İnsan ve Mekan Açısından Tarihte Şehir
İstanbul’daki Âsıtâne, Dergâh Ve Tekke Gibi Tarîkat Yapılarının Şehir Kimliğinin Oluşumundaki Yeri
Fatih KöseBu çalışmada tarîkat yapılarının, İstanbul’un şehir kimliğinin oluşumuna gerek fiziken gerekse de kültürel olarak yapmış oldukları katkıları hakkında ana hatlarıyla bilgiler verilecektir. Osmanlı şehirlerinin tarihi kimliğini oluşturan unsurlar arasında vakıf müesseseleri başta gelmektedir. Âsitâne, dergâh ve tekke olarak adlandırılan tarîkat yapıları da cami ve medrese gibi önemli vakıf kurumlarından biridir. Tekkeler, eğitim-öğretimden iaşe ve barınmaya kadar birçok hizmetin verildiği yerlerdi. Tekkeler mimari yapıları bakımından bu fonksiyonlarn icra edildiği tevhidhâne, çilehane, mutfak, kitaplık ve derviş hücreleri gibi birimlerden meydana gelmekteydi. Tekkeler şeyh de denilen postnişin tarafından yönetilirdi. Bir çok tekke, adını şeyhlerinin mesleğinden veya lâkâbından almaktaydı. Tekkeler ve tekkelerdeki türbeler halk folkloru ve inanışları açısından da önemli bir yere sahipti. Halk, evliya olarak gördüğü şeyhlerin türbelerini sık sık ziyaret edip, dua eder ve adaklar adardı. Halka, özel gün ve gecelerde tekkelerde hazırlanan çeşitli yemekler ikram edilir ve dağıtılırdı. İstanbul’un Türk-İslam kimliğini kazanmasında, tarîhi silüetinin, mahalle dokusunun ve kültürünün oluşmasında tekkelerin büyük rolü olmuştur. İstanbul’da birçok mahalle ve semt tekke merkezli olarak ortaya çıkıp gelişmiştir. Zaman içerisinde doğrudan İstanbul tekkeleri ve bu tekkelerde görev yapmış meşhur tarîkat erbâbı ile ilgili birçok eser yazılmış, kayda değer bir literatür oluşmuştur.
The Place of Sect Structures Such as Asitanes, Dervish Lodges and Tekkes in the Formation of City Identity in Istanbul
Fatih KöseIn this study, general information is given about the contributions of sufi order structures to the formation of Istanbul’s urban identity, both physically and culturally. Among the elements that make up the historical identity of Ottoman cities, foundation establishments come first. Sufi order structures, called as asitânes, dargahs, and dervish lodges, are among other important foundation institutions such as mosques and madrasahs. Dervish lodges were places where many services were provided, from education to food and shelter. In terms of their architectural structures, the tekkes consisted of units such as a tawhidhane, a çilehane, a kitchen, a library and dervish rooms, where the functions of education and lodging were performed. Tekkes were ruled by the postnishin, also called the sheikh. Many tekkes were named after the profession or nickname of their sheikhs. Dargahs and the tombs in a dargah had an important place in terms of popular folklore and beliefs. The people often visited the shrines of the sheikhs, whom they regarded as saints to which they prayed and made offerings. Various meals prepared in dervish lodges were served and distributed to the public on special days and nights. Tekkes played a major role in the formation of the historical silhouette, neighborhood texture, and culture in Istanbul’s acquisition of a Turkish-Islamic identity. Many neighborhoods and districts in Istanbul have emerged and developed centered around these lodges. Over time, many works were written about the Istanbul dervish lodges and the famous sufis who served in these dervish lodges, and a remarkable literature was constructed from these.
