Araştırma Makalesi


DOI :10.26650/jol.2023.1408899   IUP :10.26650/jol.2023.1408899    Tam Metin (PDF)

Dil-Düşünce İlişkisi Bağlamında Eski Uygurcada Kullanılan Sanskritçe Sözcüklerin Türk Düşünce Şekline Yansıması

Emel Topçu

Türkler geçmiş çağlardan günümüze geniş bir coğrafya içine yayılmıştır. Gelenekleri, yaşam şekilleri, dilleri ve düşünce hayatları ortak kültürün önemli parçalarıdır. Her bir parça Türk kimliğinin bir yansımasıdır. Toplum kimliğini göstermesi bakımından inceleme altına alınan önemli unsurlardan biri de düşünce şekli ve hayatıdır. Dilbilimdeki “dilsel belirlemecilik” hipotezine göre dil düşünceyi gösterir. Buna göre dile ait her bir sözcük aslında topluluğun düşünce sistemini yansıtır. Yani sözcükler düşüncenin somutlaştırarak tanımlanmasını sağlar. Eski Uygurların yerleşik yaşama geçmesiyle birlikte özellikle Budizm ve Maniheizm inançları Türklük düşünce sistemi için yeni bir oluşumdur. Bu yeni inançların dairesine giren Türkler; Çince ve Sankritçe ile yazılmış dinî metinleri okuyup anlamak istemişlerdir. Abhidharma metinleri Budist anlayışın gösterildiği felsefi yazılardır. Bu metinlere çeviri yaparken Türkçenin söz yapımı kuralları tüm derinliğiyle kullanılmıştır. Ancak özellikle birçok Budizm terimi, kişi adları, eser adları ve bölüm adları, yer adları Sanskritçe asıllarının Türkçe söyleyişiyle çeviride bırakılmıştır. Bu makalenin amacı da Abhidharma metinlerinden yola çıkılarak Budist inancına sahip Eski Uygurların yazıda kullandığı Sanskritçe sözcükleri dil-düşünce bağlamında Türk düşünce hayatı ile ilişkisini göstermektir. Çalışmada doküman inceleme yöntemi kullanılmıştır. AbhidharmakośabhāṣyaṬīkā Tattvārtha metninde yer alan Sanskritçe sözcükler alfabetik sırayla incelenmiştir. Sanskritçe sözcükler, Masahiro Shōgaito’nun 2008 tarihli Uighur Abhidharma Text: A Philological Study with Introduction çalışmasındaki latin harfli transkripsiyonundan alınmıştır.

DOI :10.26650/jol.2023.1408899   IUP :10.26650/jol.2023.1408899    Tam Metin (PDF)

Reflection of Sanskrit Words Used in the Old Uighuran Language on the Context of the Language-Thought of Turkish Thought

Emel Topçu

Turks have spread across a vast geography from ancient times to the present. Their traditions, lifestyles, language, and intellectual life are integral parts of their culture and play a significant role in defining Turkish identity. Each component reflects Turkish identity. Another significant element in revealing the identity of society is the way of life and thought. It shows language thoughts according to the assumptions of “linguistic determinism” in linguistics. According to this, every word in the language represents the thought system of the community. Therefore, ideas are defined and concretised through words. Each word serves as a symbol of Turkish intellectual life. The adoption of Buddhism and Manichaean beliefs marked a new concept in the Turkish thought system, particularly with the shift towards a sedentary lifestyle among the Uighurs. Turks with these new beliefs read and comprehend religious texts written in Chinese and Sanskrit. The Abhidharma texts are philosophical writings that demonstrate Buddhist understanding. During the translation, the word-making rules of Turkish were fully utilised. However, certain Buddhist terms, names of individuals, titles of works and chapters, and place names were retained in the Turkish pronunciation of their Sanskrit origins. The purpose of this article is to highlight the relationship between the Sanskrit words used by ancient Uighurs and Buddhist beliefs and Turkish intellectual life, based on the Abhidharma texts. The document review method was used in this study. Sanskrit words are examined in alphabetical order in Abhidharmakośabhāṣya-Ṭīkā Tattvārtha. The Sanskrit words were sourced from the Latin-letter transcription of Masahiro Shōgaito's study of the Uighur Abhidarma Texts in 2008.


GENİŞLETİLMİŞ ÖZET


This study embarks on an exhaustive exploration of the intricate interplay between societal dynamics and the evolution of thought within communities, with a specific focus on the Old Turkish language. Through a multidimensional lens, this study meticulously investigates the profound impact of Sanskrit on the linguistic development of Turkish, particularly within the realms of belief systems. The research endeavours to unravel the nuanced processes through which new words emerge within the Turkish lexicon, probing the dichotomy between organic linguistic evolution and intentional lexical contributions by individuals. At its core, this study grapples with the perennial question of whether language serves as a medium shaping human thought or if entrenched thought patterns, in turn, give rise to language.

The study begins by postulating that the expressive capability of language is fundamental to human cognition, positing that every thought and emotion finds its most accurate and accessible expression through language. At the heart of this linguistic exploration are words, the elemental building blocks of language, which serve to concretise abstract concepts in the realm of human consciousness. Grounded in a thorough examination of written texts, this research discerns and identifies words to unveil the prevailing thought patterns embraced by a specific community, shedding light on the intricate interdependence of language and thought.

Central to this study is the argument that language, with its structures and nuances, plays a pivotal role in shaping human perspectives and worldviews. Drawing inspiration from the early linguists who delved into the relationship between language and thought, this research systematically explores Abhidharma texts, a genre revered for its intersection of language and philosophy. Against the backdrop of Turkish civilisation, one of the world’s oldest, the study contends that the Turks possess a rich cultural heritage deeply rooted in a profound connexion to nature and a distinctive worldview.

A significant segment of the research delves into the linguistic metamorphosis of the Old Uighur community, especially after their transition to a settled urban life influenced by Buddhism and Manichaeism. This thesis meticulously examines the integration of Sanskrit into the Uighur written language, notably within the Abhidharma texts, seeking to unveil the intricate dynamics of its impact on Turkish thought and expression.

This study meticulously highlights the linguistic contributions of Sanskrit to the Turkish language, showcasing how Sanskrit words, particularly those embedded in Abhidharma texts, were seamlessly integrated into the fabric of the Uighur language. This assimilation of Sanskrit terms into the religious and philosophical discourse of the Turks serves as a compelling testament to the dynamic relationship between language and thought.

In exploring the cultural context of Turkish civilisation, the research elucidates the profound connexion between language, thought, and societal values. This study contends that as a living repository of cultural identity, language is not merely a tool for communication but a vessel that carries the collective wisdom, beliefs, and aspirations of a community. In this regard, the research delves into the linguistic kaleidoscope of the Turkish people, deciphering how words reflect the ebb and flow of historical, social, and philosophical currents.

Moreover, the thesis expands its inquiry into the philosophical underpinnings of Abhidharma texts, exploring how the intricate web of Sanskrit terms within these texts has shaped the philosophical landscape of Turkish thought. This study posits that the integration of Sanskrit terms into Turkish religious and philosophical discourse is not merely a linguistic phenomenon but a profound cultural exchange that has enriched the conceptual framework of Turkish intellectual traditions.

As the research unfurls the tapestry of linguistic evolution, it underscores the dynamic nature of language, emphasising its capacity to adapt and assimilate external influences. Sanskrit's assimilation terms into Turkish not only underscores linguistic adaptability but also mirrors the cultural openness of the Turks to diverse intellectual traditions. This study contends that this linguistic assimilation is not a one-sided process; rather, it exemplifies the reciprocal relationship between languages and cultures.

In conclusion, this study underscores the paramount importance of linguistic analysis in unravelling the complexities of thought evolution and the pivotal role that language plays as a reflective mirror of cultural and philosophical nuances within a community. The comprehensive examination of Sanskrit’s influence on Turkish thought not only enriches our understanding of linguistic evolution but also contributes to a broader comprehension of the intricate tapestry of cultural interconnectedness. Through this scholarly endeavour, the research aims to deepen our appreciation for the profound ways in which language serves as a vessel for the transmission and preservation of thought across diverse civilisations and epochs. Ultimately, this study serves as a testament to the enduring dialogue between Sanskrit and Turkish, weaving together the threads of linguistic heritage and intellectual traditions in the rich tapestry of human civilisation.


PDF Görünüm

Referanslar

  • Akarsu, B. (1984). Wilhelm Von Humboldt’da dil-kültür bağlantısı. Remzi Kitabevi, İstanbul. google scholar
  • Aksan, D. (1977). Köktürkçeden bugüne, Türkçede ödünçlemeler üzerine bir sözlük istatiği araştırması. Türk Dili, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. google scholar
  • Aksan, D. (2015). Her yönüyle dil - ana çizgileriyle dilbilim. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. google scholar
  • Bayraktar, N. (2006). Dil bilimi. Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. google scholar
  • Bobaroğlu, M. (2006). Bâtınî gelenek - Hermetik ve Sanskritik öğretiler. Ayna Yayınevi. google scholar
  • Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Oxford At The Clarendon Press. google scholar
  • Ediskun, H. (1999). Türk dil bilgisi sesbilgisi-biçimbilgisi-cümlebilgisi. Remzi Kitabevi, İstanbul. google scholar
  • Edgerton, F. (1953). Buddhist hybrid Sanskrit grammar and dictionary: volume II: dictionary. New Haven: Yale Universty Press. google scholar
  • Elmalı, M. (2014). Kutadgu Bilig’de dil olgusu ve dilsel belirlemecilik. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/9 Summer 2014, Ankara, s. 505-518. google scholar
  • Erkman-Akerson, F. (2007). Dile genel bir bakış. Multilingual, İstanbul. google scholar
  • Giles, H. A. (1912). Chinese-English dictionary. China and London: Published in Shanghai. google scholar
  • Güngören, İ. (2009). Buda ve öğretisi. Yol Yayıncılık, İstanbul. google scholar
  • İtil, A. (1963), Sanskrit klavuzu. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Sayı: 140, Ankara. google scholar
  • Kabakçı, T. (2023). Kutadgu Bilig’de dil ve düşünce ilişkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, İstanbul. google scholar
  • Karaağaç, G. (2017). Dil tarih ve insan. Kesit Yayınları, İstanbul. google scholar
  • Kaya, K. (2006). Sanskrit-Türkçe sözlük. İmge Kitabevi Yayınları, Ankara. google scholar
  • Leavitt, J. (2020). Dilsel görecelik. (M. Gürlek, Çev.), Asos Yayınları, İstanbul. google scholar
  • Monier, S. M. & Williams, M. A. (1899). A Sanskrit-English dictionary. Oxford. google scholar
  • Ölmez, M. (1995). Eski Türk yazıtlarında yabancı ögeler I. Türk Dili Araştırmaları 5. google scholar
  • Ökte, E. Z. (1995). Ben bir Türk’üm-Türk düşünce ve hayat tarzının tarihi gelişimi. İstanbul Araştırma Merkezi, İstanbul. google scholar
  • Sakin, D. (2014). Dil ve Düşünce İlişkisi Sorunu (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalı, İstanbul. google scholar
  • Schmidt-Glintzer, H. (2021), Budizm. (S. İnal, Çev.), Runik Yayınları. google scholar
  • Shogaito, M. (1988). The Uighur translation of Sıhiramali's Abhidharmakosabhaşya-tıka Tattvartha, text in transcription 1. Kobe City University of Foreign Studies. google scholar
  • Shogaito, M. (1993). Studies in the Uighur version of the Abhidharmakosabhaşya-flka tattvartha volume III facsimile text with introduction. Nakanishi Printing Co. Ltd., Kyoto google scholar
  • Shogaito, M. (2008). Uighur Abhidharma text: A philologicals with introduction. Nakanishi Printing Co. Ltd., Kyoto. google scholar
  • Soothill, W. E. & Lewis, H. (1975). A dictionary of Chinese Buddhist terms with Sanskrit and English equivalents and a Sanskrit-Pali index. Kegan Paul, Trench, Trubner & Co., Ltd., London. google scholar
  • Üçok, N. (2004). Genel dilbilim (Lengüistik). Multilingual, İstanbul. google scholar
  • Vardar, B. (2001). Dilbilim yazıları. Multilingual, İstanbul. google scholar
  • Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen, Altuigurisch-Deutsch-Türkisch. Göttingen: Universitatsverlag Göttingen. google scholar
  • Yılmaz, N. (2004). Türklere özgü ilk kaynaklarda ‘insan’ görüşünün temelleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 25, Erzurum. google scholar
  • Yitik, A. İ. (2005). Hint dinleri. İzmir İlâhiyat Vakfı Yayınları, No: 26, İzmir. google scholar

Atıflar

Biçimlendirilmiş bir atıfı kopyalayıp yapıştırın veya seçtiğiniz biçimde dışa aktarmak için seçeneklerden birini kullanın


DIŞA AKTAR



APA

Topçu, E. (2024). Dil-Düşünce İlişkisi Bağlamında Eski Uygurcada Kullanılan Sanskritçe Sözcüklerin Türk Düşünce Şekline Yansıması. Dilbilim Dergisi, 0(41), 15-52. https://doi.org/10.26650/jol.2023.1408899


AMA

Topçu E. Dil-Düşünce İlişkisi Bağlamında Eski Uygurcada Kullanılan Sanskritçe Sözcüklerin Türk Düşünce Şekline Yansıması. Dilbilim Dergisi. 2024;0(41):15-52. https://doi.org/10.26650/jol.2023.1408899


ABNT

Topçu, E. Dil-Düşünce İlişkisi Bağlamında Eski Uygurcada Kullanılan Sanskritçe Sözcüklerin Türk Düşünce Şekline Yansıması. Dilbilim Dergisi, [Publisher Location], v. 0, n. 41, p. 15-52, 2024.


Chicago: Author-Date Style

Topçu, Emel,. 2024. “Dil-Düşünce İlişkisi Bağlamında Eski Uygurcada Kullanılan Sanskritçe Sözcüklerin Türk Düşünce Şekline Yansıması.” Dilbilim Dergisi 0, no. 41: 15-52. https://doi.org/10.26650/jol.2023.1408899


Chicago: Humanities Style

Topçu, Emel,. Dil-Düşünce İlişkisi Bağlamında Eski Uygurcada Kullanılan Sanskritçe Sözcüklerin Türk Düşünce Şekline Yansıması.” Dilbilim Dergisi 0, no. 41 (Nov. 2024): 15-52. https://doi.org/10.26650/jol.2023.1408899


Harvard: Australian Style

Topçu, E 2024, 'Dil-Düşünce İlişkisi Bağlamında Eski Uygurcada Kullanılan Sanskritçe Sözcüklerin Türk Düşünce Şekline Yansıması', Dilbilim Dergisi, vol. 0, no. 41, pp. 15-52, viewed 24 Nov. 2024, https://doi.org/10.26650/jol.2023.1408899


Harvard: Author-Date Style

Topçu, E. (2024) ‘Dil-Düşünce İlişkisi Bağlamında Eski Uygurcada Kullanılan Sanskritçe Sözcüklerin Türk Düşünce Şekline Yansıması’, Dilbilim Dergisi, 0(41), pp. 15-52. https://doi.org/10.26650/jol.2023.1408899 (24 Nov. 2024).


MLA

Topçu, Emel,. Dil-Düşünce İlişkisi Bağlamında Eski Uygurcada Kullanılan Sanskritçe Sözcüklerin Türk Düşünce Şekline Yansıması.” Dilbilim Dergisi, vol. 0, no. 41, 2024, pp. 15-52. [Database Container], https://doi.org/10.26650/jol.2023.1408899


Vancouver

Topçu E. Dil-Düşünce İlişkisi Bağlamında Eski Uygurcada Kullanılan Sanskritçe Sözcüklerin Türk Düşünce Şekline Yansıması. Dilbilim Dergisi [Internet]. 24 Nov. 2024 [cited 24 Nov. 2024];0(41):15-52. Available from: https://doi.org/10.26650/jol.2023.1408899 doi: 10.26650/jol.2023.1408899


ISNAD

Topçu, Emel. Dil-Düşünce İlişkisi Bağlamında Eski Uygurcada Kullanılan Sanskritçe Sözcüklerin Türk Düşünce Şekline Yansıması”. Dilbilim Dergisi 0/41 (Nov. 2024): 15-52. https://doi.org/10.26650/jol.2023.1408899



ZAMAN ÇİZELGESİ


Gönderim23.12.2023
Kabul10.01.2024
Çevrimiçi Yayınlanma30.05.2024

LİSANS


Attribution-NonCommercial (CC BY-NC)

This license lets others remix, tweak, and build upon your work non-commercially, and although their new works must also acknowledge you and be non-commercial, they don’t have to license their derivative works on the same terms.


PAYLAŞ




İstanbul Üniversitesi Yayınları, uluslararası yayıncılık standartları ve etiğine uygun olarak, yüksek kalitede bilimsel dergi ve kitapların yayınlanmasıyla giderek artan bilimsel bilginin yayılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Yayınları açık erişimli, ticari olmayan, bilimsel yayıncılığı takip etmektedir.