FUZÛLÎ’NİN KASİDELERİNDE BASRA SEFERİ
Tarihî olayların gerçekleşme koşulları, toplumun bu olaylar karşısında gösterdiği tepki, insanların hissiyatları edebî metinlere yansımaktadır. Edebî metinler hiçbir durumda gerçekliği olduğu gibi yansıtamazlar. Bu metinlerin bunu yapmasını beklemek de sanatın doğasına aykırıdır. Edebî metinler güzelliğin etrafında örülen ve amacı her neyi anlatıyorsa onu bedii bir şekilde sunmak olan metinlerdir. Bu metinlerin temel unsuru güzellik olduğu için hayatın bütün unsurları metni güzelleştirip derinleştirdiği ölçüde burada kendisine yer bulur. Bununla birlikte edebî metinler belli bir toplulukta, belli ilişkiler ağının ortasında ve belli bir konuma sahip yazar tarafından meydana getirilir. Yazarın öncelikli amacı toplumu, bu toplumdaki ilişkiler ağını, temel inanış ve düşünüş şekillerini aktarmak olmasa da bu unsurlar metinde yer alırlar. Metnin içine sinmiş olan zihniyet unsurları metnin alt yapısını oluştururlar. Belli bir bölgede ve belli bir toplum yapısında yaşıyor olmaktan gelen ve yazarın doğrudan aktarmayı amaç edinmediği yapılar yazıldığı dönemin anlaşılmasına katkıda bulunur. Çoğu zaman bu yapıları çözümlemek için metnin oluştuğu dönem hakkında daha ayrıntılı bilgilere ihtiyaç duyulur. Kasidelerin devlet ve din büyükleri için yazılmaları bu metinleri doğal olarak tarihî bir metin kılmaktadır. Yazılış sebepleri ile birlikte bir olaya şahitlik eden, olayın etkileri ve sonuçlarını yansıtan kanıtlara dönüşmektedir. Bir fethin gerçekleşme zamanı, bir binanın yapım tarihi, bir seferin gerçekleşme koşulları ve şekli, devlet sanatçı ilişkileri, halkın muhayyilesindeki devlet ve yönetici modeli gibi birçok unsur doğrudan veya dolaylı olarak kasidelerde yer almaktadır. Kasideler bir sanatçının elinden çıktığı için doğal olarak bu hususlarla ilgili gerçeklik bedii bir gerçekliğe dönüşmekte ve onun içinde erimektedir.Bununla birlikte diğer türlere göre kasidelerin dönemin yönetimi etrafında oluşan gerçekliği daha doğrudan aktardığı ifade edilebilir. Çalışmamızda Fuzûlî’nin Basra seferi dolayısıyla Ayas Paşa’ya sunduğu üç kaside üzerinde durulmuştur. Bahsedilen üç kaside üzerinden Basra seferinin aşamaları izah edilmeye çalışılmıştır.
BASRA EXPEDITION IN FUZÛLÎ’S EULOGYS
The conditions under which historical events happen, reactions that society shows against these events and feelings of people reflect on literary texts. Literary texts can never reflect the reality as it is. To expect these texts to do that is contrast to the nature of art. Literary texts are the piece of works that are woven around the beauty, and their aim is to present whatever they tell in an aesthetical way. All elements of life can find a place for themselves here to the extent they beautify and deepen the text since the main factor of these texts is beauty.
In addition, literary texts are created by a writer, who has a certain position in the middle of certain relationships system in a specific society. Although writer’s aim is not to transfer the society, relationship system in this society, and main belief and thinking ways of this society, these elements also take place in the text. The mindset factors, which are imbedded in the text, establish the background of the text. Structures, which come from living in a specific region and in a certain social system but are not aimed at being transferred directly by writer, help to understand the period that the text is written. Most of the time, elaborate details about the period that the text is written are needed to analyze these structures.
Eulogies’ being written for statesmen and clergymen naturally puts these texts into the category of historical texts. With the reasons of being written, they turn into evidences that witness an event and reflect the effects and results of this event. Many elements like the time of a conquest, a structure’s year of built, the reasons and type of a military expedition, state-artist relationships, the state and ruler model in the minds of public directly or indirectly take place in eulogies. Since eulogies are written by an artist, naturally, reality about these matters turns into an aesthetical reality and melts in it. In addition, it can be stated that eulogies, compared to other genres, transfer the reality that has been formed around the ruling of the period more directly.In this study, three eulogies that Fuzûlî presented to Ayas Pasha because of his Basra Expedition are analyzed. Through these three aforementioned eulogies, the phases of Basra Expedition are explained.
