Türkiyat Mecmuası

GÖNDERBİLGİ
EnglishTürkçe

Makale


DOI :10.18345/iuturkiyat.322917   IUP :10.18345/iuturkiyat.322917    Tam Metin (PDF)

RÜSTEM PAŞA CAMİİ TAŞ SÜSLEMELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Kadriye Figen Vardar

XVI. yüzyıl Osmanlı mimarlığında önemli bir malzeme olan taş, özellikle Mimar Sinan’ın eserlerinde yapısal kullanımının yanı sıra çeşitli renk ve dokuda olma özelliğiyle süsleyici kullanımda da temel malzeme olmuştur. Bu çalışmada, Mimar Sinan eserlerinden biri olarak Rüstem Paşa Camii’nin taş unsurları incelenmiş ve taş süslemelerdeki dönemin karakteristik özellikleri ortaya konulmuştur. Öncelikle kullanılan taşlar tespit edilmiş daha sonra da mimarlığa bağlı gelişim gösteren taş süslemelerin eser üzerindeki dağılımı belirlenmiş, süsleme motifleri ve teknikleri incelenmiştir. Rüstem Paşa Camii’nde görülen taş süslemelerin kullanım alanlarına baktığımızda mihrap, minber, mahfiller, kemerler, sütunlar, sütun kaide ve başlıkları, pencere ve kapı söveleri, kitabeler, mihrabiyeler, döşemeler, gülçeler, şadırvan ve minare gibi öğeleri görmekteyiz. Taş süslemelerde geleneksel yöntemlerle uygulanan süsleme teknikleri kabartma, kazıma, kafes oyma, geçme, yontma teknikleri olarak çeşitlilik göstermektedir. Eserin süslemelerinde, yoğun şekilde devşirme malzeme kullanımı ile oluşturulan renkli taş süslemeler, geometrik süslemeler, bitkisel süslemeler, yazılar ve mimarlık formlarıyla oluşturulan süslemeler yer almıştır. 

Anahtar Kelimeler: Rüstem Paşa Camii, taş, geometrik süsleme, bitkisel süsleme, yazı, mukarnas
DOI :10.18345/iuturkiyat.322917   IUP :10.18345/iuturkiyat.322917    Tam Metin (PDF)

THE EVALUATION OF THE STONE ORNAMENTS OF RÜSTEM PAŞA MOSQUE

Kadriye Figen Vardar

Being in various colours and patterns and in addition to having been used especially in the artefacts of Sinan the Architect for structural purposes, stone, which is an important material of Ottoman architecture of XVIth century, has been a fundamental material in terms of its ornamental usage. Throughout this study, the stone elements of Rüstem Paşa Mosque, which is one of the artefacts of Sinan the Architect, have been examined and characteristic features of the period on stone ornaments have been revealed. First, the stones, which had been used, were identified, then, the dispersion of stone ornaments, which shows improvement under the influence of architecture, of the artefact was specified, and patterns and techniques of ornaments have been examined. When we take a look at the fields of usage for the stone ornaments in Rüstem Paşa Mosque, we see that these stone ornaments are used on mihrab, minbar,mahfils, arches, columns, bases and capital of columns, jambs of windows and doors, Inscriptions, mihrabiyes, coverings, rosettes, shadirvan, and minaret. Traditionally used ornamentation techniques on stone ornaments are relief, engraving, latticework, inserting, and dressing. Within the ornaments of this artefact, many colourful stone ornaments, which were formed with the usage of spoli materials, geometric ornaments, floral ornaments, calligraphies, and ornaments formed with architectural forms are present. 

Anahtar Kelimeler: Rüstem Paşa Mosque, Stone, Geometric Ornament, Floral Ornament, Calligraphy, Muqarnas

PDF Görünüm

Referanslar

  • AHUNBAY, Zeynep, “Mimar Sinan Yapılarında Kullanılan Yapım Teknikleri ve Malzeme”, Mimar Başı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 2 Cilt, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 1988, s. 531-538. google scholar
  • ANGI, O. Serkan, “İstanbul Tarihi Yarımada’daki Antik Yapılarda Kullanılan Doğal Taşlar ve Korunmuşluk Durumları”, II. Uluslararası Mermer ve Doğal Taşlar Kongresi Bildirileri, s. 259-274. google scholar
  • http://www.uluslararasitaskongresi.com/dokuman/2010_Kongre_Bildirileri.pdf ARIOĞLU, Ergin ve Nihal ARIOĞLU, “Mimar Sinan’ın Seçtiği Taş: Küfeki ve Çekme Dayanımı”, s. 1021-1034. google scholar
  • http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/12690.pdf google scholar
  • ASLANAPA, Oktay, Mimar Sinan’ın Hayatı ve Eserleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1988. google scholar
  • Ayvansarayi Hüseyin Efendi, Ali Satı Efendi, Süleyman Besim Efendi, Hadikat’ül- Cevami. İstanbul Camileri ve Diğer Dini-Sivil Mimari Yapılar, (Haz. Ahmet Nezih Galitekin), İşaret Yayınları, İstanbul, 2001. google scholar
  • BAKIRER, Ömür, “Anadolu Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı Mimarisinde Taş ve Tuğla İşçiliği”, Başlangıcından Bugüne Türk Sanatı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1993, s. 255-280. google scholar
  • BARKAN, Ömer Lütfi, Süleymaniye Cami ve İmareti İnşaatı (1550-1557), 2 Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1972-1979. google scholar
  • BİROL İnci A. ve Çiçek DERMAN, Türk Tezyini Sanatlarında Motifler, Kubbealtı Yayını, İstanbul, 2011. google scholar
  • BROUG, Eric, İslam Sanatında Geometrik Desenler, (Çev. Yasemin Darbaz Karaca), Klasik Yayınları, İstanbul, 2016. google scholar
  • CANTAY, Gönül, Osmanlı Külliyelerinin Kuruluşu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2002. google scholar
  • CİMİLLİ, H. Canan, Türk Süsleme Sanatında 17. Yüzyıl Taş Süslemesi, 2 Cilt, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 1996. google scholar
  • DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lȗgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara, 2016. google scholar
  • DEMİRİZ, Yıldız, Osmanlı Mimarisinde Süsleme I Erken Devir (1300-1453), Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul,1979. google scholar
  • DEMİRİZ, Yıldız, “Sinan’ın Mimarisinde Bezeme”, Mimar Başı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 2 Cilt, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 1988, s. 465-475. google scholar
  • DEMİRİZ, Yıldız, İslam Sanatında Geometrik Süsleme. Bir Envanter Denemesi, Yorum Sanat ve Yayıncılık, İstanbul, 2004. google scholar
  • ERÇAĞ, Beyhan, “Rüstem Paşa Camii”, V.Vakıf Haftası Kitabı. (Restorasyon ve Vakıfların Ekonomik ve Sosyal Etkileri Semineri 7-13 Aralık 1987), Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları http://www.vgm.gov.tr/vgmdergi/vakifhaftasi/sayi05/index.html google scholar
  • EYİCE, Semavi “İstanbul Minareleri”, Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri I, İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları, İstanbul 1963, s. 31-132. google scholar
  • EYİCE, Semavi, “XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin ve İstanbul’un Görünümü”, Mimar Başı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 2 Cilt, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 1988, s. 99-107. google scholar
  • EYİCE, Semavi, “Dünüyle, Bugünüyle, Çevresiyle Zindan Kapısı”, Üç Aylık Dergi İstanbul, S. 3, 1992, s.129-138. google scholar
  • İbrahim Peçevî, Peçevî Tarihi, (Haz. Murat URAZ), 2 Cilt, Neşriyat Yurdu, İstanbul, 1968. google scholar
  • KARADEMİR, Murat, “Mimar Sinan Dönemi Camilerinde Taçkapı Tasarımı”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi”, S. 40, 2016,s. 299-314. http://dergipark.gov.tr/sutad/issue/25461/270384 google scholar
  • KESKİNER, Cahide, Turkish Motifs, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını, İstanbul, 2007. google scholar
  • KOLAY, İlknur Altuğ ve Serpil ÇELİK, “Ottoman Stone Acqusition In The Mid- Sixteenth Century: The Süleymaniye Complex In Istanbul”, Muqarnas, S. 23, Brill, 2006, s. 251-272. google scholar
  • https://archnet.org/collections/43/publications/6740 google scholar
  • KUBAN, Doğan, Sinan’ın Sanatı ve Selimiye, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, 1997. google scholar
  • KURAN, Aptullah, Mimar Sinan, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1986. google scholar
  • MERİÇ, Rıfkı Melül, Mimar Sinan Hayatı, Eseri I Mimar Sinan’ın Hayatına Eserlerine Dair Metinler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1965. google scholar
  • MÜLAYİM, Selçuk, Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler, Selçuklu Çağı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1982. google scholar
  • MÜLAYİM, Selçuk, “Rumî Motifinin Zoomorfik Kökeni Hakkında”, s. 100-103. http://www.turkislamsanatlari.com/Main/Home/GaleryItem?id= 53892a911d87910c543aafed google scholar
  • NECİPOĞLU, Gülru, Sinan Çağı, Osmanlı İmparatorluğu’nda Mimari Kültür, (Çev. Gül Çağalı Güven), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2013. google scholar
  • ÖDEKAN, Ayla, “Mukarnas Bezeme”, Mimar Başı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 2 Cilt, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 1988, s. 475-478. google scholar
  • ÖDEKAN, Ayla, “Sinan’da Kütle Biçimlenişi ve Cephe Düzenlenmesi”, Mimar Başı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 2 Cilt, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul, 1988, s. 513-529. google scholar
  • ÖNGEN, Sinan, “Tarihi Yapıların İncelenmesinde ve Restorasyonunda Petrografinin (Kayaç Bilim) Önemi”, Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, S. 14, 2012, s. 38-42. http://dergipark.gov.tr/restorasyon/issue/26758 google scholar
  • ÖZBEK, Yıldıray, Osmanlı Beyliği Mimarisinde Taş Süsleme (1300-1453), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002. google scholar
  • ÖZKEÇECİ, İlhan ve Şule Bilge ÖZKEÇECİ, Türk Sanatında Tezhip, Seçil Ofset, İstanbul, 2007. google scholar
  • ÖZSAYINER, Zübeyde Cihan, Mimar Sinan’ın İstanbul’daki Camii ve Türbelerindeki Yazı Düzeni ve Anlamı, 2 Cilt, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1993. google scholar
  • SAYAR, Malik ve Kemal Erguvanlı, Türkiye Mermerleri ve İnşaat Taşları, İstanbul Teknik Üniversitesi Yayını, İstanbul, 1962. google scholar
  • VARDAR, Kadriye Figen, “Yavuz Sultan Selim Camii Taş Süslemeleri”, Art-Sanat, S. 2, 2014, s.101-127. google scholar
  • http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuarts/article/view/5000046652/pdf4 google scholar
  • YENİŞEHİRLİOĞLU, Filiz, “XVI. Yüzyıl Osmanlı Dönemi Yapılarında Görülen Mimari Süsleme Programlarında Mimar Sinan’ın Katkısı Var mıdır”, Mimarlık, 179, S. 5-6, 1982, s. 29-35. google scholar
  • http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=232 YETKİN, Şerare, Türk Halı Sanatı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1991. google scholar
  • YÜKSEL, İ.Aydın, “Sadrazam Rüstem Paşa’nın Vakıfları”, Ekrem Hakkı Ayverdi Hatıra Kitabı, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul, 1995, s. 219-281. google scholar
  • YÜKSEL, İ.Aydın, Osmanlı Mimarisinde Kanuni Sultan Süleyman Devri (926- 974/1520-1566 İstanbul, C. 6, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul, 2004. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Vardar, K.F. (2017). RÜSTEM PAŞA CAMİİ TAŞ SÜSLEMELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ. Türkiyat Mecmuası, 27(1), 367-393. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322917


AMA

Vardar K F. RÜSTEM PAŞA CAMİİ TAŞ SÜSLEMELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ. Türkiyat Mecmuası. 2017;27(1):367-393. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322917


ABNT

Vardar, K.F. RÜSTEM PAŞA CAMİİ TAŞ SÜSLEMELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ. Türkiyat Mecmuası, [Publisher Location], v. 27, n. 1, p. 367-393, 2017.


Chicago: Author-Date Style

Vardar, Kadriye Figen,. 2017. “RÜSTEM PAŞA CAMİİ TAŞ SÜSLEMELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ.” Türkiyat Mecmuası 27, no. 1: 367-393. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322917


Chicago: Humanities Style

Vardar, Kadriye Figen,. “RÜSTEM PAŞA CAMİİ TAŞ SÜSLEMELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ.” Türkiyat Mecmuası 27, no. 1 (Aug. 2025): 367-393. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322917


Harvard: Australian Style

Vardar, KF 2017, 'RÜSTEM PAŞA CAMİİ TAŞ SÜSLEMELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ', Türkiyat Mecmuası, vol. 27, no. 1, pp. 367-393, viewed 16 Aug. 2025, https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322917


Harvard: Author-Date Style

Vardar, K.F. (2017) ‘RÜSTEM PAŞA CAMİİ TAŞ SÜSLEMELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ’, Türkiyat Mecmuası, 27(1), pp. 367-393. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322917 (16 Aug. 2025).


MLA

Vardar, Kadriye Figen,. “RÜSTEM PAŞA CAMİİ TAŞ SÜSLEMELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ.” Türkiyat Mecmuası, vol. 27, no. 1, 2017, pp. 367-393. [Database Container], https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322917


Vancouver

Vardar KF. RÜSTEM PAŞA CAMİİ TAŞ SÜSLEMELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ. Türkiyat Mecmuası [Internet]. 16 Aug. 2025 [cited 16 Aug. 2025];27(1):367-393. Available from: https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322917 doi: 10.18345/iuturkiyat.322917


ISNAD

Vardar, KadriyeFigen. “RÜSTEM PAŞA CAMİİ TAŞ SÜSLEMELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ”. Türkiyat Mecmuası 27/1 (Aug. 2025): 367-393. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.322917



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim10.04.2017
Kabul20.04.2017

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ



İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.