Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/bba.2020.13.04   IUP :10.26650/bba.2020.13.04    Tam Metin (PDF)

Hâfız-ı Kütübden Kütüphaneciye: Osmanlıdan Günümüze Bir Mesleğin Gelişimi

Ekrem Tak

Kütüphanecilik, kütüphanelerin ortaya çıkışıyla birlikte gelişen dünyanın eski mesleklerinden biridir. Buna bağlı olarak kütüphaneciler de antik çağlardan günümüze kadar bilgi hizmeti veren eski bir mesleğin mensuplarıdır. Bu çalışmada kütüphaneciliğin meslekî bir formasyon olarak gelişimi ve kütüphanecilerin (hâfız-ı kütüblerin) Osmanlıdan günümüze kadar değişen rolleri incelenecektir. Bu süreç hâfız-ı kütüblüğün ortaya çıkışından Tanzimat’ın ilanına kadar, Tanzimat’ın ilanından Cumhuriyet’in ilanına kadar ve Cumhuriyet’in ilanından günümüze kadar üç dönem halinde değerlendirilecektir. Bu üç döneme ait tespit edebildiğimiz belgeler ve kaynaklar ışığında hâfız-ı kütüblerin görevlendirilme şekilleri, sorumlu oldukları işler ve dönemler arasındaki farklar tespit edilecektir. Osmanlı dönemine ait birinci kısım kütüphane vakfiyeleri üzerinden incelenerek değerlendirmeler yapılacaktır. Hâfız-ı kütüb terimi geçen kütüphane vakfiyelerinde kütüphanecilik mesleğinin izleri aranacaktır. Yine Osmanlı dönemine ait ikinci kısım için bu dönemde kurulmuş modern okul kütüphanelerinin kuruluş nizamnameleri değerlendirilecektir. Modern okul kütüphanelerinde istihdam edilen hâfız-ı kütübler ile vakfiyeler aracılığı ile atanan hâfız-ı kütübler arasında herhangi bir fark olup olmadığı araştırılacaktır. Üçüncü kısımda ise Cumhuriyet döneminde atanan kütüphaneciler incelenecektir. Bu dönemde kütüphanecilerin nasıl eğitim aldıkları ve nasıl uzmanlaştıkları incelenecektir. Son olarak Türkiye’de başlayan kütüphanecilik eğitimi faaliyetleri araştırılacaktır. Kütüphanecilik eğitimlerinin önce kurslar daha sonra üniversitelerde lisans seviyesinde eğitim almalarına kadar geçen serüven anlatılacaktır.

DOI :10.26650/bba.2020.13.04   IUP :10.26650/bba.2020.13.04    Tam Metin (PDF)

From Hâfız-ı Kütüb to Librarian: The Historical Development of Library Profession from Ottoman Empire to the Present

Ekrem Tak

Librarianship is one of the oldest professions that has developed with the emergence of libraries. Accordingly, librarians are an old professional group that has provided information services from ancient times to the present. This article examines the process of the historical development of librarianship as a profession and the changing roles of librarians (hâfız-ı kütüb) from the Ottoman Empire to the present. This historical process will be analyzed in three periods: the first period covers the time from the appearance of professional librarians to the declaration of Tanzimat, the second period is from the declaration of Tanzimat to the proclamation of the Turkish Republic and the third period is from the proclamation of the Turkish Republic to the present. It will be made evaluations about hafızı kütüp by examining the foundation deeds of the endowment libraries in the first period of Ottomans. The establishment regulations of the modern school libraries will be examined in the second period. It will be investigated whether there is any difference between the librarians employed in modern school libraries and those appointed through the foundation deeds. In the third period, the librarians appointed during the Republic era and the education of the librarianship will be examined.


GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


Librarianship is one of the oldest profession in the World that has developed with the emergence of libraries. Accordingly, librarians are an old professional group that provides information service from ancient times to the present. This article attempts to examine the process of the historical development of the librarianship as a profession and the changing roles of the librarians (hâfız-ı kütübs) from Ottoman Empire to the present. This historical process will be analyzed in three periods; the first period covers the time from the appearance of professional librarian to the declaration of Tanzimat, the second period is from the declaration of Tanzimat to the proclamation of Turkish Republic and the third period is from the proclamation of the Turkish Republic to the present. In the light of the documents and sources belong to these three periods, the system of selection and appointment of the librarians (hafızı kütüp), the duties and responsibilities which had to be met and the differences between the periods are determined.

The period from the appearance of librarianship (Hafız-ı Kutubluk) to the declaration of Tanzimat is examined based on the deeds and the documents of the foundations established in the Ottoman Empire. A serach is made for traces of the profession of librarianship in the foundation deeds in which a mention of “hafiz kütüp” was made. It can be seen that there is no legal arrangement, regulation, or provision regarding the work to be done by librarians in the early period of the Ottomans. Librarianship as a profession started to develop in the 15th century, and the job descriptions of librarians were first discovered in the foundation deeds of the endowments established in the period of Fatih the Conqueror. However, the deeds of these endowments focused more on the duties to be performed by the librarians rather than the qualities sought in the candidates to be employed in the libraries. There is no provision made in the foundation deeds for the qualifications of candidates for the post of librarian until the period of Tanzimat Reforms. During this period, it was only stipulated that the candidates should be trustworthy, knowledgeable and religious.

The process from the declaration of Tanzimat to the proclamation of the Turkish Republic is examined looking through the regulations of the schools established in this period. There is an investigation into if there is a difference between the librarians (hafızı kütüb) employed in modern school libraries and those appointed through the foundations deeds. It can be observed that the process of change in the profession of librarian started through the new technical schools established outside the madrasa system. Even though we see the proliferation of the conditions required to be met by the librarians in the libraries established after the Tanzimat period, librarianship was neither defined as a professional field of study and practice, nor were candidates sought who possessed any educational and professional qualifications in order to be appointed to the librarian post. However, it is obvious that this situation started to change towards the end of the century. With the opening of various school libraries during the Tanzimat period, both the duties of librarians proliferated, and the qualities and conditions sought in them began to be specified, albeit partially.

The third period deals with those librarians appointed in the Republican era. The activities on the education of librarianship in the Republican era are examined through a literature review of the period. It can be observed that librarianship as a modern sense began in this period. An analysis is made of how librarians were trained and specialized in this period. Furthermore, an examination is made of the activities in the education of librarians which began in Turkey. The adventure of the education of the librarians from courses to undergraduate level at university is explained. In the Republican era, new professional qualifications started to be sought in librarians and the profession of librarianship could be described. The first step was to open librarianship courses, and existing librarians were obliged to attend these courses, and then those who wanted to become librarians were asked to obtain certificates from these courses. As of 1954, with the opening of the Department of Librarianship in Ankara University, those who want to become a librarian have to complete academic education at the university level.


PDF Görünüm

Referanslar

  • A. Fuad (1340). Kütüphanelerde ıslahat münasebetiyle. Mihrab, 13-14, 449-452. google scholar
  • Alp, H. (2003). Cumhuriyet dönemi Türk kütüphaneleri ve kütüphaneciliği (1923-1950) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul. google scholar
  • Beydilli, K. (1997). Türk bilim ve matbaacılık tarihinde Mühendishâne ve Mühendishâne Matbaası ve Kütüphanesi (1776-1826). İstanbul: Eren. google scholar
  • Biçer, H. (2013). Osmanlı’dan cumhuriyete devralınan kütüphanecilik mirası: Cumhuriyet döneminde kütüphaneciliğin kurumsallaşması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul. google scholar
  • Bilgili M. (2016). Osmanlı hafız-ı kütübleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul. google scholar
  • Candemir, M. (2004). Cumhuriyetin başlangıcında kaleme alınan İstanbul Darülfünunu Kütüphanesine ait bir dahilî nizamnâme lâyihası. Türk Kütüphaneciliği, 18(4), 363-384. google scholar
  • Çavdar, T. (1995). Tanzimat’tan cumhuriyete kadar Osmanlı kütüphanelerinin gelişimi (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul. google scholar
  • Cunbur, M. (1962). Vakfiyelere göre eski Türk kütüphanelerinin yönetimi. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 11(1-2), 3-21. google scholar
  • Cunbur, M. (1964a). I. Abdülhamid vakfiyesi ve Hamidiye Kütüphanesi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 22(1-2), 17-68. google scholar
  • Cunbur, M. (1964b). Tanzimat’ın kütüphaneciliğimize etkileri. Belleten, 28(112), 691-700. google scholar
  • Cunbur, M. (1964c). Münif Paşa ve kütüphanelerin yönetimiyle ilgili ilk resmi talimatnâme. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 13(1-2), 28-34. google scholar
  • Cunbur, M. (1967). İlk dernek kütüphanemiz. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 16(1), 2-9. google scholar
  • Dilek, H. (1991). Kütüphanecilik biliminin kapsamı ve Türkiye’de durum (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul. google scholar
  • Erünsal, İ. E. (Yay. haz.). (1990a). Kütüphanecilikle Osmanlıca metinler ve belgeler-I. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. google scholar
  • Erünsal, İ. E. (Yay. haz.). (1990b). Kütüphanecilikle ilgili Osmanlıca metinler ve belgeler-II. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. google scholar
  • Erünsal, İ. E. (1997). Hâfız-ı kütüb. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt. 15, s. 94-98) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi. google scholar
  • Erünsal, İ. E. (2010). Türk kütüphaneciliğinde atılım dönemi. C. Yılmaz (Ed.), II. Abdülhamid: modernleşme sürecinde İstanbul içinde (s. 361-377). İstanbul: İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti. google scholar
  • Erünsal, İ. E. (2012). Sultan II. Abdülhamid dönemi Türk kütüphaneciliği ve kütüphaneleri. C. Yılmaz (Ed.), Sultan II. Abdülhamid ve dönemi içinde (s. 153-175). İstanbul: Sultanbeyli Belediyesi. google scholar
  • Erünsal, İ. E. (2020). Osmanlılarda kütüphaneler ve kütüphanecilik (3. bs.). İstanbul: Timaş Yayınları. google scholar
  • Gök, H. (2005). Arşiv belgelerinin ışığında kara harp okulu tarihi (1834-1883) (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara. google scholar
  • Günergun F. ve Yıldırım N. (2001). Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane’nin Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’ye getirdiği eleştiriler (1857-1867). Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 3(1), 19-62. google scholar
  • Karataş, A. (2018). Son hâfız-ı kütüblerden şâir Bekir Sıdkı Gencer. İstanbul: Kitaparası. google scholar
  • Kılıç, Y. (2016). H. 1332 (M. 1913) Tarihli Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye salnamesi transkripsiyonu ve değerlendirmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kırklareli Üniversitesi, Kırklareli. google scholar
  • Koç, H. (2015). İstanbul Arkeoloji Müzeleri Kütüphanesi (kuruluşundan cumhuriyete kadar). İ. Dağdelen, H. Türkmen, N. Ulu (Yay. haz.) Türk kütüphaneciliğinden izdüşümler Nail Bayraktar’a armağan-I (Hatıra ve Bilimsel Makaleler) içinde (s. 149-161). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı. google scholar
  • Mekteb-i Cedid-i Harbiye-yi Şahaneʼnin idare-yi dahiliyesine dair kanunnamedir. (1263 [1847]). İstanbul: Takvimhane-yi Amire. google scholar
  • Ötüken, A. (1957). Prof. Hellmutt Ritter’in İstanbul kütüphaneleri hakkında mühim bir raporu. Türk Kütüphaneciliği Dergisi, 6(1-2), 36-46. google scholar
  • Ötüken, A. (1979). Kütüphaneciliğimiz için: milli kütüphane nasıl kuruldu ve Türkiye’de kütüphanecilik eğitiminin tarihçesi. Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği. google scholar
  • Soysal, Ö. (1976). XIX ve XX. yüzyıllar Osmanlı siyasal yaşamının kütüphane kurumunu etkileyen iki olgusu. VIII. Türk Tarih Kongresi: Kongreye Sunulan Bildiriler (11-15 Ekim 1976) içinde (s. 250-261). Ankara: Türk Tarih Kurumu. google scholar
  • Sübki, T. (2019). Mu’idü’n-Ni’am: Makam ve meslek ahlakı. H. Özkan (Ed.); H. Yılmaz ve M. E. Midilli (Yay. Haz.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. google scholar
  • Türkmen, H. (2001). Maarif-i umumiye nizamnâmesinin Türk kütüphanecilik tarihindeki yeri ve önemi. H. Y. Nuhoğlu (Der.). Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim Milletlerarası Kongresi Tebliğleri içinde (s. 643652.). İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA). google scholar
  • Yılmaz, T. (1988). Türkiye’de yükseköğretim kapsamında kütüphanecilik eğitim programlarının değerlendirilmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Tak, E. (2020). Hâfız-ı Kütübden Kütüphaneciye: Osmanlıdan Günümüze Bir Mesleğin Gelişimi. Bilgi ve Belge Araştırmaları Dergisi, 0(13), 81-102. https://doi.org/10.26650/bba.2020.13.04


AMA

Tak E. Hâfız-ı Kütübden Kütüphaneciye: Osmanlıdan Günümüze Bir Mesleğin Gelişimi. Bilgi ve Belge Araştırmaları Dergisi. 2020;0(13):81-102. https://doi.org/10.26650/bba.2020.13.04


ABNT

Tak, E. Hâfız-ı Kütübden Kütüphaneciye: Osmanlıdan Günümüze Bir Mesleğin Gelişimi. Bilgi ve Belge Araştırmaları Dergisi, [Publisher Location], v. 0, n. 13, p. 81-102, 2020.


Chicago: Author-Date Style

Tak, Ekrem,. 2020. “Hâfız-ı Kütübden Kütüphaneciye: Osmanlıdan Günümüze Bir Mesleğin Gelişimi.” Bilgi ve Belge Araştırmaları Dergisi 0, no. 13: 81-102. https://doi.org/10.26650/bba.2020.13.04


Chicago: Humanities Style

Tak, Ekrem,. Hâfız-ı Kütübden Kütüphaneciye: Osmanlıdan Günümüze Bir Mesleğin Gelişimi.” Bilgi ve Belge Araştırmaları Dergisi 0, no. 13 (Dec. 2024): 81-102. https://doi.org/10.26650/bba.2020.13.04


Harvard: Australian Style

Tak, E 2020, 'Hâfız-ı Kütübden Kütüphaneciye: Osmanlıdan Günümüze Bir Mesleğin Gelişimi', Bilgi ve Belge Araştırmaları Dergisi, vol. 0, no. 13, pp. 81-102, viewed 5 Dec. 2024, https://doi.org/10.26650/bba.2020.13.04


Harvard: Author-Date Style

Tak, E. (2020) ‘Hâfız-ı Kütübden Kütüphaneciye: Osmanlıdan Günümüze Bir Mesleğin Gelişimi’, Bilgi ve Belge Araştırmaları Dergisi, 0(13), pp. 81-102. https://doi.org/10.26650/bba.2020.13.04 (5 Dec. 2024).


MLA

Tak, Ekrem,. Hâfız-ı Kütübden Kütüphaneciye: Osmanlıdan Günümüze Bir Mesleğin Gelişimi.” Bilgi ve Belge Araştırmaları Dergisi, vol. 0, no. 13, 2020, pp. 81-102. [Database Container], https://doi.org/10.26650/bba.2020.13.04


Vancouver

Tak E. Hâfız-ı Kütübden Kütüphaneciye: Osmanlıdan Günümüze Bir Mesleğin Gelişimi. Bilgi ve Belge Araştırmaları Dergisi [Internet]. 5 Dec. 2024 [cited 5 Dec. 2024];0(13):81-102. Available from: https://doi.org/10.26650/bba.2020.13.04 doi: 10.26650/bba.2020.13.04


ISNAD

Tak, Ekrem. Hâfız-ı Kütübden Kütüphaneciye: Osmanlıdan Günümüze Bir Mesleğin Gelişimi”. Bilgi ve Belge Araştırmaları Dergisi 0/13 (Dec. 2024): 81-102. https://doi.org/10.26650/bba.2020.13.04



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim13.04.2020
Kabul24.05.2020
Çevrimiçi Yayınlanma08.07.2020

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.