Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/artsanat.2024.21.1215493   IUP :10.26650/artsanat.2024.21.1215493    Tam Metin (PDF)

Bursa/Cumalıkızık Evlerinde Kapı Halka, Tokmak ve Aynaları

Zerrin KöşklüNur Yağmur Büber

Bursa’da Uludağ’ın kuzey yamaçlarında 1987 yılına kadar köy statüsünde bir yerleşim bölgesi olan Cumalıkızık, bu tarihten sonra mahalle olarak Yıldırım ilçe merkezine bağlanmıştır. 2014 yılında Bursa ve Cumalıkızık Unesco Dünya Miras Listesine alınmıştır. Cumalıkızık, günümüzde erken tarihli ve özgün bir Osmanlı köyü olma özelliğini korumaktadır. Kültür turizminin önemli merkezlerinden biri olan yerleşim alanı, tarihî dokusu ve bu dokuda özellikle geleneksel evleri ile ilgi çekmeye devam etmektedir.

Çalışma kapsamında Cumalıkızık Köyü’nde bulunan 135 evin kapısı üzerindeki halka ve tokmaklar alan taraması yapılarak belirlenmiş, günümüze ulaşan 66 halka ve 40 tokmak incelenmiştir. Bunlar halka, tokmak ve aynaları olmak üzere ana ve alt tiplere ayrılarak gruplandırılmıştır. Cumalıkızık evlerinde kapı halkaları daire şeklinde bir forma sahip olup aynalarındaki farklı bezemelerle hareketlendirilmiştir. Evlerin kapılarını tamamlayan tokmaklarda ise C biçimli, U biçimli ve L biçimli olmak üzere üç tip belirlenmiştir. Bunların içerisinde en yaygın tipi oluşturan C biçimli tokmakların aynalarında görülen düzenlemenin “Allah” lafzının müsennası ya da “Maşallah” yazılı bir tasarım olarak yorumlanması dikkat çekicidir. Cumalıkızık evlerinde halka ve tokmakların yaygın kullanımı, biçimseli, malzemesi ve teknik özellikleri başlangıçta Avrupa’dan ithal edilen kalıpların daha sonra yerelleştiği bir geleneğin devamı niteliğinde ve daha çok 19. yüzyıl örnekleri olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Anahtar Kelimeler: BursaCumalıkızıkKapıHalkaTokmakAyna
DOI :10.26650/artsanat.2024.21.1215493   IUP :10.26650/artsanat.2024.21.1215493    Tam Metin (PDF)

Door Ring, Knocker and Mirrors in Bursa/Cumalikizik Houses

Zerrin KöşklüNur Yağmur Büber

Cumalikizik, which was a residential area with village status until 1987 on the northern slopes of Uludag in Bursa, was connected to the Yıldırım District centre as a neighbourhood after this date. Bursa and Cumalikizik were on the UNESCO World Heritage Site in 2014. Cumalıkızık maintains its feature of being the earliest surviving Ottoman village and the best-preserved originality. Cumalikizik, one of the important centres of cultural tourism today, continues to attract attention with its residential area, historical texture, and especially traditional house in this texture.

Within the scope of the study, the rings and knockers on the doors of 135 houses in Cumalikizik Village were determined by scanning the area, and 66 rings and 40 knockers were examined. These are classified into main and sub-types as rings, mallets and mirrors. Door rings in Cumalikizik houses have a circular form and are jazzed up with different decorations on their mirrors. On the knockers defining the doors of the homes, there are three different types: C-shaped, U-shaped, and L-shaped. The most common type among these, C-shaped knockers, is remarkable with its interpretation seen in mirrors as a musanna of the word “Allah” or as a design written “Mashallah”. The widespread use of rings and knockers in Cumalikizik houses, their form, material, and technical features are a continuation of a tradition that was imported from Europe at the beginning and later localized, especially in the XIX century examples.

Anahtar Kelimeler: BursaCumalıkızıkDoor RingKnobMirror

GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


Cumalikizik, which was a village in the east of Bursa until 1987, is a residential area that has been brought to the status of a neighbourhood affiliated with the Yıldırım District centre after this date. Bursa and Cumalikizik were on the UNESCO World Heritage List in 2014. It preserves its feature of being the earliest Ottoman village that has survived to the present day and the best preserved its originality. 

In this study, the rings, and knockers, which attract attention with their functionality on the doors, as well as with their different types and decorations, are discussed in Cumalikizik houses. Rings and knockers, which are almost the sound of doors and combine the aesthetic understanding of the period in which they were built and the subtleties of socio-cultural life, continue to be used in Cumalikizik houses.

 Within the scope of the study, the rings, and knockers on the doors of 135 houses in Cumalikizik Village were determined by scanning the area, and 66 rings and 40 knockers were examined. These are classified into main and sub-types as rings, mallets, and mirrors.

The 66 door rings found in Cumalikizik Village have a circular form and were made in the iron forging technique. Within the scope of the study, the rings are divided into two main types, the section of the ring is round, and the section of the ring is rectangular, and the body is twisted, and the body is determined by grooves. It has been seen that round-section rings are widely used in Cumalikizik houses.

The most distinctive features of the rings in terms of decoration are the mirrors. The main structure of the mirrors is divided into four main types of round, sliced, triangular and polygonal shaped, and subtypes as 4, 12, 13 and 14 sliced ones with sliced circumferences.

There are different decorations in the hole work technique on the 52 mirrors examined. They are grouped as circular interlaced, abstract leaf form, Rumi-palmette motif, and keyhole. A decoration in the form of oval interlocks formed between the concentric rings can be seen on the round-shaped mirrors. It is the most common type among Cumalikizik ring mirrors. A decoration consisting of holes resembling an abstract leaf form was applied to the other types of mirrors with a round shape. In the mirrors examined, the circle is the most common decoration after the inserts. Those with Rumi-palmette motifs and key-shaped holes are represented with a few examples.

Another functional and aesthetic element that defines the doors of Cumalikizik houses is the knocker. The hammers are made of brass, iron and sheet metal using the casting technique and, in a few instances, the forging technique. Embellishments made with the hole work technique were applied to the mirrors of the knockers. 

Three main types of Cumalikizik knockers were determined as C-shaped, vertical U-shaped and L-shaped hammers.

In the first type, the outer frame of the mirrors gives an image defined by S - C curves, large at the top and smaller round protrusions on the sides. The inside of the mirror is five vertical rectangles in a row. This arrangement, seen in the mirrors, has also been interpreted as a musanna of the word “Allah” or a design written “Mashallah”. Among the knocker mirrors examined in Cumalikizik, this type was the most adopted. Mirrors of the second type are largely similar to those of the first type. Only their outer frame reminds us of a stylized sliced palmette form. A similar arrangement in the holework decorations of the mirrors can be thought of in the same way. Although the predominant use of these two types in Bursa and its environs points to a ramming development that became widespread and diversified with the Westernization period, it shows that it turned into a unique form and narrative by being reproduced with new patterns. In the scope of the study, the third type was the imperial style inspired closed palmette type, which is very common in Anatolia but less preferred in Cumalikizik. In the studied Cumalikizik houses, there are also examples of C-shaped knockers without volutes whose mirrors are determined by radial rods. Radial rods, which are widely used with different materials and techniques in 19. century imperial-style decorations have also taken their place in knocker mirrors with the same admiration.

The second type found in Cumalikizik houses in the form of the main body in the form of a U crowned with a crown with palmette motifs and folds in the middle with arms coming from both sides. Although it is not common in Cumalikizik, its examples can be seen in different regions and centres.

L-shaped hammers, another type of knocker identified in Cumalikizik, although one of the most common types in Anatolia, were rarely preferred in Cumalikizik.

The widespread use, form, material and technical features of the door rings and knockers of the examined Cumalikizik houses are the continuation of a tradition which was initially imported from Europe and later localized. The stylistic features seen in 18th and 19th-century Ottoman architecture and decoration show a similar development in rings and knockers, which are the metal sounds of the doors. However, the diversity seen in other regions and centres in the same period was either not created in Cumalikizik or its examples were limited. There is no date on the door rings and knockers of Cumalikizik houses that have survived to the present day. Additionally, Cumalikizik samples which use more traditional forms and mirror decorations, mainly date from 19. century, with later examples from the 20. century extending to the present day spanning a wide period.  


PDF Görünüm

Referanslar

  • Aksoy, Esra. “Geleneksel Karacasu Evlerine Ait Ahşap Kapıların Analizi”, Journal Interdisciplinary And Intercultural Art 6/12 (2021): 113-135. google scholar
  • Alav, Aşkın. “Geleneksel Isparta Evlerinde Kapı Tokmakları”. Yüksek lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2014. google scholar
  • Ataoğuz Çal, Özlem. “Kastamonu Şehri Kapı Halkaları ve Tokmakları”. Kastamonu Eğitim Dergisi 12 (2004): 485-504. google scholar
  • Başak, Oktay. “Muğla Evlerindeki (Merkez Menteşe İlçesi) El Biçimli Kapı Tokmakları”. Sanat Tarihi Dergisi 30/1 (2021): 175-203. google scholar
  • Bingöl, Battal. “Malatya Evleri Kapı Tokmaklarının Resimde İmge Olarak Kullanılması”. Yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi, 2011. google scholar
  • Birdevrim, Aydan. “Anadolu Kapı Tokmakları ve Bu Formlardan Yola Çıkarak Çağdaş Seramik Öneriler”. Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 1997. google scholar
  • Bursa (Hanlar Bölgesi & Sultan Külliyeleri) ve Cumalıkızık Yönetim Planı (2021-2026). Ed. Tanju Verda Akan. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2021. google scholar
  • Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, 2010. google scholar
  • Cansız, Fatma. “Tarihi Bayındır Evlerinde Giriş Aralığı ve Kapılar”. İzmir Araştırmaları Dergisi 4 (2016): 24-46. google scholar
  • Çal, Halit ve Özlem Çal. Trakya Bölgesi Kapı Tokmakları ve Çekecekleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2008. google scholar
  • Çal, Halit. “Beypazarı Şehrinde Kapı Halkaları ve Tokmakları”. Cumhuriyetin 80. Yılında Her Yönüyle Ankara. Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınevi, 2004. google scholar
  • Çal, Halit. “Osmanlı Kapı Halkaları ve Tokmakları”. Osmanlı 11 (1999): 275-285. google scholar
  • Çal, Halit. “Niğde’de Kapı Tokmakları”. As Art Decor 77 (1999): 122-125. google scholar
  • Çetin, Yusuf. “Geleneksel Sakarya Evlerinde Bezeme”. Karadeniz Araştırmaları 12/48 (2015): 143164. google scholar
  • Çiftçioğlu Sinem ve Özlem Sağıroğlu. “Kırsal Mimari Mirasın Belgelenmesi Bağlamında Seben İlçesi Kozyaka Köyünün İncelenmesi ve Sürdürülebilir Turizme Yönelik Koruma Ve Geliştirme Önerisi”. TÜBAV Bilim Dergisi 13/1 (2020): 17-34. google scholar
  • Denktaş, Mustafa. “Divriği’nin Kapı Tokmakları ve Kapı Halkaları”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 19 (2015): 113-139. google scholar
  • Diyanet. “Fetih Suresi”. Erişim 12 Haziran 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-1/ fetih-suresi-48/ayet-1/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1. google scholar
  • Efe, Mervenur. “Geleneksel Ayvalık Konut Mimarisinde Kapı ve Kapı Tokmaklarının Tipolojisi”. Yüksek lisans tezi, İzmir Demokrasi Üniversitesi, 2019. google scholar
  • Ekinci, Esra. “Geleneksel Mardin Evlerinin Kapı Tokmakları ve Halkaları”. Yüksek lisans tezi, google scholar
  • Dicle Üniversitesi, 2019. google scholar
  • Erçin Koçer, Serap. “Kula Evleri, Kapı Tokmakları ve Halkalar”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 2 (2016): 211-224. google scholar
  • Evecen, Arzu ve Merve Acar. Kültürle Giydirilmiş Bedenler. Ankara: İksad Yayınevi, 2020. google scholar
  • Göktaş Kaya, Lütfiye ve Fatma İribaş. “Bartın Geleneksel Evleri, Cephe Düzenlemesi ve Ahşap İşçiliği”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 49 (2020): 1-26. google scholar
  • Göktaş Kaya, Lütfiye. “Geleneksel Kapı Halka ve Tokmakları: Safranbolu”. ZKÜ. Sosyal Bilimler Dergisi 6/12 (2010): 341-369. google scholar
  • Güler, Ramazan. “Geleneksel Gerede Evleri”. AHBVÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi 2/5 (2021): 63-78. google scholar
  • Gümüş, Ömer. “Geleneksel Tekirdağ Evlerinin İç Mekân Analizi”. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, 2007. google scholar
  • İskenderoğlu, Levent. “Malatya Evlerinin Kapı Tokmakları”. Sanat ve İnsan Dergisi 1 (2009): 4760. google scholar
  • Kartal, Mehmet. “Eski Kayseri’de Kapı Tokmakları”. İlgi 53 (1988): 25-57 google scholar
  • Keskin, Serdar. “Geleneksel Kemaliye Evlerinin Ahşap Kapı ve Pencerelerinin İncelenmesi”. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, 2016. google scholar
  • Köşklü, Zerrin. “Eski Erzurum Evlerinde Kapı Tokmakları”. IX. Orta Çağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler (21-23 Nisan 2005 Erzurum) (Erzurum: [y.y], 2006), 337-345. google scholar
  • Melikoğlu, Yahya ve Yeliz Selvi. “Sınırın Estetik Nesneleri: Şanlıurfa’da Tarihi Kapı Tokmakları ve Halkaları”. Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi 10/53 (2017): 1307-1381. google scholar
  • Olaş, Nurullah. “Muğla (Menteşe), Milas ve Marmaris Evlerinde Bulunan Kapı Tokmakları”. Yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2019. google scholar
  • Özgen, Mutlu. “Geleneksel Tokat Evlerinde Kapı Tokmakları”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 11/1 (2018): 87-104. google scholar
  • Pamuk, Fatma. “Safranbolu Evlerinde Ahşap ve Metal Süslemeler”. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, 2010. google scholar
  • Perker, Z. Sevgen ve Nilüfer Akıncıtürk. “Cumalıkızık’da Ahşap Yapı Elemanı Bozulmaları”. Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi 11 (2006): 43-51. google scholar
  • Perker, Z. Sevgen. “Halk Mimarisi ve Cumalıkızık Örneği”, Bursa Halk Kültürü Sempozyumu Bildiri Kitabı 1. Bursa, Uludağ Üniversitesi Yayını, 2002, 273-284. google scholar
  • Sağıroğlu, Özlem, Tuğba Kınıklıoğlu ve S. Sezi Karayazı. “Akseki, İlvat Bölgesi Ahşap Kapı Tipolojisi ve Kilit Sisteminin ‘Traka-Tıfraz’ Belgelenmesi”. TÜBAV Bilim Dergisi 9/3 (2016): 10-30. google scholar
  • Sarıca, Aynur. “Payitaht Edirne’de Geleneksel Kapı Halkaları ve Tokmakları”. Route Educational and Social Science Journal 6/7 (2019): 1036-1053. google scholar
  • Sayan, Yüksel. “Uşak’taki Tarihi Türk Evleri”. Yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 1995. google scholar
  • Sayın, Betül. “Osmanlı’dan Günümüze Hat Sanatında Müsennâ”. Yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2020. google scholar
  • Selvi, Yeliz ve Yahya Melikoğlu. “Sınırın Estetik Nesneleri: Şanlıurfa’da Tarihi Kapı Tokmakları ve Halkaları”. Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi 10/53 (2017): 1002-1012. google scholar
  • Söğütlü, Cevdet ve Emrullah Kılıç. “Geleneksel Mardin Evlerine Ait Ahşap Kapıların İncelenmesi”. Politeknik Dergisi 13/4 (2010): 253-259. google scholar
  • Yeni, Özgür ve Yusuf Çetin. “Kastamonu Taşköprü İlçe Merkezinde Yer Alan Geleneksel Kapı Tokmakları”, Güzel Sanatlar Dergisi 37 (2016): 290. google scholar
  • Yılmaz Erkovan, Nisa ve Nazmiye Gizem Arı. “Alanya Geleneksel Konutlarında Kapılar”. Amisos Dergisi 3/5 (2018): 493-514. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Köşklü, Z., & Büber, N.Y. (2024). Bursa/Cumalıkızık Evlerinde Kapı Halka, Tokmak ve Aynaları. Art-Sanat, 0(21), 439-466. https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.21.1215493


AMA

Köşklü Z, Büber N Y. Bursa/Cumalıkızık Evlerinde Kapı Halka, Tokmak ve Aynaları. Art-Sanat. 2024;0(21):439-466. https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.21.1215493


ABNT

Köşklü, Z.; Büber, N.Y. Bursa/Cumalıkızık Evlerinde Kapı Halka, Tokmak ve Aynaları. Art-Sanat, [Publisher Location], v. 0, n. 21, p. 439-466, 2024.


Chicago: Author-Date Style

Köşklü, Zerrin, and Nur Yağmur Büber. 2024. “Bursa/Cumalıkızık Evlerinde Kapı Halka, Tokmak ve Aynaları.” Art-Sanat 0, no. 21: 439-466. https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.21.1215493


Chicago: Humanities Style

Köşklü, Zerrin, and Nur Yağmur Büber. Bursa/Cumalıkızık Evlerinde Kapı Halka, Tokmak ve Aynaları.” Art-Sanat 0, no. 21 (May. 2024): 439-466. https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.21.1215493


Harvard: Australian Style

Köşklü, Z & Büber, NY 2024, 'Bursa/Cumalıkızık Evlerinde Kapı Halka, Tokmak ve Aynaları', Art-Sanat, vol. 0, no. 21, pp. 439-466, viewed 18 May. 2024, https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.21.1215493


Harvard: Author-Date Style

Köşklü, Z. and Büber, N.Y. (2024) ‘Bursa/Cumalıkızık Evlerinde Kapı Halka, Tokmak ve Aynaları’, Art-Sanat, 0(21), pp. 439-466. https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.21.1215493 (18 May. 2024).


MLA

Köşklü, Zerrin, and Nur Yağmur Büber. Bursa/Cumalıkızık Evlerinde Kapı Halka, Tokmak ve Aynaları.” Art-Sanat, vol. 0, no. 21, 2024, pp. 439-466. [Database Container], https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.21.1215493


Vancouver

Köşklü Z, Büber NY. Bursa/Cumalıkızık Evlerinde Kapı Halka, Tokmak ve Aynaları. Art-Sanat [Internet]. 18 May. 2024 [cited 18 May. 2024];0(21):439-466. Available from: https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.21.1215493 doi: 10.26650/artsanat.2024.21.1215493


ISNAD

Köşklü, Zerrin - Büber, NurYağmur. Bursa/Cumalıkızık Evlerinde Kapı Halka, Tokmak ve Aynaları”. Art-Sanat 0/21 (May. 2024): 439-466. https://doi.org/10.26650/artsanat.2024.21.1215493



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim06.12.2022
Kabul24.01.2024
Çevrimiçi Yayınlanma31.01.2024

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.