Türkiyat Mecmuası

GÖNDERBİLGİ
EnglishTürkçe

Makale


DOI :10.18345/iuturkiyat.322911   IUP :10.18345/iuturkiyat.322911    Tam Metin (PDF)

SURŪRĪ TARAFINDAN TERCÜME EDİLMİŞ SAPARNA HAKKINDA BİR TIP METNİ: TERCEME-İ RİSĀLE-İ BĪḪ-İ ÇĪNĪ

Uğur Uzunkaya

Tarihî Türk dilinin gelişimi çerçevesinde tıp metinleri, ilk kez Eski Uygurcada belgelenmiştir. Bu dönemi takiben tıp metinleri, özellikle Eski Anadolu Türkçesinde yeniden görülmüştür. Daha sonra tıp hakkındaki bu eserlerin sayıları Osmanlı Türkçesinde artış göstermiştir. Eski Anadolu Türkçesinin halefi Osmanlı Türkçesi astronomi, coğrafya, fizik, kimya, ziraat ve tıp gibi çeşitli konularda eserleri ihtiva eder. Bu yazı, XVI. yüzyılın Osmanlı edebî sahasında en önemli şârih ve mütercimlerden biri olan Muṣliḥ al-Dīn Muṣṭāfā Surūrī tarafından tercüme edilmiş Terceme-i Risāle-i Bīḫ-i Çīnī’nin tenkitli neşri temelinde sözcüksel ve bilimsel bir tahlilini yapmayı amaçlamaktadır. Belirlenebildiği kadarıyla Terceme-i Risāle-i Bīḫ-i Çīnī’nin biri İstanbul Köprülü Kütüphanesi’nde ve ikisi de İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi’nde olmak üzere üç nüshası bulunmaktadır. Bu makalede, bu eser üç nüshasıyla karşılaştırmalı olarak incelenecektir. 

Anahtar Kelimeler: Muṣliḥ al-Dīn Muṣṭāfā Surūrī, Terceme-i Risāle-i Bīḫ-i Çīnī, XVI. yüzyıl, Osmanlı edebî sahası, tıp.
DOI :10.18345/iuturkiyat.322911   IUP :10.18345/iuturkiyat.322911    Tam Metin (PDF)

A MEDICAL MANUSCRIPT ON SARSAPARILLA TRANSLATED BY SURŪRĪ: TERCEME-İ RİSĀLE-İ BĪḪ-İ ÇĪNĪ

Uğur Uzunkaya

Within the framework of the development of historical Turkic languages, the medical texts were first documented in the language of Old Uyghur. Following this period, these texts appeared again particularly in Old Anatolian Turkish. The quantity of the works on medicine later increased in Ottoman Turkish. Ottoman Turkish, which is the descendant of Old Anatolian Turkish, included studies on a wide range of subjects such as astronomy, geography, physics, chemistry, agriculture, and medicine. This paper aims to present a lexical and scientific analysis of Terceme-i Risāle-i Bīḫ-i Çīnī (Translation of the treatise on sarsaparilla), based on the critical edition of the manuscript that was translated by Muṣliḥ al-Dīn Muṣṭāfā Surūrī, who was one of the most important commentators and translators of the XVIth century Ottoman literature. As far as it can be determined, there are three copies of Terceme-i Risāle-i Bīḫ-i Çīnī, one of which is in Köprülü Library in Istanbul and the other two are in Süleymaniye Library in Istanbul. This article will make a comparative analysis of these three copies. 

Anahtar Kelimeler: Muṣliḥ al-Dīn Muṣṭāfā Surūrī, Terceme-i Risāle-i Bīḫ-i Çīnī, XVIth century, Ottoman literary field, medicine.

PDF Görünüm

Referanslar

  • AMBROS, Edith G., “Surūrī”, In The Encyclopaedia of Islam, edited by C. E. Bosworth, E. van Donzel, et al., Vol. IX, Brill, Leiden, 1997, pp. 895-896. google scholar
  • [ARAT], Gabdul Rašid Rachmati, Zur Heilkunde der Uiguren. [I], Verlag der Akad. der Wiss., Berlin, 1930. (from: SPAW. Phil.-hist. Kl. 1930:23, 451–473.) [reprint in: SEDTF 3, 549–571] google scholar
  • [ARAT], Gabdul Rašid Rachmati, Zur Heilkunde der Uiguren. II, Verlag der Akad. der Wiss., Berlin, 1932. (from: SPAW. Phil.-hist. Kl. 1932:22, 401–448.) [reprint in: SEDTF 3, 573–620] google scholar
  • [ARAT], Gabdul Rašid Rachmati, Türkische Turfan-Texte. VII. Mit sinologischen Anmerkungen von Dr. Wolfram Eberhard, Verlag der Akad. der Wiss., Berlin, 1937. (APAW. Phil.-hist. Kl. 1936:12.) [reprint in: SEDTF 2, 290–411] google scholar
  • BAYAT, Ali Haydar, Necdet Okumuş, Muhammed bin Mahmûd-ı Şirvânî, Mürşid (Göz Hastalıkları), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 2004. google scholar
  • CANPOLAT, Mustafa, Zafer Önler, İshâk bin Murâd Edviye-i Müfrede, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2007. (AKDTYK. TDK Yay. 903.) google scholar
  • CLAUSON, Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford at the Clarendon Press, Oxford, 1972. google scholar
  • DOĞAN, Şaban, Terceme-i Akrabâdîn, Sabuncuoğlu Şerefeddin (Giriş-İnceleme- Metin-Dizinler), (Sakarya University, Institute of Social Sciences, Unpublished PhD Dissertation, Sakarya, 2009. google scholar
  • ERDAĞI DOĞUER, Binnur, Hekim Bereket, Tuḥfe-i Mübārizī: Metin-Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2013. (AKDTYK. TDK Yay. 1079.) google scholar
  • GABAIN, Annemarie von, Türkische Turfan-Texte. VIII. Texte in Brāhmīschrift, Akad.-Verlag, Berlin, 1954. (ADAW. Klasse für Sprachen, Literatur und Kunst. 1952:7.) google scholar
  • GÜLEÇ, İsmail, “Gelibolulu Muslihiddin Sürûrî, Hayatı, Kişiliği, Eserleri ve Bahrü’l- Maaʿârif İsimli Eseri”, Osmanlı Araştırmaları, 21, 2001, pp. 211-236. google scholar
  • GÜLEÇ, İsmail, “Sürûrî, Muslihuddin Mustafa”, In Türkiye Diyanet Vakfı İsam Ansiklopedisi, Vol. 38, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 2010, pp. 170-172. google scholar
  • GÜNERGUN, Feza, Şeref Eker, “Medicine”, In Encyclopedia of Ottoman Empire, edited by Gábor Ágoston and Bruce Masters, Facts on File, New York, 2009, pp. 357-362. google scholar
  • KERSLAKE, Celia, “Ottoman Turkish”, In The Turkic Languages, edited by Lars Johanson and Éva Á. Csató, Routledge, London and New York, 2006, pp. 179- 202. google scholar
  • ÖNLER, Zafer, Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa), Müntahab-ı Şifâ I Giriş-Metin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1990. (AKDTYK. TDK Yay. 559.) google scholar
  • REDHOUSE, Sir James W, A Turkish and English Lexicon: Shewing in English the Signification of the Turkish Terms, Librairie du Liban, Beirut, 1890. google scholar
  • RÓNA-TAS, András, “Turkic Writing Systems”, In The Turkic Languages, edited by Lars Johanson and Éva Á. Csató, Routledge, London and New York, 2006, pp. 126-137. google scholar
  • STEINGASS, F, A Comprehensive Persian-English Dictionary: Including the Arabic Words and Phrases to be Met with in Persian Literature, Being, Johnson and Richardson’s Persian, Arabic, and English Dictionary, Librairie du Liban Publishers, London, 1892. google scholar
  • TAŞKIN, Gülşah, “Kanunî Döneminde ‘Mahfî’ Bir Şair: Mahfî-i Gilanî ve Bih-i Çinî Tercümesi”, Turkish Studies – International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7/3, Summer 2012, pp. 2423-2443. google scholar
  • TEKİN, Talât, Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı, Ankara, 1997. (Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi. 19.) google scholar
  • UZEL, İlter, Cerrāḥiyyetü’l-Ḫāniyye, Part I-II. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992. (AKDTYK. TTK Yay. 3, 15.) google scholar
  • ZENKER, Julius Theodor, Türkish-arabisch-persisches Handwörterbuch I/II. Nachdruck der Ausgabe Leipzig, 1866; Olms, Hildesheim, 1967. google scholar
  • ZIEME, Peter, “Einige neue medizinische Textfragmente der alten Uiguren”, In Studia Tibetica et Mongolica (Festschrift Manfred Taube), edited by Helmut Eimer, Michael Hahn, Maria Schetelich, and Peter Wyzlic, Indica et Tibetica-Verlag, Swisttal-Odendorf, 1999, pp. 323-340. (Indica et Tibetica: Monographien zu den Sprachen und Literaturen des Indo-Tibetischen Kulturraumes. 34.) google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Uzunkaya, U. (2017). SURŪRĪ TARAFINDAN TERCÜME EDİLMİŞ SAPARNA HAKKINDA BİR TIP METNİ: TERCEME-İ RİSĀLE-İ BĪḪ-İ ÇĪNĪ. Türkiyat Mecmuası, 27(1), 343-365. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322911


AMA

Uzunkaya U. SURŪRĪ TARAFINDAN TERCÜME EDİLMİŞ SAPARNA HAKKINDA BİR TIP METNİ: TERCEME-İ RİSĀLE-İ BĪḪ-İ ÇĪNĪ. Türkiyat Mecmuası. 2017;27(1):343-365. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322911


ABNT

Uzunkaya, U. SURŪRĪ TARAFINDAN TERCÜME EDİLMİŞ SAPARNA HAKKINDA BİR TIP METNİ: TERCEME-İ RİSĀLE-İ BĪḪ-İ ÇĪNĪ. Türkiyat Mecmuası, [Publisher Location], v. 27, n. 1, p. 343-365, 2017.


Chicago: Author-Date Style

Uzunkaya, Uğur,. 2017. “SURŪRĪ TARAFINDAN TERCÜME EDİLMİŞ SAPARNA HAKKINDA BİR TIP METNİ: TERCEME-İ RİSĀLE-İ BĪḪ-İ ÇĪNĪ.” Türkiyat Mecmuası 27, no. 1: 343-365. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322911


Chicago: Humanities Style

Uzunkaya, Uğur,. “SURŪRĪ TARAFINDAN TERCÜME EDİLMİŞ SAPARNA HAKKINDA BİR TIP METNİ: TERCEME-İ RİSĀLE-İ BĪḪ-İ ÇĪNĪ.” Türkiyat Mecmuası 27, no. 1 (Apr. 2025): 343-365. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322911


Harvard: Australian Style

Uzunkaya, U 2017, 'SURŪRĪ TARAFINDAN TERCÜME EDİLMİŞ SAPARNA HAKKINDA BİR TIP METNİ: TERCEME-İ RİSĀLE-İ BĪḪ-İ ÇĪNĪ', Türkiyat Mecmuası, vol. 27, no. 1, pp. 343-365, viewed 29 Apr. 2025, https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322911


Harvard: Author-Date Style

Uzunkaya, U. (2017) ‘SURŪRĪ TARAFINDAN TERCÜME EDİLMİŞ SAPARNA HAKKINDA BİR TIP METNİ: TERCEME-İ RİSĀLE-İ BĪḪ-İ ÇĪNĪ’, Türkiyat Mecmuası, 27(1), pp. 343-365. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322911 (29 Apr. 2025).


MLA

Uzunkaya, Uğur,. “SURŪRĪ TARAFINDAN TERCÜME EDİLMİŞ SAPARNA HAKKINDA BİR TIP METNİ: TERCEME-İ RİSĀLE-İ BĪḪ-İ ÇĪNĪ.” Türkiyat Mecmuası, vol. 27, no. 1, 2017, pp. 343-365. [Database Container], https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322911


Vancouver

Uzunkaya U. SURŪRĪ TARAFINDAN TERCÜME EDİLMİŞ SAPARNA HAKKINDA BİR TIP METNİ: TERCEME-İ RİSĀLE-İ BĪḪ-İ ÇĪNĪ. Türkiyat Mecmuası [Internet]. 29 Apr. 2025 [cited 29 Apr. 2025];27(1):343-365. Available from: https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322911 doi: 10.18345/iuturkiyat.322911


ISNAD

Uzunkaya, Uğur. “SURŪRĪ TARAFINDAN TERCÜME EDİLMİŞ SAPARNA HAKKINDA BİR TIP METNİ: TERCEME-İ RİSĀLE-İ BĪḪ-İ ÇĪNĪ”. Türkiyat Mecmuası 27/1 (Apr. 2025): 343-365. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322911



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim10.03.2017
Kabul13.04.2017

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.