Araştırma Makalesi


DOI :10.18345/iuturkiyat.560218   IUP :10.18345/iuturkiyat.560218    Tam Metin (PDF)

TÜRKİYE TÜRKÇESİ VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE ŞART CÜMLESİNE DAİR

İlkin Gulusoy

Çağdaş Türk lehçelerinin gramer özelliklerinin karşılaştırmalı şekilde araştırılması özellikle son yıllarda Türklük bilimi çalışmalarının en fazla ilgi duyulan alanlarından biri hâline gelmiştir. Bu, bir taraftan, uzun yıllar farklı sebeplerden dolayı birbirinden uzaklaşmış Türk halklarının yaklaşma isteğine bağlıysa, diğer taraftan dilbilimcilerin Türk dilleri ailesinin aynı kökten gelmiş olduğunu ve bir bütün hâlinde varoluşunu dünya dilbilimine kanıtlama isteği ile ilgilidir. Bu açıdan baktığımızda, Çağdaş Türk lehçelerinin gramer özelliklerinin ortak ve farklı taraflarının karşılaştırmalı şekilde araştırılması ve her lehçe özelliklerinin tam olarak ortaya konulması gerekmekte olup güncellik arz etmektedir.

Çağdaş Türk lehçe ve şivelerinde sözdizimi ile ilgili karşılaştırmalı şekilde yapılan araştırmaların önemini göz önünde bulundurduğumuzda Güneybatı Türk lehçelerinden olan Türkiye Türkçesinde ve Azerbaycan Türkçesinde şartlı birleşik cümlelerin karşılaştırılmasının Türklük bilimi için yararlı olacağı kanısındayız. Türkiye Türkçesinde asıl birleşik cümle türü olup -sa, -se şart ekinin yardımıyla oluşan ve tek başına kullanılamayan şart cümlesinin Azerbaycan Türkçesinde -sa, -se eki dışında, diğer vasıtalarla da oluşabilmesi her iki dilde farklı manzara ile karşılaşmamıza neden olmaktadır. Bu çalışmada farklı araştırmacıların gramer kitaplarındaki şartlı birleşik cümle ile ilgili görüşleri aktarılmış, dilbilimcilerin her iki dildeki şartlı birleşik cümle ile ilgili yorumları üzerinde durularak değerlendirme yapılmıştır. 

DOI :10.18345/iuturkiyat.560218   IUP :10.18345/iuturkiyat.560218    Tam Metin (PDF)

ABOUT CONDITIONAL SENTENCES IN TURKISH TURKIC AND AZERBAIJANI TURKIC LANGUAGES

İlkin Gulusoy

Investigating the characteristic features of the modern Turkish dialects in a comparative way recently became the most widely interested field among the Turkish studies. The reason for this is not only the tendency for convergence of the Turkic nations that split up for some reasons for a long time but also the eagerness of the linguists to prove to the linguistics science communities that the Turkic language family originates from the same roots and they exist as a whole. Hence, the investigation of the similarities and differences of the Modern Turkic Dialects in a comparative way and revealing the complete characteristic features of each dialect is a kind of necessity and an up-to-date concern. We argue that a comparative analysis of the conditional complex sentences in the modern Turkish and Azerbaijani languages, both of which are of the Southwest Turkic Dialects, will prove very useful for Turkish studies, considering the significance of comparative studies on the modern Turkic dialects and accents in regard to syntactical structure. There is a kind of sentence which is called the main sentence and it is formed by the means of the suffixes -sa, -se and they denote condition. And as the conditional part of the sentence in the Azerbaijani Turkic Language is not only used by the means of above-mentioned (-sa, -se) suffixes, but also by the other means, it leads us to focus on a huge difference between those two languages.

In this paper, we shed light upon the views on the conditional complex sentences in grammar books by various researchers and proposed a variety of analyses based upon the comments of linguists on the conditional complex sentences in both languages.


GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


Investigating the characteristic features of the modern Turkish dialects in a comparative way recently became the most widely interested field among the Turkish studies. The reason for this is not only the tendency for convergence of the Turkic nations that split up for some reasons for a long time but also the eagerness of the linguists to prove to the linguistics science communities that the Turkic language family originates from the same roots and they exist as a whole. Hence, the investigation of the similarities and differences of the Modern Turkic Dialects in a comparative way and revealing the complete characteristic features of each dialect is a kind of necessity and an up-to-date concern. 

We argue that a comparative analysis of the conditional complex sentences in the modern Turkish and Azerbaijani languages, both of which are of the Southwest Turkic Dialects, will prove very useful for Turkish studies, considering the significance of comparative studies on the modern Turkic dialects and accents in regard to syntactical structure. There is a kind of sentence which is called the main sentence and it is formed by the means of the suffixes -sa, -se and they denote condition. And as the conditional part of the sentence in the Azerbaijani Turkic Language is not only used by the means of above-mentioned (-sa, -se) suffixes, but also by the other means, it leads us to focus on a huge difference between those two languages. 

In this paper, we shed light upon the views on the conditional complex sentences in grammar books by various researchers and proposed a variety of analyses based upon the comments of linguists on the conditional complex sentences in both languages. 

As a longer investigation we can come to the consideration shown as follow:

Sometimes the term of conditional clause can be confused with another term existing in the grammar of the Modern Turkish Language. But only the term “dependent (subordinate) conditional clauses” is used in the grammar of the Azerbaijan Turkic Language. 

According to the rules of the Modern Turkish grammar, the conditional clause is a kind of sentence which is formed by the means of the conditional suffixes -sa, -se and it is not used independently. On the other hand, it plays the role of adverbial modifier, object and subject of the main clause and complements other sentences by carrying the meanings of time, condition, cause and comparison. As well as it is the real compound sentence in the Modern Turkish language. 

According to the grammatical point of view in the Azerbaijani Turkic Language, the dependent compound sentences in the conditional sentences are divided into two parts. One of them is a kind of sentence in which the subordinate clauses come after the main clause and such sentences are widely used in the colloquial speech, but not in the literary speech. 

The second kind of sentences are widely used in the literary languages and they are divided into four parts with respect to their formation. The subordinate clause comes before the main clause in these sentences and they conjoin the main clause by means of conditional suffixes -sa, -se, intonation and the suffixes -a, -e denoting wish, and conditional conjunctions such as əgər (if), bir halda ki (in such as case), provided that (şimdi ki), supposing that etc). 

Unlike the grammar of the Turkish Turkic Language, in the grammar of Azerbaijan Turkic Language all sentences the predicate of which accepts the conditional suffixes -sa, -se is not considered conditional sentences. This is because, the conditional suffix -sa, se denotes other meanings rather than the condition and it can also be used in order to form the subject, predictive, objective clauses and the adverbial clauses of time, place, manner, quality and comparison. 

When we compare the grammatical rules of two neighbour countries, we should also consider the views about joining of conditional clauses in the Modern Turkish Language to the main clauses the syntactic function of which is subject, object, and adverbial modifier. 

According to Azerbaijani Turkic Language grammatical point of view, if the meaning is not changed while the sentences, the predicate of which is formed by the conditional suffix -sa, -se are used together with the conditional conjunctions and if it keeps its meaning then it is the conditional clause. If there is a change in the meaning in this kind of sentences, (sentences which predicate is formed using conditional suffixes) the predicate of which is formed by the means of conditional suffixes - sa, - se, then those sentences should be considered one of the above-mentioned subordinate clauses of complex sentences. Thus, using one of the conditional conjunctions strengthening the meaning of condition, the subordinate clauses the predicate of which is formed by the means of conditional suffixes -sa, -se determines whether they are conditional clauses or not. In the grammar of Modern Turkish Language, overemphasizing the role of the conditional suffixes -sa, -se and ignoring the role of the conditional conjunction among the means which are responsible for the forming of the conditional clauses, lead to the wrong classification of the sentences with respect to their meaning.


PDF Görünüm

Referanslar

  • ABDULLAYEV, A. vd. (2007). Müasir Azerbaycan Dili, IV Hisse, Sintaksis, Bakü, Şerg-Gerb. google scholar
  • ANNANUROV, A. (1953). Osnovnıe Voprosı Sravniltelnogo Sintaksisa Russkogo i Turkmenskogo Yazıkov V Plane Perevodçeskoy Rabotı (Основные вопросы сравнительного синтаксиса русского и туркменского языков в плане переводческой работы) (doktora tezi), Aşkabat. google scholar
  • AKTAN, B. (2009). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi, Ankara: Gazi Kitapevi. google scholar
  • АSLANOV, А. (1983). “Tabelilik bağlayıcılarının mürekkeb cümlelerde rolü”, Azerbaycan dilinde tabeli mürekkeb cümle meseleleri (Elmi eserlerin tematik mecmuesi), Bakü: ADU neşri, s. 25-29. google scholar
  • BİLGEGİL, M. Kaya. (2009). Türkçe Dilbilgisi, 3. Basım, Erzurum: Salkımsöğüt. google scholar
  • BURAN, A., ALKAYA, E. (2015). Çağdaş Türk Lehçeleri, 10. Baskı, Ankara: Akçağ Yay. google scholar
  • CAFERZADE, M. (1990). Azerbaycan Dilinin Dialekt Sintaksisi, Bakü: Azerbaycan Dövlet Neşriyyatı. google scholar
  • DELİCE, İ. H. (2012). Türkçe Sözdizimi, İstanbul: Kitabevi. google scholar
  • EDİSKUN, H. (2010). Türk Dilbilgisi, İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
  • ERCİLASUN, A. B. (2013). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, 13. Baskı, Ankara: Akçağ. google scholar
  • ERGİN, M (2009). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak. google scholar
  • GULİYEV, İ. (2015). “Türkiye ve Azerbaycan Dilbilgisinde Ad Tamlamalarının Araştırılması Üzerine”, International Journal of Languages’ Education and Teaching, UDES 2015, Münhen, Almanya, s.1453-1465. google scholar
  • GULİYEV, İ. (2017). “Azerbaycan ve Türkiye Türkçesinde Dilin Sözdizimsel Yapısının Öğrenilmesi Üzerine”, XII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildiriler Kitabı, 25-28 Eylül, Bükreş, Romanya, s. 488-496. google scholar
  • HATİPOĞLU, V. (1972). Türkçenin Sözdizimi, TDK Yayınları, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. google scholar
  • HENGİRMEN, M. (2007). Türkçe Dilbilgisi, 9. Baskı, Ankara: Engin Yayınevi google scholar
  • İLHAN, N. (2007) “Birleşik Cümle Kuruluşunda Şart Cümlesi ya da Zarf Grubu”, Utek Bildiriler, s. 253-260. google scholar
  • KARAAĞAÇ, G. (2012). Türkçenin Söz Dizimi, 5. Baskı, İstanbul: Kesit. google scholar
  • KARAHAN, L. (2000). “Yapı Bakımından Cümle Sınıflandırmaları Üzerine”, Türk Dili, S. 583, Temmuz, s. 16-24. google scholar
  • KARAÖRS, M. (1991). “Türk Dünyasında Yazı Dili ve Alfabe Meselesi”, Türk Yurdu Dergisi, Şubat, S. 42, s. 43-48. google scholar
  • KARAÖRS, M. (2005). Karşılaştırmalı Şekil ve Cümle Bilgisi, Ankara: Akçağ Yayınları. google scholar
  • KAZIMOV, G. (2004). Müasir Azerbaycan Dili (Sentaks), Bakü: Aspoligraf LTD MMC. google scholar
  • KERİMOĞLU, C. (2014). Türkiye Türkçesi ve Tatar Türkçesinin Karşılaştırmalı Söz Dizimi, Ankara: TDK Yayınları. google scholar
  • MUSAYEV, M. (2010). Türk Edebi Dillerinde Mürekkep Cümle Sintaksisi. Bakü: Kitab alemi. google scholar
  • Müasir Azerbaycan Dili. Sintaksis. (1981), Bakü: Elm. google scholar
  • MÜZEFFEROĞLU, T. (2002). Müasir Azerbaycan Dilinde Mürekkeb Cümlenin Strüktür Semantikası. Bakü: Azerneşr. google scholar
  • OZKAN, M., Sevinçli, V. (2012). Söz Dizimi (Kelime Çözümlemeli), 4. Baskı, İstanbul: Akademik Kitaplar. google scholar
  • ÖZMEN, M. (2013). Türkçenin Sözdizimi, Adana: Karakan Kitabevi. google scholar
  • REHİMOV, M. (1965). Azerbaycan Dilinde Feil Şekillerinin Formalaşması Tarihi, Bakü: Azerbaycan EA Neşriyyatı. google scholar
  • SEYİDOV, Y. (1996). Nesiminin Dili, Bakü: Azerbaycan Neşriyyatı. google scholar
  • TAVKUL, U. (2003). “Türk Lehçelerinin Sınıflandılımasında Bazı Kriterler”, Kırım Dergisi, 12 (45), s. 23-32. google scholar
  • YAMAN, E. (2000). Türkiye Türkçesi ve Özbek Türkçesinin Söz Dizimi Bakımından Karşılaştırılması, Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Gulusoy, İ. (0001). TÜRKİYE TÜRKÇESİ VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE ŞART CÜMLESİNE DAİR. Türkiyat Mecmuası, 29(1), 81-92. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560218


AMA

Gulusoy İ. TÜRKİYE TÜRKÇESİ VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE ŞART CÜMLESİNE DAİR. Türkiyat Mecmuası. 0001;29(1):81-92. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560218


ABNT

Gulusoy, İ. TÜRKİYE TÜRKÇESİ VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE ŞART CÜMLESİNE DAİR. Türkiyat Mecmuası, [Publisher Location], v. 29, n. 1, p. 81-92, 0001.


Chicago: Author-Date Style

Gulusoy, İlkin,. 0001. “TÜRKİYE TÜRKÇESİ VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE ŞART CÜMLESİNE DAİR.” Türkiyat Mecmuası 29, no. 1: 81-92. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560218


Chicago: Humanities Style

Gulusoy, İlkin,. TÜRKİYE TÜRKÇESİ VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE ŞART CÜMLESİNE DAİR.” Türkiyat Mecmuası 29, no. 1 (Nov. 2024): 81-92. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560218


Harvard: Australian Style

Gulusoy, İ 0001, 'TÜRKİYE TÜRKÇESİ VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE ŞART CÜMLESİNE DAİR', Türkiyat Mecmuası, vol. 29, no. 1, pp. 81-92, viewed 17 Nov. 2024, https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560218


Harvard: Author-Date Style

Gulusoy, İ. (0001) ‘TÜRKİYE TÜRKÇESİ VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE ŞART CÜMLESİNE DAİR’, Türkiyat Mecmuası, 29(1), pp. 81-92. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560218 (17 Nov. 2024).


MLA

Gulusoy, İlkin,. TÜRKİYE TÜRKÇESİ VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE ŞART CÜMLESİNE DAİR.” Türkiyat Mecmuası, vol. 29, no. 1, 0001, pp. 81-92. [Database Container], https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560218


Vancouver

Gulusoy İ. TÜRKİYE TÜRKÇESİ VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE ŞART CÜMLESİNE DAİR. Türkiyat Mecmuası [Internet]. 17 Nov. 2024 [cited 17 Nov. 2024];29(1):81-92. Available from: https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560218 doi: 10.18345/iuturkiyat.560218


ISNAD

Gulusoy, İlkin. TÜRKİYE TÜRKÇESİ VE AZERBAYCAN TÜRKÇESİNDE ŞART CÜMLESİNE DAİR”. Türkiyat Mecmuası 29/1 (Nov. 2024): 81-92. https://doi.org/10.18345/iuturkiyat.560218



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim31.08.2018
Kabul14.02.2019

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.