darulfunun ilahiyat

GÖNDERBİLGİ
EnglishTürkçe

Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/di.2019.30.2.0035   IUP :10.26650/di.2019.30.2.0035    Tam Metin (PDF)

Islam Aile Hukukundaki Arabulucu-Hakemlik Uygulamasının Türkiye’de Aile Arabuluculuğuna Muhtemel Katkıları

Ahmet Temel

Bu makale Türkiye’de yakın gelecekte uygulamaya konması beklenen aile arabuluculuğu kurumu için Türkiye’nin içinde bulunduğu kültürel coğrafyada yüzyılları aşkın bir tecrübeye dayalı olarak uygulanmış aile arabulucu-hakemliğinin önemli katkılar sunacağını iddia etmektedir. Mevcut tasarı batı tarzı aile arabuluculuğunu model almaktadır. Batıda 1970’lerden itibaren uygulanan bu model esasında boşanma davalarının oluşturduğu yargı yükünü azaltarak boşanma sürecini kolaylaştırmayı amaçlayan “boşanma arabuluculuğudur.” Hâlbuki Türkiye’deki aile yapısı aile birliğini muhafaza etmeyi en temel ilke olarak kabul eden İslam Aile Hukuku kodlarına uygun bir biçimde oluşmuştur. Bu nedenle bu makale aile arabuluculuğunda gerek Türkiye’nin tarihsel hafızasında gerekse bugün pek çok İslam ülkesinde uygulaması var olan İslam aile hukukunda gelişmiş arabulucu-hakemlik kurumunun dikkate alınmasını önerir. Bu modelin Türkiye aile yapısına daha uygun olmasının yanı sıra önemli bir problem olarak karşımıza çıkan boşanma ivmesindeki yükselmeyle mücadelede de çok daha etkin olacağını öne sürer. Zira İslam hukukunun yargısal boyutunun yanında uhrevî yaptırımı içeren diyanî bir vasfa da sahip olması kamuya kapalı mahrem alana sahip aile kurumu içinde karşılaşılan problemlerin çözümünde çok daha etkin olmasını sağlamaktadır. Bu araştırma konunun önemi ve literatür değerlendirmesini içeren giriş bölümü sonrasında üç başlık altında inceleme yapmaktadır. Birinci bölümde aile arabuluculuğunun tarihsel gelişimi ve kavramsal çerçevesi ele alınmış; ikinci bölüm İslam hukukunda aile arabuluculuğu-hakemliğinin mahiyetini incelemiş; üçüncü bölüm ise İslam Aile Hukukunda sulh temelli arabulucu-hakemlik uygulamasının çağdaş aile arabuluculuğu uygulamasına eklemlenmesi konusuna ayrılmıştır. 

Anahtar Kelimeler: Aile arabuluculuğu, İslam aile hukuku, Arabulucu-hakemlik, Tahkim, Sulh
DOI :10.26650/di.2019.30.2.0035   IUP :10.26650/di.2019.30.2.0035    Tam Metin (PDF)

The Prospective Contributions of the Med-Arb Model in Islamic Family Law to Family Mediation in Turkey

Ahmet Temel

This article argues that the med-arb model, combining mediation and arbitration, which has been applied in the cultural hinterland where Turkey has been rooted for centuries will make significant contributions to family mediation in Turkey that will be put into practice in the near future. The current model being prepared is modelled on the western-style of family mediation. The model which was implemented in the west in the 1970s known as “divorce-mediation” is essentially aimed at facilitating the divorce process and reducing the burden on the judiciary. Whereas in Turkey the family structure has been formed in accordance with Islamic family law norms that recognize the preservation of family unity as the most fundamental principle. Therefore, this article proposes the med-arb model of Islamic family law which is present in the memory of Turkey’s history and is practiced in many Muslim-majority and Muslim-minority countries today should be considered. In addition to being more suitable for the family structure in Turkey, this model also suggests it would be much more effective in the fight against the recent significant increase in the divorce rates in Turkey. Islamic law, in addition to its judicial dimension has a religious character that includes other-worldly sanctions which will most probably be much more effective in solving the problems encountered within the family institution that has a closed private space. This study frames its investigation under three titles after an introductory chapter, which presents a literature review and the importance of the subject. The first chapter provides the historical outline of family mediation and conceptual framework. The second part delves into the specifics of the application of med-arb in Islamic Family Law. The third part discusses the integration of sulh-based medarb in Islamic Family Law into the application of contemporary family mediation. 

Anahtar Kelimeler: Family mediation, Islamic family law, Med-arb, Arbitration, Sulh

GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


This article investigates the med-arb model of Islamic Family Law as an alternative dispute resolution model and argues that this model should be integrated within the family mediation in Turkey that will be put into practice soon. This investigation is framed under three titles after an introductory chapter, which presents a literature review and the importance of the subject. The first part provides the historical outline of family mediation and conceptual framework. The second part delves into the specifics of the application of med-arb in Islamic Family Law. The third part discusses the integration of sulh-based med-arb in Islamic Family Law into the application of contemporary family mediation.

The Quran, as the first and foremost source of Islamic law, has more detailed verses on family law issues than on any other field of law. The entire arbitration system in Islamic law discussed in different fiqh manuals goes back to a verse (4:35) indicating that a combination of mediation and arbitration should be used when there is a serious conflict (shiqāq) between the couple. According to the verse, one arbitrator from the woman’s family and one from the man’s family should come together and look for a possible reconciliation first. If the two parties have a sincere demand for a reunion, it is stated in the verse that Allah will combine them together. It is implied, though, in the verse that if there is no possibility for reunion the arbitrators will have a role in the separation process. Based on what is mentioned in the verse, the different schools of law understood the process of arbitration diversely especially on the need for extending authority for separation to the arbitrators by the couple. However, they all agreed that the main and first duty of the arbitrators is to exhort for a possible reconciliation in order to perpetuate the marriage.

I argue that this two-phased mediational process would be much more effective in Turkey for the following reasons. First, statistical research has demonstrated that almost all marriages in Turkey are contracted according to Islamic law in addition to civil law. Second, despite not taking Islamic law into account in the law-making process at the state level, the vast majority of people in Turkey, as affirmed in a large research activity conducted in 2014, continue to look for religious norms, values, and solutions for their marital needs and disputes informally. Third, this model has been applied among Muslim people in different parts of the world as well as in Turkey, outside of the judiciary successfully and hence, it has a long history supporting its applicability as an alternative dispute resolution model in family disputes in Turkey. Fourth, the second phase of this model, the arbitrational phase, helps to achieve a satisfying result for both parties more easily during the first phase, the mediation phase, due to the fact that they do not want to seem the uncompromising party in the eyes of the mediator who will probably become the arbitrator for this dispute. Fifth, Islamic law having otherworldly sanctions and the diyānī dimension would be much more effective for certain family practices which usually stand out of state control and regulations but are important sources of family disputes. Islamic values and norms can reach the conscience of believers and expediate the problem-solving process. 

Based on these arguments this study makes the following suggestions. First, due to its distinct characteristic from other types of mediation, family mediation must be drafted in a separate law independent from the existing law with nr. 6325 on mediation in general. Second, family mediation law should not be designed just as “divorce mediation”, it should rely on sulh-based social practices rooted in historical experiences. Third, taking the high demand on solving family problems through religious norms into account, the most reasonable option is to integrate the Islamic legal application of med-arb into family mediation. Existing applications in secular countries which allow religious laws play a vital role in family mediation and arbitration demonstrate that this will not necessarily be in contradiction to the secular character of the state. Also, allowing to appeal the arbitrational decision to the family court under certain conditions indicates that this application does not lead to plural laws. Finally, in order to realize these suggestions, graduates of the department of theology and specialists in the family and religious guidance offices within the presidency of religious affairs must be allowed to be mediator-arbitrators after taking the proper training and passing the required exam. 


PDF Görünüm

Referanslar

  • ʿAbdulvehhâb, el-Ḳâḍî Ebû Muḥammed. “El-Meʿûne ʿalâ Meẕhebi ʿâlimi’l-Medîne.” thk. ̣Hamîş ʿAbdulḤaḳ. Mekke: el-Mektebetu’t-ticâriyye, n.d. google scholar
  • Açık, Fatma. “İslam Aile Hukukunda Tahkim Müessesesi ve Hakemin Boşama Yetkisi.” Konya: SÜ, 2006. google scholar
  • Afacan, Kübra. Trabzon Şerʿiyye Sicillerine Göre XVII. Yüzyılın Son Çeyreğinde Sulh Akidleri ve Analizi. KATÜ, 2018. google scholar
  • Akkaya, Tolga. “Boşanma Davasında Alınabilecek Geçici Hukuki Korumalar veya Hakimin Müdahalesi Yoluyla Çocuğun Korunması Kapsamında Zorunlu Arabuluculuk ve Boşanma Süreci ( Aile ) Danışmanlığı” Ankara Barosu Dergisi. 4 (July 1, 2014). https://dergipark.org.tr/ abd/issue/33819/374515. google scholar
  • Albayrak, Adem. “Türk Hukukunda Tı ̇carî Uyuşmazlıklarda Arabuluculuk.” Arabuluculuğun Geliştirilmesi Uluslararası Sempozyumu2. Ankara, 2018. google scholar
  • Atar, Fahrettin. İslam Yargılama Hukukunun Esasları. 2. Basım. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2017. google scholar
  • Aydın, Mehmet Akif. Osmanlı Aile Hukuku. 2. Basım. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018. google scholar
  • Bartel, Barry C. “Med-Arb as a Distinct Method of Dispute Resolution: History, Analysis, and Potential.” Willamette Law Review 27 (1991). google scholar
  • Berg, Adriane G. “The Attorney as Divorce Mediator.” Mediation Quarterly 1983/2 (December 1983): 21–28. https://doi.org/10.1002/crq.39019830205. google scholar
  • Buḫârî, Ebû Ḥafs (Ebû Muḥammed) Hüsâmüddîn es-Ṣadrü’ş-şehîd ʿÖmer b. ʿAbdilʿazîz b. ʿÖmer b. Mâze - Serhân, Muḥyî Hilâl el-. “Edebu’l-Ḳâḍi Li’l-Ḫaṣṣâf.” Bağdâd: Matbaʿatü’l-irşâd, 1977. google scholar
  • Cessâs, Ebû Bekir er-Râzî el-. Ahkâmu’l-Kur’an Li’l-Cessâs. thk. Muhammed Ali Şahin Abdusselam. 1st Ed. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ʿilmiyye, n.d. google scholar
  • Cevzî, İbn Ḳayyim el-. İʿlamu’l-Muvaḳḳiʿîn ʿan Rabbi’l-ʿâlemîn. thk. Taha Abdurrauf. Daru’l-Cîl, 1973. google scholar
  • Cunningham, Robert B. and Sarayrah, Yasin K. “Taming Wasta to Achieve Development.” Arab Studies Quarterly 16/3 (1994): 29–41. google scholar
  • Cusairi, Rafidah Mohamad. The Application of Islamic Shari’ah to the Muslim Minority Living in the Uk: A Comparative Study on Family Mediation Between English Law and Faith-Based Med-Arb at Shari’ah Councils. Glasgow Caledonian University, 2013. https://ethos.bl.uk/OrderDetails. do?uin=uk.bl.ethos.636816? google scholar
  • Donohue, William A. - Burrell, Nancy - Allen, Mike. “Models of Divorce Mediation.” Family and Conciliation Courts Review 27 (1989). google scholar
  • Ergene, Boğaç. “Why Did Ümmü Gülsüm Go to Court? Ottoman Legal Practice between History and Anthropology.” Islamic Law and Society 17/2 (2010): 215–244. https://doi.org/10.1163/09 2893809X12519895111144. google scholar
  • Filiz, Orhan. “Türkiye’de Aile Mahkemeleri Uygulaması ve Uygulamanın Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma.” Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 25/25 (2011): 73–96. https://doi.org/10.21560/ spcd.99525. google scholar
  • Folberg, Jay. “A Mediation Overview: History and Dimensions of Practice.” Mediation Quarterly 1983/1 (September 1983): 3–13. https://doi.org/10.1002/crq.39019830103. google scholar
  • Fried, Ginnine. “The Collision of Chruch and State: A Primer to Beth Din Arbitration and the New York Secular Courts.” Fordham Urban Law Journal 31 (2003). google scholar
  • Ḫaṭîb Şirbînî, Şemsuddîn Muḥammed. “Muġni’l-Muḥtâc Ilâ Maʿrifeti Meʿânî Elfâẓi’l-Minhâc.” Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, 1994. google scholar
  • Ḫaṭîb Şirbînî, Şemsuddîn Muḥammed. Muġni’l-Muḥtâc Ilâ Maʿrifeti Meʿânî Elfâẓi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ʿilmiyye, 1994. google scholar
  • Henry, Karen L. “Med-Arb: An Alternative to Interest Arbitration in the Resolution of Contract Negotiation Disputes.” Ohio State Journal on Dispute Resolution 3 (1987). google scholar
  • İbnu’l-ʿArabî, Ebû Bekr Muḥammed b. Abdillâh. “Aḥkâmu’l-Ḳurʾân.” Beyrut: Dâru’l-kutubi’l ilmiyye, 2003. google scholar
  • Jennings, Ronald C. “Kadi, Court, and Legal Procedure in 17th C. Ottoman Kayseri: The Kadi and the Legal System.” Studia Islamica. 48 (1978): 133. https://doi.org/10.2307/1595357. google scholar
  • Lavi, Dafna. “Divorce Involving Domestic Violence: Is Med-Arb Likely to Be the Solution.” Pepperdine Dispute Resolution Law Journal 14 (2014). google scholar
  • Mâverdî, ʿAlî b. Muḥammed. “el-Ḥâvi’l-Kebîr fî Fikhi Meẕhebi’l İmām’ş-Şâfiʿî ve Huve Şerḥi Muḫtaṣar El-Muzenî.” thk. Şeyḫ ʿAlî Muḥammed Muʾavviḍ ve dğr. Beyrut: Dâru’l-kutubi’lʿilmiyye, 1999. google scholar
  • Özbek, Mustafa Serdar. “Arabuluculuk ile Tahkim Yöntemlerinin Kesişme Bölgesi: ArabuluculukTahkim.” Yargıtay Dergisi 43/1 (2017): 15–106. google scholar
  • Özçelik, Sezai. “İslami Çatışma Çözümüne Giriş: İslami Hakemlik (Tahkim), İslami Arabuluculuk (Wasata), İslami Barış Yapma (Sulha) ve İslami Üçüncü Taraf (Ombudsman).” Yeni Türkiye 95 (2017): 190–202. google scholar
  • Parkinson, Lisa. Aile Arabulucuğu. Ed. Yonca Fatma Yücel. 2018. google scholar
  • Pekcanıtez, Hakan. “Alternatif Uyuşmazlık Çözümleri.” Hukuki Perspektifler Dergisi. 5 (2005). google scholar
  • Pürselim, Hatice Selin. “Yabancılık İçeren Arabuluculuk Usulü ve Bağlayıcılığı Hakkında Düşünceler.” Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 20/2 (2014): 2–21. google scholar
  • Şen, Yusuf. “İslam Hukukunda Arabuluculuk.” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/22 (2012): 105–135. google scholar
  • Şimşek, Erdem. “Düzenlenmesi Düşünülen Aile Hukukuna İlişkin Uyuşmazlıklarda Arabuluculuk Kanunu Ile İlgili Değerlendirme.” Arabuluculuğun Geliştirilmesi Uluslararası Sempozyumu. Ankara, 2018. google scholar
  • Tamdoğan, Işık. “Sulh and the 18th Century Ottoman Courts of Üsküdar and Adana.” Islamic Law and Society 15/1 (2008): 55–83. https://doi.org/10.1163/156851908X287307. google scholar
  • Tanrıver, Süha. “Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları: Arabuluculuk Kurumuna Hukuki ve Sosyolojik Bir Bakış.” In Prof.Dr. Fikret Eren’e Armağan. Ankara: Yetkin, 2006. google scholar
  • Tanrıver, Süha. “Hukuk Uyuşmazlıkları Bağlamında Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları ve Özellikle Arabuluculuk.” TBB. Dergisi. 64 (2006): 151–177. google scholar
  • Tarman, Zeynep Derya. “Tarafsız Bir Üçüncü Kişi Aynı Uyuşmazlıkta Hem Hakem Hem De Arabulucu Olabilir Mi?” Legal Hukuk Dergisi 86/8 (2010): 463–471. google scholar
  • Tuğsavul, Melis Taşpolat. Arabuluculuk Kanun Tasarısı Çerçevesinde Türk Hukukunda Arabuluculuk. Ankara: Yetkin, 2012. google scholar
  • Türcan, Talip. “İslâm Hukukunda İki Farklı Geçerlilik Alanı: Kazâî ve Diyânî Hüküm Ayırımı.” İslâmî Araştırmalar 19/1 (2006): 159–167. google scholar
  • Ünalan, Abdülkerim. “İlkiya El-Harrasi ve Ahkamü’l-Kur’an’ındaki Metodu.” İzmir: DEÜ, 1990. Yeşilırmak, Ali. “Uyuşmazliklarin Arabuluculuk Ve Tahkı̇m Yollarinin Bı̇rlı̇kte Kullanilarak Çözümü (Med-Arb).” Arabuluculuğun Geliştirilmesi Uluslararası Sempozyumu. 181–188. Ankara, 2018. google scholar
  • Yıldız, Pervin. “Türk Hukukunda Aile Arabulucuğuna İlişkin Gelişmeler.” Arabuluculuğun Geliştirilmesi Uluslararası Sempozyumu. Ankara, 2018. google scholar
  • Yılmaz, İbrahim. “İslam Aile Hukukunda Boşanmaları Önleyici Bir Tedbir Olarak Tahkim Müessesine Hukuki İşlerlik Kazandırılması.” Turkish Studies 12/10 (2017): 329–360. https://doi.org/http:// dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11774. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Temel, A. (2019). Islam Aile Hukukundaki Arabulucu-Hakemlik Uygulamasının Türkiye’de Aile Arabuluculuğuna Muhtemel Katkıları. darulfunun ilahiyat, 30(2), 311-336. https://doi.org/10.26650/di.2019.30.2.0035


AMA

Temel A. Islam Aile Hukukundaki Arabulucu-Hakemlik Uygulamasının Türkiye’de Aile Arabuluculuğuna Muhtemel Katkıları. darulfunun ilahiyat. 2019;30(2):311-336. https://doi.org/10.26650/di.2019.30.2.0035


ABNT

Temel, A. Islam Aile Hukukundaki Arabulucu-Hakemlik Uygulamasının Türkiye’de Aile Arabuluculuğuna Muhtemel Katkıları. darulfunun ilahiyat, [Publisher Location], v. 30, n. 2, p. 311-336, 2019.


Chicago: Author-Date Style

Temel, Ahmet,. 2019. “Islam Aile Hukukundaki Arabulucu-Hakemlik Uygulamasının Türkiye’de Aile Arabuluculuğuna Muhtemel Katkıları.” darulfunun ilahiyat 30, no. 2: 311-336. https://doi.org/10.26650/di.2019.30.2.0035


Chicago: Humanities Style

Temel, Ahmet,. “Islam Aile Hukukundaki Arabulucu-Hakemlik Uygulamasının Türkiye’de Aile Arabuluculuğuna Muhtemel Katkıları.” darulfunun ilahiyat 30, no. 2 (May. 2025): 311-336. https://doi.org/10.26650/di.2019.30.2.0035


Harvard: Australian Style

Temel, A 2019, 'Islam Aile Hukukundaki Arabulucu-Hakemlik Uygulamasının Türkiye’de Aile Arabuluculuğuna Muhtemel Katkıları', darulfunun ilahiyat, vol. 30, no. 2, pp. 311-336, viewed 24 May. 2025, https://doi.org/10.26650/di.2019.30.2.0035


Harvard: Author-Date Style

Temel, A. (2019) ‘Islam Aile Hukukundaki Arabulucu-Hakemlik Uygulamasının Türkiye’de Aile Arabuluculuğuna Muhtemel Katkıları’, darulfunun ilahiyat, 30(2), pp. 311-336. https://doi.org/10.26650/di.2019.30.2.0035 (24 May. 2025).


MLA

Temel, Ahmet,. “Islam Aile Hukukundaki Arabulucu-Hakemlik Uygulamasının Türkiye’de Aile Arabuluculuğuna Muhtemel Katkıları.” darulfunun ilahiyat, vol. 30, no. 2, 2019, pp. 311-336. [Database Container], https://doi.org/10.26650/di.2019.30.2.0035


Vancouver

Temel A. Islam Aile Hukukundaki Arabulucu-Hakemlik Uygulamasının Türkiye’de Aile Arabuluculuğuna Muhtemel Katkıları. darulfunun ilahiyat [Internet]. 24 May. 2025 [cited 24 May. 2025];30(2):311-336. Available from: https://doi.org/10.26650/di.2019.30.2.0035 doi: 10.26650/di.2019.30.2.0035


ISNAD

Temel, Ahmet. “Islam Aile Hukukundaki Arabulucu-Hakemlik Uygulamasının Türkiye’de Aile Arabuluculuğuna Muhtemel Katkıları”. darulfunun ilahiyat 30/2 (May. 2025): 311-336. https://doi.org/10.26650/di.2019.30.2.0035



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim12.09.2019
Kabul19.11.2019
Çevrimiçi Yayınlanma12.12.2019

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ



İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.