DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015)
Kırklareli iline bağlı Demirköy ilçesinde bulunan Fatih Dökümhanesi’nde 2001 yılında çevre düzenleme ve kurtarma kazıları şeklinde başlatılan çalışmalar 2015 yılında tamamlanmıştır. Yaklaşık on bin metrekarelik bir alanı kaplayan ve Fatih Dökümhanesi olarak tanınan demir dökümhanesi, iki ayrı kotta yer alan birimlerden oluşmaktadır. Surlarla çevrili alanda üst kotta, avlu etrafında yaşam ve hizmet mekanları, alt kotta ise üretimle ilgili donanımlar yer almaktadır. Osmanlı sanayisini örnekleyen Dökümhane’de yürütülen kazı çalışmaları sonucunda mekanlar, temel / duvar seviyesinde açığa çıkarılmıştır. Makalede, Demirköy Fatih Dökümhanesi’nde 2010-2015 yıllarını kapsayan altı kazı sezonunda ele geçen lüle ve lüle parçalarından tanımlanabilecek ve değerlendirilebilecek durumda olan örnekler üzerinden bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. Tanımlanan kazı sezonlarında tüm / tam lüle örnekleri yoktur. Ele alınan 41 parçanın tamamı yaşam ve hizmet mekanları olarak tanımlanan üst kotta yürütülen kazılarda bulunmuştur. 2010-2015 kazı sezonlarını kapsayan dönemde ele geçen Demirköy lüleleri beyaz hamurlu bir örnek hariç kırmızı hamurludur. Parçalardaki yanık izlerinden kullanılmış oldukları anlaşılmaktadır. Form ve süsleme olarak farklı kazılarda benzer örnekler mevcut olmakla birlikte değerlendirilen lüle parçaları arasında birbirinin tekrarı örnekler yoktur. Lüle parçalarında zengin geometrik desen çeşitliliğinin kullanımı dikkati çekmektedir. Bitkisel süsleme daha az kullanılmıştır. Bazı örnekler altın yaldız kullanımı açısından önemlidir. Ayrıca bu lüle parçaları arasında çok sayıda damgalı örneklerin bulunduğu tespit edilmiştir. Bu damgalardan bir kısmı okunabilmiştir. Değerlendirilen örneklerin başkent İstanbul üretimi olabileceği ve 19. yüzyıla tarihlenebileceği düşünülmektedir. Nitekim işletmenin bu yüzyılda kapsamlı bir şekilde ihya edildiği bilinmektedir. Başkent İstanbul’a hizmet veren bir devlet işletmesi olan Demirköy Fatih Dökümhanesi’nde çalışanların kullandığı lüle örneklerinin İstanbul’dan getirilmiş olması mümkün görünmektedir. Özenli örnekler olmaları, altın yaldız kullanımı da bu düşünceyi desteklemektedir.
EXCAVATION OF THE DEMİRKÖY FATİH FOUNDRY PIPE FINDINGS (2010-2015)
The Fatih Foundry is located in the town of Demirköy in the city of Kırklareli, and landscaping and salvage excavations in the foundry were initiated in 2001 and completed in 2015. The iron foundry, known as the Fatih Foundry, covers about ten thousand square meters, and consists of units situated on two separate elevations. The higher elevation, surrounded by ramparts, housed life around the yard and service areas, and the lower elevation had manufacturing hardware. Excavations on the foundry, which is an example of Ottoman industry, have revealed spaces at the level of foundation/walls. This paper examines the examples among the pipe and pipe pieces, still in identifiable and evaluable condition, obtained during six excavation seasons at the Demirköy Fatih Foundry between 2010 and 2015. These excavation seasons have not yielded intact/whole pipe examples. All of the 41 fragments examined in the paper were recovered during the excavation work on the higher elevation, which is defined as the living and service space. Among the Demirköy pipes obtained during the excavation seasons of 2010 to 2015, all, except for a white clay one, are red clay. Burns on the fragments indicate that they were used. In terms of form and decorations, while different excavations have revealed analogues, fragments do not repeat each other. There is a striking richness in geometrical decorations on the fragments. Plant decorations are observed less frequently. Also, a large number of marked examples were found among the pipe fragments, with only a part of these markings being legible. It was concluded that these examples might have been manufactured in capital Istanbul and dated to the 19th century. It is known that the facility was comprehensively revived in this century. The Demirköy Fatih Foundry was a state-owned business that provided service for Istanbul, and it seems possible that the pipe examples worked by its employees were shipped from Istanbul, a notion supported by the meticulously work on the examples and the use of gilding.
