Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/iuturkiyat.802868   IUP :10.26650/iuturkiyat.802868    Tam Metin (PDF)

Kırgız Türkçesinde Hayvan Adlarıyla Kurulan Deyimler (At ve İt Örneğinde)

Erdal Aydoğmuş

Tarih sahnesinde farklı adlarla, çeşitli coğrafyalarda neslini devam ettirerek yaşam sürmüş olan Türk milleti, bulundukları bölgelerde hayvanlarla yakından ilgilenmiştir. Hayvanları evcilleştirme yolunu benimseyerek, insanoğluna yardımcı olan hayvanları keşfeden Türkler, böylece evcil hayvanlarla yakın bir münasebet kurmuşlardır. Evcilleştirilen hayvanlar arasında özellikle at, Türk milleti açısından gözde bir hayvan olarak ön plana çıkmıştır. Deyimler, bir dilin en önemli zenginlikleri arasında yer almaktadır. Deyimlerden yola çıkarak o dili konuşan milletin geçmişi, kültürü, örf ve adetleri ile gelenek ve görenekleri hakkında fikir edinilebilir. Tarihte iz bırakan Türk milletinin tarihi kadar dili de köklü ve zengin bir yapıya sahiptir. Türk dilinin varlıkları arasında deyimler de önemli bir yer tutmaktadır. Kuzey-Batı Türk lehçesi grubunda yer alan Kırgız Türkçesindeki deyimler arasında hayvan adlarıyla kurulan deyimler de bulunmaktadır. Bu çalışmada Kırgız Türkçesindeki hayvan adlarıyla kurulan deyimler arasında en çok görülen at ve it sözcüğüyle kurulan deyimler, at ve it sözcüğünün başka bir hayvan adıyla oluşturduğu deyimler ve atla ilgili cılkı, bee gibi sözcüklerden oluşan deyimler ele alınmıştır. 

DOI :10.26650/iuturkiyat.802868   IUP :10.26650/iuturkiyat.802868    Tam Metin (PDF)

Idioms Formed With Animal Names in Kyrgyz Turkish (In the Examples of At and İt)

Erdal Aydoğmuş

The Turkish nation, who has existed under different names in various geographies throughout, has been closely interested in the animals in the regions where they were located. By choosing the method of domestication, the Turks discovered the animals that helped mankind. Among the domesticated animals, the horse especially came to the fore as a favorite animal for the Turkish nation. Idioms are among the most important wealth of a language. Based on the idioms, an idea can be obtained about the history, culture, customs and traditions of a nation that speaks that language. As well as its history, The Turkish nation, which left its mark on history, has a deep-rooted language with a rich structure. Idioms have an important place among the assets of the Turkish language. Among the idioms in Kyrgyz Turkish, in the north-west Turkish dialect group, there are also idioms established with animal names. In this study, among the idioms formed with animal names in Kyrgyz Turkish, the most common idioms including the words “at” (horses) and “it” (dogs), idioms formed with the words “at” and “it” with another animal name and idioms including the words such as “cılkı” and “bee” were discussed.


GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


Human beings have built a close relationship with the geography they have lived in since the day they came into being. Depending on the general features and life of that geography, animals have become a part of their daily lives. First of all, the animals’ power, then their meat, skin, eggs and suchlike were profited.

The Turks used a calendar consisted of animal names for a period and named it “ Turkish Calendar with 12 Animals”. The connection of animals with Turkish culture can be understood from here. Apart from Turkish calendar, animal names have been used in many other areas like place names, human names and surnames, and also nicknames formed with animal names. For their positive characteristics, animal names such as “lion”, “falcon” and “hawk” have been used both as names and surnames.

From past to present, culture and language are important values that have been sustaining each other. As a result of this interaction, it is seen that animal names have also been included in idioms, which are one of the most important treasures of a language. Therefore, idioms formed with animal names are also met in Kyrgyz Turkish.

Idioms are also the wealth of a language and a mirror of a nation’s past. Idioms include many issues such as the cultural values of a nation, their lifestyle and view of life. After all, they are valuable words that have emerged from people’s life experiences.

In this study, the most common Kyrgyz Turkish idioms that formed with the words “at” and “it”, idioms in which another animal name is mentioned in addition to the words “at” and “it” and idioms including cubs are discussed.

The discussed idioms including animal names were classified as those that consist of two words and do not have a verb element in their structure; those that consist of more than two words and do not have a verb element in their structure; those that consist of two words ending with an infinitive; those that consist of more than two words ending with an infinitive; those in which another animal and organ names are mentioned in addition to the word “at” and “it”, and those that consist of the names of cubs.

The idioms are given in Cyrillic alphabet (in its original form) and written beside in Latin alphabet. The abbreviation of the works are shown in capital letters, the publication year of the work and the page number of idioms are shown in parentheses next to the idioms. In addition, the idioms in Kyrgyz Turkish are explained in Turkey Turkish and the idioms in Turkey Turkish that have the same or close meaning have also been added.

In this study, beside the idioms in which the names “at” ,“it” and “cubs” are mentioned, there are also idioms formed with the names of some other animals and organs. In addition, idioms with other words for horses such as “cılkı” and “bee” were also included in the article.

It is agreed that the analyzed idioms are consisted of at least two words and at most seven words. It is seen that idioms formed with five, six and seven words is very low in number.

Among the idioms, the word “it” comes to the fore with 39 idioms, followed by idioms Türkiyat Mecmuası 357 Erdal Aydoğmuş formed with the word “at” with 21 idioms. However, when the idioms are examined, different animal names are found in the other 18 idioms.

Among the idioms, the word “it” comes to the fore with 39 idioms, followed by idioms Türkiyat Mecmuası 357 Erdal Aydoğmuş formed with the word “at” with 21 idioms. However, when the idioms are examined, different animal names are found in the other 18 idioms.

When the idioms are examined in terms of negativity, a total of 37 reported idioms can be seen. It is determined that among the idioms expressing negativity, idioms formed with the word “it” (28) are the most. It is understood that most of the idioms formed with the word “at”, which is the name of the other subject animal, are used in positive sense.

In some of the idioms, it is found that there are idioms formed with the word “at” and “it” with other animal names. Camel, bird, cat and snake are mentioned among the animals beside the word “at” and “it”. 


PDF Görünüm

Referanslar

  • Akman, Eyüp. “Türk Kültüründe ve Azerbaycan Destanlarında At”, Kastamonu Eğitim Dergisi, C. 11, No:1, (2003): 233-248. google scholar
  • Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları, 2015. google scholar
  • Aksoy, Ömer A. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İstanbul: İnkılâp Kitapevi, 1988. google scholar
  • Alyılmaz, Cengiz. “Köktürk Yazıtları ve Köktürk Yazıtlarında Atlar” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 54, (1996): 155-163. google scholar
  • Atalay, Besim, Divanü Lügati’t Türk Tercümesi. Ankara: TDK Yayınları, 1992. google scholar
  • Аydoğmuş, Erdal. Türk cana Kırgız Tilindegi Zoonimder. Doktora tezi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, 2014. google scholar
  • Biray, Nergis, “Kırgız Türkçesinde Deyimler ve Deyimlerin Sınıflandırılması Üzerine”, Fikret Türkmen Armağanı. İzmir: Kanyılmaz Matbaası, 2005. google scholar
  • Caferoğlu, Ahmet. “Filolojide İnsan ve Hayvan Soybirliği”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, C. 16, (1969): 1-15. google scholar
  • Caparov, Şeralı, Konkobayev Kadıralı, Osmonova, Cüzökan. Kırgız Tilinin Frazeologiyalık Sözdügü. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları, 2001. google scholar
  • Cumakunova, Gülzura. Türkçe-Kırgızca Sözlük. Bişkek, Kırgızistan- Türkiye Manas Üniversitesi Yayını, 2005. google scholar
  • Çınar, Ali Abbas. “Divanu Lügati’t Türk’te At Kültürü”, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. İstanbul: Resim Matbaacılık A.Ş., 1995. google scholar
  • Çotuksöken, Yusuf. Türkçe Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Toroslu Kitaplığı, 2004. google scholar
  • Elçin, Şükrü. “Türklerde Atın Armağan Olması”, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. İstanbul: Resim Matbaacılık A.Ş., 1995. google scholar
  • Egemberdiyev, Raimcan. Frazeologizmı V Epose Manas. Frunze, 1979. google scholar
  • Karakuş, İdris. “Türkçe Ad Bilim (Onomastik)’de Hayvan Adları”, Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, IX/27, (1997): 1143- 1152. google scholar
  • Kırgız Tilinin Sözdügü. Avrasya Press, Bişkek, 2010. google scholar
  • Kırgız Tilinin Sözdügü, I-II. Bişkek: Avrasya Press, 2011. google scholar
  • Konstantin, Kuzmiç Y. Kırgız Sözlüğü. Çeviren Abdullah TAYMAS. Ankara: TDK, 1988. google scholar
  • Osmanova, Cüzökan. İdiomı V Kirgizskom Yazıke, Frunze, 1969. google scholar
  • Sertkaya Osman Fikri. “Eski Türk Kültüründe At”, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. İstanbul: Resim Matbaacılık A.Ş., 1995. google scholar
  • Seyidoğlu Bilge. “Mitolojik Dönemde At”, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. İstanbul: Resim Matbaacılık A.Ş., 1995. google scholar
  • Şükürov, D. Frazeologiçeskih Soçetaniyah v Kirgizskom Yazıke, Frunze, 1956. google scholar
  • Tavkul, Ufuk. “Kültürel Etkileşim Açısından On İki Hayvanlı Türk Takviminin Yayılışı”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, IV/1, (2007): 25- 45. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını, 2011. google scholar
  • Uçar, İlhan. “Türkiye Türkçesinde Hayvan Adlarından Türetilmiş Bitki Adları”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 2/1, (2013): 1- 19. google scholar
  • Useev, Nurdin. “Kırgız Türkçesindeki Bazı Deyimleri Açıklamada Eski Türkçenin Yeri ya da Ara Arkaik Kelimeler”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 37, (2014): 91- 96. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Aydoğmuş, E. (2020). Kırgız Türkçesinde Hayvan Adlarıyla Kurulan Deyimler (At ve İt Örneğinde). Türkiyat Mecmuası, 30(2), 355-374. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.802868


AMA

Aydoğmuş E. Kırgız Türkçesinde Hayvan Adlarıyla Kurulan Deyimler (At ve İt Örneğinde). Türkiyat Mecmuası. 2020;30(2):355-374. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.802868


ABNT

Aydoğmuş, E. Kırgız Türkçesinde Hayvan Adlarıyla Kurulan Deyimler (At ve İt Örneğinde). Türkiyat Mecmuası, [Publisher Location], v. 30, n. 2, p. 355-374, 2020.


Chicago: Author-Date Style

Aydoğmuş, Erdal,. 2020. “Kırgız Türkçesinde Hayvan Adlarıyla Kurulan Deyimler (At ve İt Örneğinde).” Türkiyat Mecmuası 30, no. 2: 355-374. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.802868


Chicago: Humanities Style

Aydoğmuş, Erdal,. Kırgız Türkçesinde Hayvan Adlarıyla Kurulan Deyimler (At ve İt Örneğinde).” Türkiyat Mecmuası 30, no. 2 (Nov. 2024): 355-374. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.802868


Harvard: Australian Style

Aydoğmuş, E 2020, 'Kırgız Türkçesinde Hayvan Adlarıyla Kurulan Deyimler (At ve İt Örneğinde)', Türkiyat Mecmuası, vol. 30, no. 2, pp. 355-374, viewed 14 Nov. 2024, https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.802868


Harvard: Author-Date Style

Aydoğmuş, E. (2020) ‘Kırgız Türkçesinde Hayvan Adlarıyla Kurulan Deyimler (At ve İt Örneğinde)’, Türkiyat Mecmuası, 30(2), pp. 355-374. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.802868 (14 Nov. 2024).


MLA

Aydoğmuş, Erdal,. Kırgız Türkçesinde Hayvan Adlarıyla Kurulan Deyimler (At ve İt Örneğinde).” Türkiyat Mecmuası, vol. 30, no. 2, 2020, pp. 355-374. [Database Container], https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.802868


Vancouver

Aydoğmuş E. Kırgız Türkçesinde Hayvan Adlarıyla Kurulan Deyimler (At ve İt Örneğinde). Türkiyat Mecmuası [Internet]. 14 Nov. 2024 [cited 14 Nov. 2024];30(2):355-374. Available from: https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.802868 doi: 10.26650/iuturkiyat.802868


ISNAD

Aydoğmuş, Erdal. Kırgız Türkçesinde Hayvan Adlarıyla Kurulan Deyimler (At ve İt Örneğinde)”. Türkiyat Mecmuası 30/2 (Nov. 2024): 355-374. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.802868



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim30.09.2020
Kabul06.10.2020
Çevrimiçi Yayınlanma20.12.2020

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.