KAZAN-TATAR TÜRKÇESİ İLE YAZILMIŞ VE ÇOK LEHÇELİLİK ÖZELLİĞİ GÖSTEREN NOGMANÎ TEFSİRİ: YASİN SURESİ ÖRNEĞİ
Tarih boyunca birçok din ve inanç sistemini benimseyen Türkler, bu din ve inanç sistemlerinin kutsal kitaplarını dillerine tercüme etmiştir. X. yüzyılda İslamiyet’i devlet olarak benimseyen Türkler, bu dönem ve devamında Kur’an-ı Kerim’i Türkçeye tercüme etmeye başlamıştır. İlk örneklerini Karahanlı Türkçesi döneminde gördüğümüz bu tercümeler yüzyıllar boyunca devam etmiştir. İlk yapılan tercümeler satır altı denilen tarzda olup gittikçe hadis ve rivayetlerle genişletilen tefsirler ortaya çıkmıştır. Bu tefsirlerden biri de Kazan-Tatar Türkçesiyle yazılmış Tefsir-i Nogmanî’dir. Nogman Samanî, Abdünnasir Kursavî’nin öğrencisi olmuş ve onun medresesinde yetişmiştir. Üstadının başladığı fakat tamamlayamadığı Kur’an’ı tercüme işini tamamlamak amacıyla iki cilt hâlinde Kur’an’ı XX. yüzyılın başlarında Kazan-Tatar Türkçesine tercüme etmiştir. Bu tercüme aynı zamanda çok lehçelilik özelliği göstermektedir.
Yaklaşık yüz yıldır devam eden ve başlarda Batı Türkçesi eserleri üzerine yapılan çalışmalarla başlayan iki dillilik veya iki lehçelilik çalışmaları sadece Batı Türkçesi eserlerinde değil, aynı zamanda Doğu ve Kuzey Türkçesi metinlerinde de görülmektedir. Aynı zamanda bazı eserlerde tarihî Türk yazı dilleri olan Batı/Oğuz, Doğu/Çağatay ve Kuzey/Kıpçak Türkçelerinin hepsinin ayırt edici unsurlarının görüldüğü ve çok lehçelilik özelliğine sahip eserlerle de karşılaşmaktayız. Bu yazıda 1911 yılında basılan Tefsir-i Nogmanî’nin ikinci cildindeki Yasin suresi örneğinde çok lehçelilik özellikleri ses bilgisi, biçim bilgisi ve söz varlığı yönüyle ortaya konulmaya çalışılacaktır.
WRITTEN IN KAZAN-TATAR TURKISH AND INDICATIONS OF MULTIDIALECTISM DEATURES IN EXEGESIS OF NOGMANI: SAMPLE OF SURAH YASIN
Through the history, Turks adopted many different religious belief systems and translated these systems‟ holy books into their own language. When Turks adopted Islam in 10th century, in that era and the following eras, they started to translate The Holy Quran. The first example of the translation was seen in Karahanli Turkish and these translations contuniued throughout the centruies. The first examples were under line translations, however, in the latter examples, exegesises which are developed with hadiths and hearsays emerged. One of these exegesises is “Exegesis of Nogmani” which is written in Kazan-Turkic language. Nogman Samani became Abdünnasir Kursavi‟s student and got educated in his madrasah. He finished the translation into Kazan-Tatar Turkish of The Holy Quran in two volumes, in the beginning of 20th century, which his master started to translate but couldn‟t finish. At the same time, this translation shows multidialectism feature. Bilingualism or bidialectism have been studied for approximately hundred years and started with the studies of Western Turkish works, however, it is not only seen in Western Turkish texts but also in Eastern and Northern Turkish texts. At the same time, some of the works contain distinctive elements of the historical Turkish writing languages such as West/Oghuz, East/Cagatay and North/Kıpçak that we encounter multidialectism feature. In this article, example of Surah Yasin from the second volume of Exegesis of Nogmani‟s multi dialectism features is examined in terms of phonology, morphology and vocabulary.
