvin’in dışında Erzurum, Kars ve Ardahan’ın bir kısmını kapsayan bölgeye eski dönemde Tao-Klarceti denmekteydi. Uzun bir dönem bu coğrafya Gürcülerin yönetimi altında kalmıştır. Onların burada yapmış oldukları kiliseler ve manastırlar, sahayı Gürcüler nezdinde oldukça önemli bir pozisyona getirmiştir. İlk önce Kıpçaklar daha sonra Selçuklular ve Osmanlıların faaliyetleri neticesinde Tao-Klarceti Bölgesi, Türk yurdu hâline gelmiştir. İlerleyen dönemde Ardahan, Artvin gibi yerler kesin olarak Türk topraklarına katılınca bu durum bazı Gürcü çevrelerini derinden sarsmıştır. Stalin döneminde başlayan Gürcü tarihini yeniden yazma projesi kapsamında 1940’lı yıllarda hazırlanan eserlerde, Ksenophon’un Anabasis kitabına atfen Grek kökenli olmayan toplulukların Gürcü menşeli olduğu tezi ortaya atılmıştır. Bundan dolayı Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki otokton halkların Gürcüler olduğu ileri sürülmüş, kadim halk bahsinden hareketle bölgenin Gürcistan’a iade edilmesi talebinde bulunulmuştur. Özellikle Artvin ve çevresi yoğun bir Gürcü propagandasına maruz kalmıştır. Dönemin önde gelen Türk bilim insanları bu iddiaların ilmi dayanağı olmadığına dair yazılar kaleme almışlardır. Gürcü Türkologlar ise ileri sürdükleri tezlerle bölge üzerinde etnik milliyetçilik yapmışlardır. Bu çalışmada, söz konusu coğrafya üzerinde Türk araştırmacıların ortaya koydukları görüşler ve Gürcü Türkologların çalışmaları karşılaştırılarak bir analiz yapılacaktır. Bu analiz bilhassa Gürcü literatürünün taranmasıyla gerçekleştirilecektir. Ayrıca daha önce Artvin’de yaptığımız saha çalışmasından hareketle yöre halkının anlamını bilmediği kelimeleri Gürcüce ve Ermenice olarak tanımlaması yanlışlığı gibi, saha araştırmasında karşılaşılan problemlerden de bahsedilecektir.



Anahtar Kelimeler: Türkler, Gürcüler, Kartveller, Tao-Klarceti, Artvin
DOI :10.26650/BS/SS22.2021.001-5.04   IUP :10.26650/BS/SS22.2021.001-5.04    Tam Metin (PDF)

A Study of Urban History at the Centre of Ideological Conflicts: Artvin and its Surroundings

Onur Güven

The Eastern Black Sea Region has been influenced by various communities and cultures throughout history. In this context, Artvin, located at the point where Anatolia meets Caucasus, is strategically important. Outside of Artvin, the region, which includes some parts of Erzurum, Kars, and Ardahan, was called Tao-Klarceti in ancient times. For a long time, this regiom was under the control of Georgians. The churches and monasteries they built here brought the region to a very important position for Georgians. As a result of the activities of, first, the Kipchaks, then, the Seljuks, and Ottomans, the Tao-Klarceti Region became a Turkish homeland. The rewriting project of Georgian history, which started in the Stalin period, suggested in the works prepared in the 1940s, that according to Xenophon’s book Anabasis, non-Greek communities of the region were of Georgian origin. Therefore, it has been claimed that the autochthonous peoples in the Eastern Black Sea Region are Georgians. Particularly, Artvin and its environs were influenced by intense Georgian propaganda. At that time, Turkish researchers worte articles stating that these claims had no scientific basis. Georgian Turkologists have since studied the region through the lens of ethnic nationalism. In this study, an analysis is made by comparing the opinions of Turkish researchers in the region and the studies of Georgian Turkologists. This analysis is carried out by searching the Georgian literature, in particular. In addition, this study discusses problems encountered in field research, such as the mistake of describing the words that the people of the region do not know, signifying the meaning to be Georgian and Armenian, all of which is based on previous fieldwork in Artvin.


Anahtar Kelimeler: Turks, Georgians, Kartvelian peoples, Tao-Klarceti, Artvin

Referanslar

  • Aksamaz, A. (2011). Doğu Karadeniz’de Resmi İdeolojiler Kuşatması. Ankara: Belge Yayınları. google scholar
  • Aksoy, M., Koyuncu, R. (2017). Anadolu Türk Etnolojisinde Hemşinliler-Horumlar-Gregoryenler-Lazlar. Y. Kalafat (Ed.), Çamlıhemşin’de Koç-Koyun Başlı Mezar Taşları ve Yöresel Çoraplar. Ankara: Berikan Yayınevi, 85-97. google scholar
  • Allen, W.E.D. (1929). The March Lands of Georgia. The Geographical Journal, 74 (2), 135-156. google scholar
  • Artvinli, T. (2013). Artvin Yer Adları Sözlüğü. İstanbul: Chiviyazıları Yayınevi. google scholar
  • Aslan, T. (2006). Hemşinlilerde Sosyal Yapı ve Kültürel Kimlik (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ google scholar
  • Batsaşi, T. (1988). Çrdilo Ağmosavlet Anatoliaşi Etno-Religiuri Prosesebi. Tbilisi. google scholar
  • Berdzenişvili, N., Canaşia, S. (1997). Gürcüstan Tarihi, ( H.Hayrioğlu, Çev.), İstanbul: Sorun Yayınları. google scholar
  • Berkli, Y. (2007). Erzurum ve Erzincan Çevresinde Görülen Koyun, Koç ve At Biçimli Mezar Taşları ve Sanat Tarihindeki Yeri (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp google scholar
  • Bijişkyan, M. (1969). Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası (1817-1819). (H. Andreasyan, Çev.). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. google scholar
  • Bilgin, M. (2010). Doğu Karadeniz Tarih-Kültür-İnsan. İstanbul: Ötüken Neşriyat. google scholar
  • Bryer, A. (2018). Lazlar ve Tzanlar Üzerine Bazı Notlar. (E. Gültekin, Çev.). OGNİ, 8, 5-23. google scholar
  • Cikia, S. (1956). Gurcistasnis Vilaietis Didi Davtari. III, Tbilisi: Pililogiur Metsnierebata Doktoris Sametsniero Harishis. google scholar
  • Demircioğlu, İ. (2019). (Ed.). Karadeniz’de İsyan Mübadele ve Propaganda. İstanbul: Yeditepe Yayınevi. google scholar
  • Demirel, M. (1996). Birinci Dünya Harbinde Erzurum ve Çevresinde Ermeni Hareketleri (1914-1918). Ankara: Genelkurmay Basımevi. google scholar
  • Gogebaşvili, İ. (1868). Bunebis Gari. Tbilisi: Sakartvelos Gurtit. google scholar
  • Günaltay, Ş. (1951). Yakın Şark IV Perslerden Romalılara Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. google scholar
  • Haçikyan, L. (1996). Hemşin Gizemi. (B. Avedisyan, Çev.). İstanbul: Belge Yayınları. google scholar
  • Hann, İ.B. (1995). Myth and History on the Eastern Black Sea Coast. Central Asian Survey, 14(4), 487-508. google scholar
  • (2019). İkinci Büyük Savaştan Sonra Gürcülerin Türkiye’den Toprak Talebine Dair Bir Belge. (O. Uravelli, Çev.). Bizim Ahıska, 53(15), 24-25. google scholar
  • Janashia, M. (2010). Gürcü Dilindeki Türkçe Kökenli Özel İsimler. Çev. A. Ertuğrul, A. Chulukhadze. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 17, 115-129. google scholar
  • Kalafat, E., Erol, M. (2017). Anadolu Türk Etnolojisinde Hemşinliler-Horumlar-Gregoryenler-Lazlar. Y. Kalafat (Ed.), Anadili Lazca Olan Artvinli Türklerde Halk Kültürü. (s. 203-249), Ankara:Berikan Yayınevi. google scholar
  • Kaukçişvili, S. (1972). Vahuşti Bagrationi Ağtsera Sakartvelos Sameposa. Tbilisi. google scholar
  • Kazbegi, G. (2019). Bir Rus Generalinin Günlükleri Türkiye Gürcistanı’nda Üç Ay. (R. Atan, Çev.). İstanbul: Doruk Yayınları. google scholar
  • Kırzıoğlu, F. (1992). Yukarı-Kür ve Çoruk Boyları’nda Kıpçaklar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. google scholar
  • Kırzıoğlu, F. (1970). Lazlar/Çanarlar. VII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, c.1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. google scholar
  • Koh, K., Spenser, O. (1981). Tsnobebi Sakartvelos da Kavkasiis Şesaheb. Tbilisi. google scholar
  • Ksenophon (2015). Anabasis. Çev. A. Çokona. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
  • Marr, N. (1925). Tsitirebuli Naşromebi. Tbilisi. google scholar
  • Melaşvili, A. (1968). Gürcüstan. İstanbul: Aksiseda Matbaası. google scholar
  • Öztürk, Ö. (2016). Pontus Antikçağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi. Ankara: Nika Yayınevi. google scholar
  • Siharulidze, Y. (1958). Samhret Dasavlet Sakartvelos Tofonomika. Batumi. google scholar
  • Siharulidze, Y., vd. (2005). Doğu Karadeniz Halklarının Tarihi ve Kültürleri. (H. Hayrioğlu, Çev.). İstanbul: Sorun Yayınları. google scholar
  • Subaşı, Ö. (2012). Artvin ve Çevresinin Tarihi Coğrafyası. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 12, 9-24. google scholar
  • Sümer, F. (2016). Oğuzlar. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. google scholar
  • Sümer, F. (1993). Çepni. TDV İslâm Ansiklopedisi, 8, 269-270. google scholar
  • Şilakadze, İ. (1983). Somhur Kartuli Enebis Şehvedrebi Ağmosavluri Filologia. Tbilisi. google scholar
  • Tarhan, T. (1979). Eskiçağda Kimmerler Problemi. VIII. Türk Tarih Kongresi Ayrıbasım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 355-360. google scholar
  • Tarhan, T. (2002). Ön Asya Dünyasında İlk Türkler Kimmerler ve İskitler. Türkler, 1. Ankara, 597-610. google scholar
  • Tellioğlu, İ. (2009). XI-XIII. Yüzyıllarda Türk-Gürcü İlişkileri. Trabzon: Serander Yayınları. google scholar
  • Tellioğlu, İ. (2005). Kimmer ve İskit Göçlerinin Doğu Anadolu Bölgesindeki Etkileri. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 27, 237-245. google scholar
  • Tellioğlu, İ. (2009). Prof. Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu’nun Karadeniz Türk Tarihi Araştırmalarına Katkıları. Türk Dünyası Araştırmaları,180, 19-39. google scholar
  • Tellioğlu, İ. (2016). Lazlar. TDV İslâm Ansiklopedisi, Ek-2, 149-150. google scholar
  • Togan, Z. V. (1981). Umumî Türk Tarihine Giriş. İstanbul: Enderun Kitabevi. google scholar
  • Turan, Z. (2006). Artvin İli Yusufeli İlçesi Uşhum Köyü Ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. google scholar
  • Uyğur, S. (2010). Yusufeli Ağzındaki Kıpçakça Kelimeler. Geçmişten Geleceğe Yusufeli Sempozyumu. M. Demirel, M. Akıllı (Ed.), Artvin, 341-344. google scholar
  • Uyğur, S. (2017). 1595 Tarihli Defteri-i Mufassal-ı Ahıska’daki Türkçe Kökenli Kişi Adları Üzerine. Vakanüvis, 1(2), 587-665. google scholar
  • Vanilişi, M., Tandilava, A. (2005). Lazların Tarihi. (H. Hayrioğlu, Çev.). İstanbul: Etik Yayınları. google scholar
  • Wakizaka, K. (2015). Sovyet Sonrası Gürcistan’daki Ulusal Kimliğin Oluşumunda Türk-İslam İmajı. Yeni Türkiye Kafkaslar Özel Sayısı, 78, 57-71. google scholar
  • Zehiroğlu, A. M. (2000). Antik Çağlarda Doğu Karadeniz. İstanbul: Chiviyazıları Yayınevi. google scholar
  • http://www.gurcu.org/ermenilerden-artvin-ve-coruh-havzasi-ile-ilgili-yalanlar-icerigi-814.html google scholar
  • https://www.demokrathaber.org/ahmet-ozkan-melasvili-ve-hayri-hayriogluyu-andik-makale,1585.html google scholar
  • http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/kalafat_cepni.pdf google scholar


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.