Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/iuturkiyat.984104   IUP :10.26650/iuturkiyat.984104    Tam Metin (PDF)

Tarihî Türkçe Metinlerde Farsça İzafet ve Atıf Tamlamalarında Görülen Dudak Uyumu ve Çeviri Yazı Üzerine Birkaç Öneri

Mehmet Mustafa Karaca

Bir medeniyet ve kültür dili olarak Türkçe dünyanın en eski yazılı belgelerine sahip dillerden biridir. Türkler tarih boyunca çok geniş coğrafyalarda onlarca devlet kurmuş ve pek çok toplumla temas hâlinde bulunmuşlardır. Bu durum temas edilen toplumlar ile hemen her alanda bazı alışverişleri de beraberinde getirmiştir. Bu alışverişlerin en önemlilerinden biri de şüphesiz dile dair alışverişlerdir. Bu alışverişler kimi zaman kelime ve gramer yapısı şeklindeyken kimi zaman da alfabe şeklinde gerçekleşmiştir. Türk dilinin yazılı metinlerden takip edebildiğimiz en eski dönemi VII-VIII. yüzyıllara dayanmaktadır. VII-VIII. yüzyıllardan günümüze kadar pek çok alfabe değişikliği yaşandığı da malumdur. Özellikle XX. yüzyıl başlarına kadar gerek Köktürk alfabesi gibi millî alfabeler gerekse diğer toplumlardan alınan veya Türkçeye uyarlanan alfabeler incelendiğinde bu alfabelerin Türk dilinin ihtiyaçlarını karşılamakta ve inceliklerini yansıtmakta yetersiz kaldıkları görülmektedir. Bugün özellikle ses bilgisi çalışmalarında alfabelerin yetersizliklerinden kaynaklı olarak bazı seslerin tarihî gelişimini ve değişimini tespit etmek kimi zaman imkânsız hâle gelmektedir. Bunun yanı sıra alıntılanan kelimelerin ve gramer yapılarının ne şekilde imla edileceği de ayrı bir zorluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkoloji çalışmalarında önemli ölçüde bir yazım birliği sağlanmış olsa da bazı hususlar henüz çözüme kavuşmamış veya gözden kaçmıştır. Bu yazıda Farsça izafet ve atıf tamlamalarında meydana gelen dudak uyumu incelenerek dudak uyumuna bağlı olarak oluşan imlanın çeviri yazıda nasıl gösterilmesi gerektiğiyle ilgili önerilere yer verilecektir. 

DOI :10.26650/iuturkiyat.984104   IUP :10.26650/iuturkiyat.984104    Tam Metin (PDF)

A Few Suggestions on Labial Harmony and Translation in Persian Noun and Reference Phrases in Historical Turkish Texts

Mehmet Mustafa Karaca

As a language of civilization and culture, Turkish is one of the languages used in some of the oldest written documents in the world. Turks have established states in vast geographies throughout history and have been in contact with many societies. This contact has resulted in some exchanges in almost every field. One of the most important of these exchanges is undoubtedly the interaction of languages. In addition to the vocabulary and grammatical structures, there are multiple occasions where foreign alphabets are borrowed. The Turkish language has also undergone many alphabet changes since the 7th-8th centuries, which we can follow through written texts. When both the Köktürk alphabet and the alphabets taken from other societies are examined, it is seen that these alphabets are insufficient to meet the needs of the Turkish language and do not reflect its subtleties, especially until the beginning of the 20th century. Today, it is sometimes impossible to determine the historical development and change of some sounds due to the inadequacies of alphabets, especially in phonetics studies. In addition to this, how to transcript the loanwords and grammatical structures is another challenge. Although transcription unity has been achieved to a great extent in Turcology studies, some issues have not been resolved yet or were overlooked. In this article, the labial harmony occurring in Persian noun and reference phrases will be examined and suggestions will be given about how the orthography, which is formed due to labial harmony, should be shown in the translated text.


GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


As a language of civilization and culture, Turkish is one of the languages used in some of the oldest written documents in the world.Turks have established states in vast geographies throughout history and have been in contact with many societies. This contact has resulted in some exchanges in almost every field. One of the most important of these exchanges is undoubtedly the exchange of language. In addition to the vocabulary and grammatical structures, it is seen that foreign alphabets are also borrowed in several occasions. The Turkish language has undergone many alphabet changes from the 7th-8th centuries, which we can follow through written texts. When both the Köktürk alphabet and the alphabets taken from other societies are examined, it is seen that these alphabets are insufficient to meet the needs of the Turkish language and do not reflect its subtleties, especially until the beginning of the 20th century. Today, it is sometimes impossible to determine the historical development and change of some sounds due to the inadequacies of alphabets, especially in phonetics studies. In addition to this, how to transcript the loanwords and grammatical structures is another challenge. Although transcription unity has been achieved to a great extent in Turcology studies, some issues have not been resolved yet or were overlooked. The point we would like to focus on is the labial harmony in Persian noun and reference phrases as well as how to show the sound changes that occur due to this harmony in the translated text. There is no clear consensus concerning the labialization of the unrounded vowel that forms the phrase in Persian noun phrases (āb-u ḥayvān, ḥüsn-ü ẓan, dürr-ü yetḭm etc.) and how to spell the utterance and spelling formed by the delabialization of the connecting preposition in Persian reference phrases (baş ı cān, ṣaġ ı ṣol, ḥaḳḳ ı bāṭıl etc.) in the translation studies. Some researchers try to correct these sound events by attributing them to the ignorance of the authors and copyists, while researchers reflect these issues in their studies, albeit partially. In the studies we have made, it is understood that labial harmony in Persian noun and reference clauses started to be seen at the latest from the 15th century and intensified in the 17th and 18th centuries, when the labial harmony was seen intensely in Turkish. In fact, in our opinion, this situation has affected the general orthography in some dialects and has become common orthography. We think that sounds that should not be rounded or unrounded, such as ḳarż-u ḥasen, Cibrḭl-ü emḭn, selāṭḭn-u cihān, luṭf ı ḳahr,rūz ı şeb, Mecnūn ı Leyla etc, and so on, become rounded and unrounded by the effect of general orthography and by analogy. This situation, which has hundreds of examples from the 14 manuscripts that we have the opportunity to examine in our study, cannot be explained as the ignorance or negligence of the authors or copyists. On the contrary, it turns out that this situation is a normal phonetic event in the historical development process of the Turkish language. This is because it is very difficult to say that the same mistake is repeated in dozens of works and hundreds of examples written by different authors or copyists in different centuries in different geographies. Moreover, in the samples we have identified, the existence of sounds that affect the sound change phonetically, that is, have a rounding or unrounding effect, is also seen.

We have identified many examples from the 14 different manuscripts included in the study. However, we did not include all of the examples. We selected the examples repeated the most in the same work. Despite our desire to show the frequency of use by illustrating all examples found, we aimed to reveal the prevalence of labial harmony in Persian noun and reference phrases by taking a selection of different examples in order not to exceed the size of the article. However, when the same example occurs in different works, we try to include it in our study in order to show the frequency of use. As we have stated above, the issue we have mentioned has attracted the attention of some researchers. Since we did not have the opportunity to reach all of the manuscripts tacling this issue, we did not include examples that we could not witness in our work. Therefore, the examples given here present only part of the examples found in the literature. It is certain that the number and variety of examples related to the subject will increase depending on the number of works to be scanned. In this article, the labial harmony occurring in Persian noun and reference phrases will be examined and suggestions will be given about how the orthography, which is formed due to labial harmony, should be shown in the translated text. 


PDF Görünüm

Referanslar

  • Akar, Ali. “Eski Oğuz Lehçesinde Alfabe Kaynaklı Fonolojik Bir Sorun: Ünsüzlerin Yazımı.” Türkiyat Mecmuası 31, 1 (2021). google scholar
  • Akın, Lemi. “Cevâhirü’l-Ma’ânî (Paris Nüshası) Metin ve Söz Dizimi İncelemesi.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2011. google scholar
  • Çoşkun, Recep. “Dâsitân-ı Mustafâ Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler-Tıpkıbasım.” Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2019. google scholar
  • Divli, Feyzullah. “Hikâyât (Giriş, Dil İncelemesi, Transkripsiyonlu Metin, Gramatikal Dizin-Sözlük, Tıpkıbasım).” Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, 2019. google scholar
  • Ercilasun, Ahmet Bican. Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2008. google scholar
  • Ergin, Muharrem. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları, 2006. google scholar
  • Ergin, Muharrem. Osmanlıca Dersleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1997. google scholar
  • Ersoylu, Halil. Kız Destanı (Hazâ Hikâyet-i Kız Ma’a Cühû). Ankara: TDK Yayınları, 1996. google scholar
  • Horata, Osman. “Klâsik Edebiyatımıza Ait Metinlerin Neşrinde Karşılaşılan İmlâ ile İlgili Bazı Problemler” I. Eski Türk Eski Türk Edebiyatı Kollogyumu, İLESAM, Ankara, 17-18 Ocak 1992. google scholar
  • İnce, Adnan. “Tenkitli Metin Kurmada Karşılaşılan Güçlükler ve Çözüm Önerileri” I. Eski Türk Edebiyatı Kollogyumu, İLESAM, Ankara, 17-18 Ocak 1992. google scholar
  • Kalkan, Sultan. “Abdu’r-rahmâni’d-Darîr Tezkiretü’s-Salât (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük).” Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2012. google scholar
  • Kaplan, Savaş. “Firdevsî-i Rûmî Süleymân-nâme (29 ve 30. Ciltler) (Giriş-İnceleme -Metin-Dizin-Tıpkıbasım).” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2019. google scholar
  • Keskin, Gülcan. “Tuhfetü’l-Mülûk (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım).” Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu Üniversitesi, 2020. google scholar
  • Korkmaz, Zeynep. “Eski Osmanlı Kaynaklarının Yayınında Transkripsiyonla İlgili Değerlendirmeler.” Türkoloj Dergisi 8, 1 (1979). google scholar
  • Özcan, Hatice. “Kaysûnîzâde Nidâî Muhammed Çelebi El-Ankaravî’nin Menâfi’u’n-Nâs Adlı Eseri (Metin-Dil Özellikleri-Dizin).” Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2007. google scholar
  • Özçelik, Sadettin. “Türkçedeki Farsça Kelimelerde Görülen Ses Olayları.” Türk Dili Dergisi (2002). google scholar
  • Özkan Fatma, Musa Bağdagül. “Yabancı Dillerin Türkçenin Söz Dizimi Üzerindeki Etkisi.” Bilig 30 (2004). google scholar
  • Şirin User, Hatice. Başlangıçtan Günümüze Türk Yazı Sistemleri. Ankara: Akçağ Yayınları, 2006. google scholar
  • Taş, İsmail. “Eski Anadolu Türkçesi Dönemi Eserlerinden Tefsirü’l-Lübâb Tercümesi Üzerine Dil İncelemesi (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük).” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2016. google scholar
  • Timurtaş, Faruk Kadri. Osmanlı Türkçesine Giriş Eski Yazı-Gramer-Aruz-Metinler. İstanbul: Alfa Yayım Dağıtım, 1999. google scholar
  • Tuğluk, Mehmet Emin. “17. Yüzyıl’a Ait Harekeli Bir Eser: Kâdirî Muhyiddîn’in Manzum Nasîhat-nâmesi (İnceleme-Metin-Sözlük-Özel İsimler Dizini-Tıpkıbasım).” Doktora Tezi, Adıyaman Üniversitesi, 2018. google scholar
  • Türk Dil Kurumu. Güncel Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları, 2009. google scholar
  • Uluscu, Gizem. “Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Miraçname (Metin-Gramer-Dizin).” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2013. google scholar
  • Ünver, İsmail. “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler.” Turkish Studies 3, 6 (2008). google scholar
  • Yapıcı, Ali İhsan. “Eski Anadolu Türkçesi ve Osmanlı Türkçesi Metinlerinde İmla Kaynaklı Bir Sorun: Ünsüz Uyumu.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 13, 73 (2020). google scholar
  • Yastı, Mehmet. “Esrârü’l-‘Ârifîn (İmla-Metin-Dizin).” Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2010. google scholar
  • Yeldan, Fatma. “Risâle-i Su’âl-i İblîs, (Giriş-Ses Bilgisi-Metin-Dizinler-Tıpkıbasım).” Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2019. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Karaca, M.M. (2021). Tarihî Türkçe Metinlerde Farsça İzafet ve Atıf Tamlamalarında Görülen Dudak Uyumu ve Çeviri Yazı Üzerine Birkaç Öneri. Türkiyat Mecmuası, 31(1), 115-130. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.984104


AMA

Karaca M M. Tarihî Türkçe Metinlerde Farsça İzafet ve Atıf Tamlamalarında Görülen Dudak Uyumu ve Çeviri Yazı Üzerine Birkaç Öneri. Türkiyat Mecmuası. 2021;31(1):115-130. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.984104


ABNT

Karaca, M.M. Tarihî Türkçe Metinlerde Farsça İzafet ve Atıf Tamlamalarında Görülen Dudak Uyumu ve Çeviri Yazı Üzerine Birkaç Öneri. Türkiyat Mecmuası, [Publisher Location], v. 31, n. 1, p. 115-130, 2021.


Chicago: Author-Date Style

Karaca, Mehmet Mustafa,. 2021. “Tarihî Türkçe Metinlerde Farsça İzafet ve Atıf Tamlamalarında Görülen Dudak Uyumu ve Çeviri Yazı Üzerine Birkaç Öneri.” Türkiyat Mecmuası 31, no. 1: 115-130. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.984104


Chicago: Humanities Style

Karaca, Mehmet Mustafa,. Tarihî Türkçe Metinlerde Farsça İzafet ve Atıf Tamlamalarında Görülen Dudak Uyumu ve Çeviri Yazı Üzerine Birkaç Öneri.” Türkiyat Mecmuası 31, no. 1 (Nov. 2024): 115-130. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.984104


Harvard: Australian Style

Karaca, MM 2021, 'Tarihî Türkçe Metinlerde Farsça İzafet ve Atıf Tamlamalarında Görülen Dudak Uyumu ve Çeviri Yazı Üzerine Birkaç Öneri', Türkiyat Mecmuası, vol. 31, no. 1, pp. 115-130, viewed 23 Nov. 2024, https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.984104


Harvard: Author-Date Style

Karaca, M.M. (2021) ‘Tarihî Türkçe Metinlerde Farsça İzafet ve Atıf Tamlamalarında Görülen Dudak Uyumu ve Çeviri Yazı Üzerine Birkaç Öneri’, Türkiyat Mecmuası, 31(1), pp. 115-130. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.984104 (23 Nov. 2024).


MLA

Karaca, Mehmet Mustafa,. Tarihî Türkçe Metinlerde Farsça İzafet ve Atıf Tamlamalarında Görülen Dudak Uyumu ve Çeviri Yazı Üzerine Birkaç Öneri.” Türkiyat Mecmuası, vol. 31, no. 1, 2021, pp. 115-130. [Database Container], https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.984104


Vancouver

Karaca MM. Tarihî Türkçe Metinlerde Farsça İzafet ve Atıf Tamlamalarında Görülen Dudak Uyumu ve Çeviri Yazı Üzerine Birkaç Öneri. Türkiyat Mecmuası [Internet]. 23 Nov. 2024 [cited 23 Nov. 2024];31(1):115-130. Available from: https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.984104 doi: 10.26650/iuturkiyat.984104


ISNAD

Karaca, MehmetMustafa. Tarihî Türkçe Metinlerde Farsça İzafet ve Atıf Tamlamalarında Görülen Dudak Uyumu ve Çeviri Yazı Üzerine Birkaç Öneri”. Türkiyat Mecmuası 31/1 (Nov. 2024): 115-130. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.984104



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim17.08.2021
Kabul30.09.2021
Çevrimiçi Yayınlanma04.11.2021

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.